بخشی از مقاله
چکیده
هدف: هدف از این پژوهش بررسی اثر بخشی باورهای غیرمنطقی در نوجوانان پسر بود. روش پژوهش: روش پژوهش آزمایشی با طرح پیش آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دوره متوسطه دوم شهر اصفهان که در سال تحصیلی 49-49 در این شهر مشغول به تحصیل بودند که با روش نمونه گیری خوشهای تصادفی، پرسشنامه باورهای غیر منطقی جونز را تکمیل نموده و حدود50 نفر - 25 نفر گروه آزمایش و 25 گروه کنترل - که دارای باورهای غیر منطقی بودند انتخاب شدند و و در طی ده جلسه دوساعته بر روی گروه آزمایش روش طرحواره درمانی اجرا شد.
یافته ها: نتایج تحلیل نشان داد که در کل بین ابعاد باورهای غیر منطقی تفاوت به سطح معنادار رسیده است، علاوه بر این نتایج تحلیل نشان داد که بین بعد انتظار بالا از خود ،بعد واکنش به ناکامی ،بعد بی مسئولیتی عاطفی به سطح معنادار نرسیده است و سایر ابعاد به سطح معنادار رسیده است. نتیجه گیری: میزان باورهای غیر منطقی در نوجوانان از آمار قابل توجهی برخوردار است و با توجه به پیامدهای نامطلوب آن از جمله مشکلات حضور در مدرسه، درمان آن حائز اهمیت است و نوجوانانی که برنامه درمانی را دریافت می کنند، پس از درمان و همچنین مرحله پیگیری کاهش معنی داری در باورهای غیر منطقی نشان می دهند و این درمان با توجه به جذابیت آن برای نوجوانان توصیه می شود.
واژگان کلیدی: طرحواره درمانی، باورهای غیر منطقی، نوجوانان.
مقدمه
دوران نوجوانیٌ نقشی بسیار مهم در سرنوشت انسانها ایفا میکند و خواستگاه بسیاری از مشکلات و نارساییهای تربیتی و موفقیت-های دوان بزرگسالی در این دوران نهفتهاست. رشد اجتماعی، فرهنگی، ذهنی و عاطفی نوجوانان در این دوره چنان اهمیتی دارد که سهل انگاری و کم توجهی به آنها میتواند خسارتهای جبران ناپذیری را برای فرد و جامعه به دنبال داشته باشد.کشور ما با داشتن چنین منابع و سرمایههای عظیمی از نوجوانان، نیازمند برنامه ریزیهای دقیق و توجه به سلامت و رشد آنهاست.
در جریان رشد، کودکان و نوجوانان طیف وسیعی از باورها را تجربه می کنند و گاه این باورها از چنان شدتی برخوردارند که زندگی روزمره و تحصیلی آنان را دشوار می سازند، یکی از این باورها در این دوران باورهای غیرمنطقیٌ می باشد. منظور از باورهای غیرمنطقی، وجود افکار نادرست و نامنطبق با واقعیت درباره ی خود و جهان است. به اعتقاد الیس هیچ رویدادی ذاتا نمی تواند در انسان آشفتگی روانی ایجاد کند؛ زیرا تمام محرکها و رویدادها در ذهن معنا و تفسیر می شوند و بر این اساس، سازش نایافتگی ها و مشکلات هیجانی ناشی از نحوه ی تعبیر، تفسیر و پردازش اطلاعات حاصل از محرک ها و رویدادهایی هستند که افکار و باورهای غیرمنطقی در زیربنای آنها قرار دارند.
نظریه عقلانی-عاطفی-رفتاریٍ آلبرت الیسَ یکی از نظریه های شناختی است که انواع باورهای غیرمنطقی را به عنوان عامل اصلی مشکلات انسان معرفی میکند. الیس ریشه بسیاری از ناراحتیها را اختلالات رفتاری و روانی انسان در انواع عقاید و باورهای غیرمنطقی که در مورد جهان پیرامون خود دارد میداند باورهای غیر منطقی دو ویژگی دارند : - 1 توقعات خشک و تعصبآمیزی هستند که معمولاً با کلمات باید و حتما بیان می شوند. - 2 فلسفهای خودآشفته ساز، که معمولاً حاصل این توقعات هستند و انتساب های نامعقول وبیش از حد تعمیم یافته ایجاد می کنند.
آلبرت الیس نخستین نظریه پرداز شناختی -رفتاری کمالگرایی را به عنوان یکی از باورهای غیرمنطقی اساسی تعریف کرد که به پریشانی روان شناختی منجر میشود. از ویژگی های افراد با سطوح بالای کمالگرایی تلاش زیاد برای بی عیب بودن و وضع معیارهای بسیار بالا و افراطی برای عملکرد است که با تمایل به خود ارزیابی های انتقادی از رفتار همراه میشود الیس و همکاران معتقدند در مدارس و کلاس های خاص می توان، شیوه تفکر و زندگی عقلانی را به افراد آموزش داد تا بدین وسیله پیشاپیش از ابتلای آنها به اختلال عاطفی جلوگیری کرد.
با توجه به مطالبی که بیان شد، روش های درمانی مختلفی به بررسی و درمان باورهای غیر منطقی پرداختند و این پژوهش نیز در پی آن است که تاثیر طرحواره درمانیِ را بر میزان باورهای غیر منطقی بررسی کند. لذا طرح واره درمانی یک مدل درمانی است که از تلفیق اصول و مبانی مکتب های شناختیB رفتاری دلبستگی گشتالت روابط شیئی سازنده گرایی و روان کاوی در قالب یک مفهوم توسط یانگ در سال 8440تدوین شده این مدل در دو مرحله مفهوم سازی ارزشیابی و تغییر طرح واره ها اجرا میگردد.
در تغییر طرح واره ها از راهبردهای شناختی تجربی بین فردی و رفتاری استفاده میشود - اسکات و یانگ، طرحواره درمانی بین خود طرحواره و راهبردهای مقابلهای افراد در برابر طرحواره تفاوت قایل میشود. از این رو در مدل درمانی ما طرحواره ها فقط شامل خاطرات هیجان ها احساس های بدنی و شناختواره ها هستند و به هیچ عنوان پاسخهای رفتاری فرد را برنمیانگیزند. رفتا بخشی از طرحواره به شمار نمیآید بلکه بخشی از پاسخهای مقابلهای است و از طرحواره نشات میگیرد.
اگرچه اکثر پاسخهای مقابلهای به شکل رفتاری هستند با این حال بیماران از طریق راهبردهای شناختی و هیجانی نیز دست به مقابله میزنند. سبک مقابلهای ممکن است به صورت شناختی عاطفی یا رفتاری بروز کند ولی در هر حال بخشی از طرح واره محسوب نمیشود. لذا برای اینکه این کودکان و نوجوانان با این مشکلات و ناکارآمدیها وارد اجتماع نشوند، بیش از گروههای دیگر نیازمند آموزش و تربیت هستند؛ و این مهم جز با بررسی همه جانبه و علمی نابسامانی ها و مشکلات آنها امکان پذیر نیست، چرا که فراهم آوردن آموزش و تربیت باید با تاکید بر نقاط ضعف صورت گیرد.
علی رغم نقش مخرب باورهای غیرمنطقی در حوزه بهداشت جسمی و روانی، مخصوصاً به دلیل تاثیرگذاری مستقیم این باورها بر سلامت نوجوانان، تا جایی که پژوهشگر اطلاع دارد پژوهشی در خصوص این زمینه به اجرا در نیامده است و این امر ضرورت اجرای این پژوهش را دو چندان کرده است. پژوهش حاضر، علاوه بر اینکه دانش مربوط به این موضوع را توسعه میدهد، میتواند به منظور راهبردهایی مناسب برای آموزش محققین و متولیان امر استفاده شود.
همچنین از یافتههای آن میتوان به منظور برنامه ریزی جهت تعدیل کاستیهای موجود، و ایجاد ظرفیتهای جبرانی و مکمل به منظور جلوگیری از بروز و شیوع مشکلات آتی استفاده نمود. بدین ترتیب، میتوان امیدوار بود که نتایج این پژوهش، تصویری عینی و گویا از کم و کیف نارساییها و نقاط ضعف در این زمینه ارائه داده و زمینه مناسبی را جهت برنامهریزی برنامه ریزان و شبکههای بهداشت روانی فراهم نماید.
روش پژوهش
نوع مطالعه در پژوهش حاضر شبه آزمایشی از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دوره متوسطه دوم شهر اصفهان که در سال تحصیلی 49-49 در این شهر مشغول به تحصیل بودند. برای انتخاب نمونه از روش نمونهگیری خوشهای تصادفی استفاده شد، به این ترتیب که از بین تمامی نواحی آموزش و پرورش شهر اصفهان که 6 تا هستند، 3 ناحیه به طور تصادفی انتخاب شدند انتخاب و سپس از هر ناحیه 2 مدرسه و از هر مدرسه یک کلاس، جمعاً تعداد 150 دانش آموز پسر انتخاب شدند و10 نفر از دانش آموزان که نمره بالا در پرسشنامه باورهای غیرمنطقی جونز راکسب بودند انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شده اند. و طی 10 جلسه 2ساعته مداخله طرح واره درمانی بر گروه آزمایش انجام گرفت و بر روی گروه کنترل هیچ اقدامی انجام نگرفت. و در آخر برای تجزیه و تحلیل نتایج از برنامه SPSS20 و آزمون تحلیل کوواریانس چند متغیره - مانکوا - استفاده شد.
ابزار پژوهش
مقیاس باورهای غیرمنطقیٌ این پرسشنامه توسط جونز برای اندازه گیری سنجش عقاید غیرمنطقی ساخته شده است. اکثر تحقیقاتی که پیرامون رابطه عقاید و باورهای غیرمنطقی با کنشهای رفتاری و عاطفی در زمینه درمان عقلانی- عاطفی صورت گرفته است از این آزمون استفاده نمودهاند IBT از 80قسمت شامل 800عبارت تشکیل شده است و هر زیر مقیاس مربوط به یکی از باورهای غیرمنطقی است.
