بخشی از مقاله
چکیده
معماری هنری است که بیانش از طریق فضا مطرح می شود .یک اثر معماری، پیش از آن که به عنوان یک کالبد ساختمانی مطرح باشد، منعکس کننده ی یک سلسله تفکرات و بازگو کننده شیوه و راه و رسم زندگی مردم دوره ی خود است.در این مقاله برروی برخی فضاهای داخلی بناهای تاریخی اردبیل که ناشی ازاقلیم ، فرهنگ ، سنت ، اعتقادات و باورهای ساکنین و نیز ذهن طراحان زمان خود است اشاره می شود.
با توجه به اینکه تاثیر این موارد درطراحی خانه ها کمرنگ مینماید، نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تغییرات فرهنگی و اجتماعی،عدم تناسب شکل و رفتار ساختمان،حاکمیت ابعاد و استانداردها و اشیا در زندگی امروز و عدم توجه به اصول و الگوهای طراحی مسکن درگذشته و سازمان فضایی خانه های معاصر، از سلسله مراتب و عرصه های عمومی و خصوصی گرفته تا شکل و نحوه زندگی، دچار دگرگونی اساسی گردیده است .
در پی تحول سبک معماری در احداث خانه ها، کم کم اصلی ترین مفهوم فکری و کالبدی معماری »درونگرای« جای خود را به »برونگرایی« در شکل گیری خانه ها می دهد که نمونه های متعددی از آنرا در خانه های حال حاضر می توان دید.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین ابعاد طراحی فضاهای مسکونی درایران پیش بینی حجاب درونی است حجاب در معماری ایرانی سابقه قبل از اسلام دارد و در معماری هخامنشی تخت جمشید، شوش و روزگار ساسانیان یافت می شود و اختصاص به بعد از اسلام ندارد خانه درونگرای ایرانی که در همه جای این سرزمین پراکنده است شاهد این مدعاست .
به نظر می رسد معماری ایرانی از دیدگاه فرهنگی و اجتماعی در برگیرنده معانی و مفاهیمی خاص است که نپرداختن به ظاهر و در عوض پرداختن به درون و حالات درونی افراد خانواده در آن دیده می شود تا جایی که درنمای بیرون گذرهای پر پیچ و خم دار با خشت و گل دارد ولی در درون دنیای پرکار و زیبایی را می افریند در شگردهای خلاقانه معماری مامن های خصوصی، ایمان، ذوق وابداع توامان نهفته است. ابداعاتی خاص در مقابله با طبیعت خشن - سرما یا گرما - بکاررفته اند که اقلیم به اقلیم شکل خاصی به خود می گیرد و با توجه به مقیاس انسانی و کیفیت زندگی خصوصی و عمومی، عوامل سازمان دهی شکل فضایی خانه های ایرانی را موجب می شوند.
نظر به اینکه بخش عظیمی از هویت و فرهنگ تاریخی جامعه در خانه های قدیمی کشور مشهود است و با توجه به اینکه شهرستان اردبیل دارای پیشینه تاریخی و فرهنگ معماری عظیمی میباشد، در این مقاله سعی شده به بررسی سلسله مراتب فضایی درخانه های تاریخی اردبیل پرداخته شود تا ضمن بررسی و شناسایی این سلسله مراتب، لحاظ شده تا مطالعه کنندگان مقاله آشنایی هرچند مختصری با فرهنگ، معماری، شیوه ی زندگی و آداب و رسوم این شهر پیدا کنند.
-2 معماری مسکن در ایران
سرزمین بزرگ ایران از معدود کشورهای جهان است که در طول تاریخ حیات خود ارائه دهنده یک نوع فرهنگ معماری خاص به جهان بوده است ویژگی های مهم فرهنگی و جغرافیائی ایران باعث شده است تا تنوع بسیار زیادی در معماری آن و جود داشته باشد در زمانی که الگوی مصرف جایگزین کوشندگی و ابداع شده است ما می توانیم به بهره گیری از این الگوها تبلوری از فکر و اندیشه اعتقادو انگیزه های استفاده از شرایط محیطی، طبیعی، مصالح تکنیکهای بومی و بالاتر از همه گونه ای از زندگی دسته جمعی بصورت خیشاوندی هستندتوان فکری و الگوی خود را تقویت کنیم.
در شگردهای خلاقانه از مامن خصوصی ،ایمان ذوق و ابداع توامان نهفته است :ابداعات خاصی در مقابله با طبیعت خشن - سرما یا گرما - بکاررفته اندکه اقلیم به اقلیم شکل خاصی به خود می گیرد و مقیاس انسانی کیفیت زندگی خصوصی و عمومی از عوامل سازمان دهی شکل فضایی خانه های ایرانی هستند .
-3 درونگرائی معماری مسکونی در اردبیل
هر محقق برای آشنایی با معماری ایران و عناصر مختلف مانند مسکن ،مسجد، کاروانسرا ، حمام و غیره نیاز به تقسیم بندی هایی برای کار خود دارد هر چند که دو عامل زمان و مکان نیروی محرک این محقق می باشند اما همانگونه که دیدیم در ایران بزرگ در یک زمان خاص و در منطقه ای کوچک می توان ویژگی های مشترک و متفاوت را با هم مشاهده نمود پس ناگزیر به انتخاب عوامل دیگری نیز می باشیم که افزون بر بعد زمان و مکان بتواند در پیشرفت تنظیم و گرد آوری کار کمک بیشتری به ما بکند. قبل از هرچیز می بایست ویژگی یک خانه درونگرا را معرفی کرد این ویژگیها به اختصار عبارتند از:
.1نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضا های داخل با فضاهای شهری بیرون خود
.2فضاهای مختلف آن راعنصری مانند حیاط یا صفه های سرپوشیده سازماندهی کرده است به نحوی که روزن ها و باز شو ها
به طرف این عناصر باز شوندبحث نداشتن ارتباط بصری مستقیم با فضاهای شهری را می توان از دو زاویه دید اقلیمی و فرهنگی مورد بررسی قرار داد. این عوامل هر چند در شکل گیری اولیه خانه های درون گرا نقش داشته ولی در گذر زمان عوامل دیگری نیز در تشدید این درونگرائی موثر بوده است بحث دور نگاه داشتن حریم مقدس خانواده از دید غیر ،بحثی است که حداقل تاریخ خانه های درونگرای ایران را پس از ظهور دین مبین اسلام دگرگون کرده است از این رو سازنده خانه با رعایت مسائل جغرافیایی حریمی امن برای خانواده به وجودآورده است طراحی این حریم به اشکال مختلف در یک یا چند حیاط صورت گرفته است.
-4سلسله مراتب ارتباطی در معماری درونگرای اردبیل
-1-4ورودی یا سردرب - عامل دعوت کننده -
اگر تاریخ معماری جهان را از دیدگاه تحلیل فضایی موردارزیابی قرار دهیم می بینیم که ورودی همواره عنصر شاخصی است مانند دروازه ملل در تخت جمشید ورودی اکروپولیس در آتن . ورودی خانه در معماری سنتی ایران هم عنصر منحصر بفردی است که در ربط با گذر در محلات قدیمی شهر های ایران مفهوم ملموسی ارائه می دهد.
این ورودی در جهت اهداف زیر عمل می کند:
1. شکستن ریتم یکنواخت و ساده گذر
2. ایجاد گشایش فضایی و ایجاد تنوع بصری در محل ورودی
این عوامل باعث ساکن شدن ،مکث کردن ،انتظار کشیدن و آنگاه وارد شدن ، به منظورغنا بخشیدن به مفهوم ورودی از عوامل متعددی یاری گرفته شده تا شاخصهایی همچون پیر نشین ،فضای سر پوشیده ،نوع تزئینات خاص ،نوع قوس ویژه ،کف سازی متفاوت،گذر و اختلاف سطح با گذر همه و همه قصد آن را دارد که مفهوم فضایی متفاوت با گذر و متناسب با ورودی به درون را القا نماید.
