بخشی از مقاله
چکیده:
در چند دهه گذشته، آموزش زبان خارجی هم در حوزه نظریهپردازي و هم در اجرا با تحولات زیادي همراه بوده و در دو دهه گذشته، گسترش رایانه و سایر فناوريهاي مربوط به آن مانند اینترنت، شبکههاي اجتماعی و بازيهاي رایانه اي تأثیرات شگرفی بر این حوزه گذاشته است. در خصوص میزان تأثیرگذاري این فناوريهاي نوین بر فرایند زبانآموزي اظهارات متفاوت و گاه متناقضی مطرح میشود و لذا محققان مطالعه حاضر کوشیدهاند با طرح سوالاتی عینی از زبانآموزان و مدرسان زبان انگلیسی به ارزیابی این روند در بخشی از ایران بپردازند. به این منظور 160 زبانآموز و 25
مدرس زبان انگلیسی فعال در سه موسسه زبان خارجی در شهرستان بهشتر از استان مازندران به عنوان آزمودنیهاي پژوهش انتخاب شدند. دو پرسشنامه جداگانه براي دو گروه طراحی شد. گردآوري دادهها و تحلیل پاسخها نشان میدهد که زبانآموزان به منظور تقویت مهارتهاي زبانی خود، به میزان قابل توجهی از رایانه/اینترنت استفاده میکنند و در رتبههاي بعدي به شبکههاي اجتماعی و بازيهاي رایانهاي روي می آورند. به طور کلی، 96 درصد از آنان معتقدند ابزارها و امکانات مربوط به فناوريهاي نوین در تقویت مهارتهاي زبانی آنان موثر است. همچنین مشخص شد که اغلب مدرسان، زبانآموزان خود را به استفاده از فناوريهاي نوین تشویق میکنند.
یافته دیگر ناظر بر این واقعیت است که از نظر زبانآموزان و نیز مدرسان زبان، ابزارهاي فناوريهاي نوین تقریباً به یک اندازه بر چهار مهارت شنیدن، گفتار، خواندن و نگارش تأثیر میگذارد. اکثریت مدرسان اظهار داشتند که مایلند در طراحی، پیادهسازي و استفاده از ابزارهاي فناوريهاي نوین در امر آموزش مشارکت کنند، هر چند شماري از آنان اعلام کردند که در این زمینه فاقد تخصص و سابقه هستند. نتایج مطالعه حاضر ضمن ارائه تصویري ملموس از آموزش غیررسمی در حوزه زبان دوم میتواند به مدرسان و طراحان برنامههاي آموزش زبان دوم در برنامهریزي آموزش کمک کند.
واژگان کلیدي: آموزش غیررسمی، فضاي مجازي، زبانآموز، زبان انگلیسی
.1مقدمه
در جهان معاصر، ابزارها و امکانات مختلف فناوري این امکان را فراهم ساخته است که در کنار آموزش سنتی و چهره به چهره، از امکانات مختلف براي یادگیري استفاده کنیم. در مطالعه حاضر منظور از آموزش غیررسمی ،آموزشی است که معمولا خارج از کلاس صورت می گیرد، به طور مستقیم زیر نظر مربی یا نظام آموزشی مشخصی نیست و البته معمولاً همراه با تفریح و سرگرمی است.یکی از موضوعات فراگیر آموزش در سرتاسر جهان، یادگیري زبان است که با انگیزه هاي مختلف آموزشی، اجتماعی، اقتصادي، شغلی و فرهنگی همراه است. دانشآموزان و دانشجویان در کشورهايمختلف یادگیري زبان خارجی را کنار دروس اجباري دیگر تجربه میکنند و داوطلبان ورود به بازار کار نیز بنابر شرایط مختلف میکوشند به یک زبان بین المللی - به طور عمده زبان انگلیسی - مسلط شوند.
در کنار مدارس و دانشگاهها، موسسات آزاد نیز دوره هاي آموزش زبان را برگزار میکنند و در بسیاري از کشورها، سهم این دسته از موسسات در آموزش زبان حتی از مدارس و دانشگاهها نیز بیشتر و موثرتر است. بدیهی است میزان موفقیت زبانآموزان در فرایند یادگیري به عوامل مختلفی بستگی دارد. در شماري از کشورها مانند هند، زبان انگلیسی در عمل زبان غالب در نظام آموزشی اغلب ایالتهاست و لذا جوانان تحصیل کرده به طور معمول به زبان انگلیسی مسلط میشوند. بدیهی است حضور زبان انگلیسی در بافت هاي غیرعلمی و غیرآموزشی مانند رسانه هاي مکتوب و شفاهی، مکان هاي جهان گردي به این وضعیت دامن می زند.
به تعبیر بهتر، میتوان ادعا کرد که زبان انگلیسی براي بسیاري از مردم هند، زبان خارجی نیست بلکه زبان دوم محسوب میشود. از سوي دیگر، در گروه دیگري از کشورها زبان دوم بیشتر به مثابه یک واحد درسی مطرح است و به طور عمده کارکردي آموزشی و شغلی دارد. در این گروه از کشورها، زبان دوم در فضاهاي غیررسمی چندان کاربرد ندارد و رسانه هاي رسمی مانند رادیو و تلویزیون شهروندان را به استفاده از زبان ملی ترغیب میکنند. به طور کلی، در هر دو گروه از کشورهاي فوق الذکر، میتوان از دو نوع آموزش رسمی و غیررسمی سخن راند. در آموزش رسمی، زبانآموزان صرفاً بر اساس برنامهاي از پیش طراحی شده به فراگیري یک زبان می پردازند و در یادگیري غیررسمی، زبانآموزان بر حسب علایق، انگیزه هاي فردي و شرایط واقعی زندگی خود به یادگیري زبان می پردازند. در ادامه ابتدا تاریخچه اي از به جزئیات این دو نوع آموزش اشاره میکنیم.
آموزش زبان دوم در دوره هاي مختلف زمانی با افت و خیزهایی مواجه بوده است. نظریه ها و رویکردهاي متفاوت ارائه شده د ردهه هاي گذشته در واقع واکنشی به شرایط اجتماعی و علمی موجود بوده اند. امروزه با توجه به گسترش امکانات و ابزارهاي مبتنی بر فناوريهاي جدید، یادگیري زبان دوم ماهیتی متفاوت به خود گرفته است و اصولاً تعریف محققان، معلمان، خانواده ها و خود زبانآموزان از زبانآموزي دچار تغییرات بنیادي شده است. یکی از پیامدهاي فناوري هاي متحرك چند سال اخیر این است که زبانآموزي دیگر محدود به مکان و زمانی معین نیست و این ادعا مطرح است که میتوان در هر ساعت از شبانه روز و در وضعیت ثابت - محل کار یا زندگی - یا متحرك - حین سفر در مترو، خودرو یا هر وسیله نقلیه دیگر - به زبانآموزي پرداخت.
اهمیت این موضوع به قدري است که اخیراً حوزه تحقیقاتی جدیدي با عنوان »یادگیري غیررسمی انگلیسی در فضاي مجازي« شکل گرفته است و محققان میکوشند به جنبه هاي مختلف این موضوع بپردازند. پرسش کلیدي در این حوزه این است که فعالیت زبانآموزان در فضاي مجازي مانند اینترنت و استفاده از خدماتی مانند پست الکترونیک، ویدئوکنفرانس ها، و حتی فعالیت هایی مانند شنیدن موسیقی یا تماشاي فیلم به زبان اصلی تا چه میزان در زبانآموزي افراد تأثیر دارد.
یکی از جدیدترین ابزارهاي فناوري که در آموزش به مفهوم عام و در آموزش زبان به مفهوم خاص کارایی دارد، تلفن همراه است. تأثیر این ابزار به حدي است که حوزه مطالعاتی نوینی با عنوان آموزش متحرك مطرح شده است. البته پیش از ابداع و عرضه تلفن همراه نیز بحث آموزش متحرك به نوعی مطرح شده بود، اما با همگانی شدن این ابزار و توسعه امکانات آن حوزه آموزش متحرك جایگاه خاصی یافت. مهم ترین کارکرد تلفن همراه این است که اصولاً مرز میان آموزش رسمی و غیررسمی را به هم می ریزد و امکانات بسیار متنوعی را براي آموزش-به ویژه یادگیري زبان- ارائه می دهد - کوکولسکا-هولم، . - 2009 واقعیت این است که حتی اگر معلمان از فناوريهایی مانند تلفن همراه در آموزش استفاده نکنند، خود دانشآموزان از این ابزار و امکانات ارائه شده توسط آن در فضاي خارج از کلاس استفاده میکنند. در واقع، در مواردي متعدد معلمان بایستی اصطلاحاً از غافله عقب نمانند و خود را با شرایط و فناوريهاي جدید هماهنگ کنند.
.2 پیشینه تحقیق
هسته اصلی زبانآموزي غیررسمی در فضاي مجازي، گرایش زبانآموزان به فعالیت هاي خلاقانه و خارج از برنامه آموزشی و استفاده آنان از هر فرصتی براي زبانآموزي است. از نخستین مطالعات در این حوزه میتوان به رابین - 1975 - اشاره کرد. او ادعا کرد که زبانآموزان موفق فرصت هایی را براي تمرین زبان، به عنوان مثال از طریق مکالمه با سخنگویان بومی زبان و حتی بین شخص دانشجو و استاد به وجود میآورند. آنان آگاهانه راهکارهاي ارتباطی را هنگام گفت و گو به کار می برند و پیام سخن را یا از طریق طول و تفصیل یا خلاصه کلام میگیرند. رابین فهرستی از هفت راهکار یادگیري را به شرح ذیل مطرح کرد:
-1 زبانآموزان زبان هم مشتاق به یادگیري هستند و هم به درستی حدس میزنند. آنان از تمامی کلید واژه ها و راهنمایی ها استفاده میکنند و توانایی محدود کردن و فهم معنی و محتوي پیام را دارند.
-2 زبانآموزان موفق انگیزه قوي براي ایجاد ارتباط دارند و از هر فرصتی براي طول و تفصیل دادن سخن، خلاصه کردن و استفاده از زبان بدن استفاده میکنند.
-3 زبانآموزان موفق اغلب خجالتی نیستند و براي ایجاد ارتباط از چیزي نمی ترسند.
-4 زبانآموزان موفق به ساختار زبانی توجه دارند. آنان مرتب به دنبال الگوهاي زبانی هستند و به طور مستمر مطالب درسی را تحلیل، دسته بندي و ترکیب میکنند.
-5 زبانآموزان موفق تمرین و ممارست دارند و از هر فرصتی براي بکارگیري زبان استفاده میکنند. آنها علاوه بر اینکه مشتاقانه در مکالمه کلاسی شرکت میکنند و با تدریس خلاقانه، انگیزه حضور بیشتر در کلاس را دارند، مربیان هم میتوانند راه هاي ایجاد ارتباط بین دانشجویان را آماده و تسهیل نمایند.
