بخشی از مقاله
چکیده
طراحی شهری ایرانی -اسلامی، به نوعی بازتاب کاربرد کلیه اصول ساختاری موجود در طبیعت می باشد .کل های موجود در طبیعت از تعاملات کل های کوچکتر با مقیاس های مختلف در سلسله مراتبی که تا ساختار ماده پیش م یرود، شکل گرفته اند .بنابراین در این مقاله به سلسله مراتب به عنوان یکی از مهم ترین اصول موجود در عرفان اسلامی و مورد استفاده در شهرسازی ایرانی -اسلامی پرداخته می شود.
این اصل یکی از مهم ترین قوانین لازم برای دستیابی به انسجام شهری می باشد. در این مقاله ابتدا به تشریح مفهوم عام این اصل و همچنین مفاهیم عرفانی آن در عرفان اسلامی و ایرانی پرداخته شده است، سپس ابعاد مختلف اصل سلسله مراتب مورد توجه قرار مییگیرد و در پایان با بررسی موارد فوق در نمونه موردی خیابان شهید شیرودی، رهنمودهایی به منظور به کارگیری این اصل در طراحی شهری امروز ارائه خواهد شد.
مقدمه
روند رشد شتابان شهرها در جهان توأم با افزایش جمعیت در آنها، مشکلات متعددی از جمله معضل ترافیک و اختلال در سیستم حمل و نقل درون شهری را به وجود آورده است. از این رو، این معضل یکی از چالشهای اساسی فرا روی برنامه ریزی شهری در شهرهای بزرگ از جمله شهر اراک می باشد. در این بین محله خرم یکی از پرتراکم ترین مناطق اراک می باشد. این منطقه به دلیل قرارگیری در مرکزین نسبی شهر اراک همواره معضلات ترافیکی عدیده ای را در خود جای داده است.
در محدوده محله خرم به دلیل تراکم بالای ساختمانی و انسانی مشکلات حمل و نقلی و ترافیکی از مهمترین معضلات می باشد. در این محله به دلیل کم عرض بودن خیابانها فرعی، وجود تنها یک خیابان اصلی، تراکم بالای جمعیت، تراکم بالای مسکونی و ... معضل ترافیکی به شکلی حاد خود را نشان داده است. در این راستا و به منظور تسهیل در آمد و شد وسائل نقلیه و تامین آسایش و رفاه بیشتر شهروندان توجه به این مساله ضرورت دارد. این تحقیق در ارتباط با اصل سلسله مراتب می باشد که به منظور تشریح بهتر ابتدا به تعریف شهرهای ایرانی-اسلامی ومفاهیم سلسله مراتب دسترسی می پردازیم و سرانجام اصول مطرح شده را در نمونه موردی مورد تحلیل قرار می دهیم و رهنمودهایی در باب این معضلات ارائه می شود.
بیان مسئله
با توجه به مطالعات صورت گرفته در محله خرم یکی از مهمترین مشکلات این محله شلوغی و ترافیک فرا محله ای بیش از حد آن می باشد.در این راستا با توجه به اینکه محدوده خیابان شهید شیرودی مهمترین خیابان در محدوده می باشد، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
اهداف پژوهش
اهداف اصلی این پژوهش به شرح زیر می باشد:
-1 آرام سازی ترافیک عبوری محله ای و فرا محله ای
-2 شناسایی علل معضل ترافیک
-3 شناسایی رفتارهای ناهنجاری ترافیکی
-4 ارائه راهکارهایی در جهت حل این معضلات
شهرهای اسلامی
چیستی و چگونگی " شهر" و "شهر اسلامی" در آموزه های اسلامی، خواستگاه و منشاء مباحث گسترده و دنباله داری است که نیازمند نگاهی عمیق و کندوکاوی وسیع در منابع ارائه کننده این آموز ههاست. قرآن کریم از جمله منابع اصیل و بنیادین در تشریح رویکرد اسلام به ویژگی های شهر مطلوب است. شهر اسلامی تنها شهری با گنبد و مناره های متعدد، برخوردار از اماکن مذهبی متنوع، دارای چهره تاریخی و باستانی مانند شهرهای اوایل اسلام و یا شهری با انسان هایی موحد نیست. هنوز تعریفی کامل از شهر اسلامی و خصوصیات آن ارائه نشده است.
شهر اسلامی عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و غیره را منعکس می نماید، که از میان آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
.تطبیق محیط مصنوع شهر با ویژگی های طبیعی
.شکل گیری مرکز فرهنگی بر اساس اعتقادات مذهبی
.انعکاس قوانین اسلامی بر حسب قلمروهای عمومی و خصوصی
•پایه گذاری سازمان اجتماعی بر اساس شباهت های قومی و نژادی . - sAOUDt2002 - از میان بی شمار معیارهای دستیابی به شهر اسلامی می توان به دارا بودن وحدت، مفهوم امت، زیبایی، هویت، توحید و غیره اشاره نمود. لازم به ذکر است که هر کدام از معیارهای دستیابی به شهر اسلامی نیز خود به زیر معیارهایی تقسیم بندی می شوند. به عنوان مثال برای رسیدن به توحید، لازم است ویژگی هایی چون تواضع، ذکر و غیره؛ برای رسیدن به وحدت ویژگی هایی چون تعادل، توازن، پیوستگی فضایی، سلسله مراتب و غیره مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله از میان ویژگی های نام برده اصل سلسله مراتب به علت اهمیت آن در نظام هستی مورد بررسی قرارگرفته است.
مفهوم سلسله مراتب
اصل سلسله مراتب نقش بسیار مهمی در تعریف اجزا و کل یک مجموعه ایفا نموده و به آن ها هویت می بخشد. به بیان دیگر این اصل یکی از معیارهایی است که می تواند در تعریف نظم حاکم بر مجموعه ها و ارتباط بین اجزای آن ها و همچنین ارتباط هر یک از اجزاء با کل مجموعه و همچنین تعریف مختصات هر جزء ایفای نقشی بنیادین را عهده دار باشد. بنابراین ویژگی های سلسله مراتب حاکم بر مجموعه ها ابزار مهمی است که در مطالعاتی که در تعریف و تعیین جایگاه و ارزش اجزاء و کل یک مجموعه، به منظوربیان ویژگی ها و عملکرد هر یک از آن ها، برای تعیین مختصات ارتباط اجزاء با یکدیگر، و روشن شدن وابستگی اجزا با یکدیگر و با کل مجموعه انجام می پذیرد، محقق را در شناسایی خصوصیات اجزاء و کل و عملکرد و نقش هر یک از آن ها مدد می رساند - نقی زاده، - 1997 به اجمال می توان گفت که سلسله مراتب، ارتباطی سیستماتیک را بین اجزاء نظام یافته ای بنیان می نهد که خود تشکیل دهنده یک کل هستند.
نظم سلسله مراتبی در تعریف و تعیین موقعیت و ارزش هر جزء یک کل و همچنین ارزش یک کل را به تنهایی و نسبت به سایر مجموعه ها تعریف می کند - نقی زاده،. - 1997 سلسه مراتب دسترسی بر دو نوع است: -1 سلسله مراتب حقوقی: این نوع سلسله مراتب را، خطوط یا سطوح بر طبق قوانین و یا عرف جامعه تعریف می کنند. مثل اینکه یک دیوار کوتاه، یک پرچین، یک در، یک نرده، حایل شیشه ای و یا حتی یک خطغالباً - تغییر مصالح - حدود فضاها و قلمرو مالکیت ها را تعیین نمایند و به ناظر القا کنند که حد قلمروهای متفاوتی هستند و او با عبور از آن ها از فضا و یا قلمرویی به فضا و یا قلمرویی دیگر وارد می شود - شکل شماره . - 1
-2 سلسله مراتب حقیقی: در اینگونه از سلسله مراتب هر قلمرو با سطوح و احجام فضایی تعریف شده و با هویت ویژه خویش از سایر قلمروها جدا می شود. این سطوح و احجام و فضاها در واقع خود به گونه ای می توانند به عنوان یک قلمرو تعریف شوند که ارتباط بین دو قلمرو اصلی را برقرار نموده و ضمن تعریف حدود و مرز قلمروها امکان ارتباط بین دو قلمرو اصلی را برقرار نموده وامکان ارتباط یکباره قلمروهای متفاوت را از بین می برند . این گونه سلسله مراتب در جهت تجلی کالبدی بخشیدن به ایده درون گرایی که از اصول شناخته شده معماری و شهرسازی مسلمانان است، نقش اساسی ایفا می نماید - شکل شماره . - 2
سلسه مراتب دسترسی
توسعه روز افزون شهرها جابه جایی انسان و کالا را به صورت مسئله ای درآورده است که پیچیدگی آن دائما در حال افزایش است.رشد شهری تقاضای سفر زیادی را روی تسهیلات ناکافی موجود حمل و نقل باعث شده است و شهرها برای خدمات حمل و نقل تا حدود زیادی به سیستم خیابان ها متکی هستند. خیابان به عنوان یک شریان ارتباطی ،زیر بناییی ترین عنصر در ساختار کالبدی هر مجموعه زیستی به شمار می آید.
برای جوابگویی به تقاضای فزاینده ترافیک اتومبیل ها، ترافیک تجاری، حمل و نقل عمومی، دسترسی به زمین های اطراف و همچنین پارکینگ، این سیستم ها همیشه در حال تحمل بار اضافی هستند. هدف کلی از این مطالعه ،شناسایی ناهنجاری ها و آشفتگی در سیمای خیابان اصلی و نحوه ایجاد هماهنگی در توسعه و نوسازی آنها به کمک ضوابط کنترل کننده بود. در این پژوهش بر آنیم تا با تبیین روش های مدیریت بصری،سازماندهی عناصر و...ارتقا هویت کالبدی وسیمای شهر و همچنین بهره گیری به بهترین وجه ممکن از شبکه های حمل و نقل شهری و...را طی طرح ها و معیار های در نظر گرفته اراده دهیم. در ادامه به بررسی معظلات ترافیک فرا محله ای خیابان شهید شیرودی می پردازیم. امید است پس ازپایان این پژوهش، کمک موثری در تصمیمگیری مدیران ،طراحان توسعه شهری ،و راهگشایی برای پژوهشگران بعدی باشد.
انواع سلسله مراتب دسترسی در محیط مصنوع
سلسله مراتب محله ای در گذشته شهرها و روستاها به محله های مختلفی تقسیم می شدند که هر کدام با ویژگی های اجتماعی ساکنین خود برای اهالی محله و حتی کلیه شهروندان شناخته شده بودند - نقی زاده: - 1997 سلسله مراتب عبوری طراحی اصولی از نظر سلسل همراتبی آن است که حرکت سواره را بر سلسله مراتبی - سطوح مختلف دسترسی - استوار کند.
