بخشی از مقاله
چکیده:
انقلاب اطلاعاتی قرن 21 را باید فراتر از الکترونیکی کردن روابط انسان ها دانست. فناوری اطلاعات و ارتباطات نه تنها قواعد حاکم بر ارتباط و تعامل میان انسان ها را تغییر داده است بلکه ذهنیت و به نوبه خود اخلاق و هویت افراد را دچار دگرگونی کرده است و این مسئله به کشور خاصی محدود نمی شود بلکه تمام جوامع را کم و بیش در بر گرفته به طوری که جامعه مانیز از آن مستثنی نیست. در این مقاله به بررسی تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اخلاق و هویت می پردازیم.
.1مقدمه
انقلاب ارتباطات و اطلاعات به سرعت اقتصاد، فرهنگ و سیاست جهان را دستخوش دگرگونی می کند و جهان را عملا به یک - دهکده جهانی - تبدیل می کند. با استفاده از امکانات این فناوری، رخدادهایی که در هر گوشه ای از کره زمین رخ می دهد در کمترین زمان به سراسر جهان مخابره می شود.
با همه مزایای شگفت انگیز اینترنت، باید به جنبه های تاریک و آسیب های اخلاقی، فرهنگی و تربیتی آن نیز اشاره کرد. بسیاری از ناهنجاری های رفتاری، از هم پاشیدگی خانوادگی، فروپاشی ارزش ها، گم گشتگی نقش ها و هویت ها، سرگردانی و سردرگمی اجتماعی و فرهنگی و صدها آفت دیگر برخاسته از شرایطی است که خانواده بدون مراقبت و مدیریت، فرزندان را به حال خود وا گذاشته اند و انرژی بلعنده اینترنت روح و روان آنها را در معرض تهدید و تخریب قرار داده است.
امروزه مسئله فضای مجازی و تاثیر آن بر اخلاق و هویت در جامعه ما نسبت به سایر حوزه های دیگر حجم بیشتری از پژوهش ها را به خود اختصاص داده است. در مطالعه پورقندی با عنوان - اخلاق در فناوری اطلاعات و آسیب شناسی اخلاق ارتباطات - مشخص گردید که بیش از %85 کاربران در معرض آسیب های اخلاقی و ناهنجاری های فناوری اطلاعات قرار دارند.
یافته های تحقیق سارو خانی و قادی نشان می دهد که میان میزان استفاده از اینترنت و هویت ملی رابطه معنادار و معکوس وجود دارد. همچنین نوع استفاده از اینترنت نیز در میزان تعلق به هویت ملی تاثیرگذار است و در نهایت استفاده از اینترنت باعث تضعیف هویت ملی می گردد.[4] تحقیق پولادی و همکاران نشان داده که بازی های رایانه ای نه تنها سبب کناره گیری و کاهش ازتباط اجتماعی و مردم آمیزی می شود بلکه میزان نوعدوستی، همکاری و همیاری را در جامعه بی رنگ می سازد.
نتایج تحقیق هراتیان نشان داد که افزایش میزان ساعت های بازی رایانه ای، میزان دیدگاه پذیری افراد یعنی توانایی درک دیگران، درک تفکر، احساس همدلی اجتماعی افراد کاهش پیدا می کند.
نتایج تحقیق کرات - 2001 - نشان می دهد استفاده بیشتر از اینترنت با کاهش ارتباط پاسخگو با اعضای خانواده در خانوار، کاهش اندازه دایره اجتماعی آنان و افزایش افسردگی و تنهایی آنان همراه بود.[7] نتایج تحقیق کمپل - - 2006 نشان داد که ناشناس بودن و نبود ارتباط رو در رو ن در اینترنت می تواند پناهگاهی امن را برای جبران کمبود تعاملات اجتماعی در زندگی واقعی فراهم کند .
نتایج پژوهش موتمنی و همکاران - - 1388 نشان می دهد که فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - بر هویت تاثیر مثبت دارد.
نتایج تحقیق پارک - - 1998نشان می دهد که اینترنت می تواند بر سلامت روانی و اجتماعی فرد تاثیر مثبت داشته باشد.
بنابراین تنوع و حجم پژوهش ها در این حوزه نشانگر اهمیت و ضرورتی است که جامعه دچار آن می باشد. در این راستا اخلاق در جامعه ایران حائز اهمیت فراوان است. این ضرورت از آنجا ناشی می شود که در ایران امروز روایت کلان یا عمده ای درباره وضعیت اخلاق وجود دارد مبنی بر این که آن را در شرایط کاملا بحرانی و در معرض فروپاشی، اضمحلال و از دست رفتن می دانند.
هدف این پژوهش بررسی تاثیرات فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - بر اخلاق و هویت است.
.2 اخلاق
فناوری منشأ اطلاعات است و اطلاعات دانش ایجاد می کند. بنابراین اطلاعات و دانش دو عنصر اصلی است که برای فرد و اجتماع ایجاد قدرت می کند. برای کنترل قدرت نیازمند به اخلاق و قانون هستیم و هر دوی اینها عامل مهار قدرت خواهند بود. با رشد ICTو اخلاق انتظار داریم که در جوامع تعادلی بین آنها برقرار باشد. در حالیکه امروز کفه ترازو در توسعه ICT بسیار سنگین است و آنچه از اخلاق داریم سبک و بسیار کم وزن است. اخلاق به همراه ICT حرکت نکرده است. در تطابق رشد فناوری اطلاعات با اخلاق می بینیم که فاصله اساسی بین آنها وجود داشته و دچار کمبود دستورات اخلاقی هستیم که علت اصلی آن توسعه سریع و انفجاریICT می باشد
نمودار .1 عدم تطابق در رشد فناوری اطلاعات و علم اخلاق
به طور کلی کاربران در دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات از دو نوع اخلاق استفاده می کنند: .1 اخلاق مجازی .2 اخلاق حرفه ای - علمی - . شکل 1 الگوی اخلاقی کاربران را نشان می دهد.
شکل :1 الگوی اخلاق کاربری در فناوری اطلاعات
در اخلاق مجازی، کاربران به معرفی خود تحت هر عنوانی می پردازند و از مخاطبان خود سوء استفاده می کنند و از این طریق به مقاصد غیر اخلاقی خود می رسند. اشخاص با هویت های مجازی در فضای مجازی حاضر می شوند و با یکدیگر گفتگو می کنند و به تبادل اطلاعات درست یا اشتباه می پردازند و گاهی غافل می شوند که ممکن است با کسی ارتباط داشته باشند که هویتی کاملا مخالف با آنچه نشان داده است دارد.
مثال هایی از چالش های اخلاقی در عصر فناوری عبارتند از : دزدی اطلاعات شخصی مانند رمز های عبور، حساب بانکی، دسترسی غیرقانونی به اطلاعات دیگران، نفوذ به رایانه های شخصی و انجام فعالیت های مخرب، ایجاد بحران در سامانه های رایانه ادارات و سازمان ها، افشای اطلاعات شخصی و حقوقی، ارسال اطلاعات دروغ و نامه های تحریف شده، شیوع و انتشار ویروس و برنامه های جاسوسی، اسکنرهای تمام بدن در فرودگاه ها،ردیابی موقعیت فیزیکی و جغرافیایی، کپی رایت و ...
اخلاق حرفه ای - علمی - به مسائل و پرسش های اخلاقی و اصولی و ارزش های اخلاقی یک نظام حرفه ای می پردازد و ناظر بر اخلاق در محیط حرفه ای است. مثال هایی از اخلاق حرفه ای - سازنده - عبارتند از: عضویت استادان و متخصصان رشته های مختلف در گروه های تخصصی است.
با عضو شدن کاربران اینترنت در این گروهها، آنها می توانند در جریان آخرین اطلاعات موجود در رشته های تخصصی خود قرار گیرند. انجام عمل های مهم جراحی به شکل هدایت از راه دور و با شرکت چند متخصص که هر کدام در گوشه ای از دنیا به کار مشغول هستند و می توانند در یک آن ناظر عمل جراحی یا راهنمایی کننده آن باشند. یکی دیگر از شکل های نسبتا رایج اخلاق سازنده ، کنفرانس از راه دور می باشد که در آن تعدادی از متخصصان - که هر کدام در یک گوشه کره زمین زندگی می کنند - با یکدیگر درباره موضوع مورد علاقه خود به تبادل نظر می پردازند. با توجه به گسترش شبکه اینترنت، پژوهشگران به جای مجلات،برای انتشار نتایج پژوهش های خود از این شبکه استفاده می کنند.
حاجیانی و روغنیان یک مدل مفهومی از آثار مثبت و منفی فضای مجازی بر اخلاق ارائه داد - شکل . - 2 یافته های پژوهش آنها نشان داد که شبکه های اجتماعی در کنار همه آثار مثبت خود، دارای پتانسیل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد آموزشی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.
فضای مجازی با افزایش قدرت تحلیل و ایجاد روحیه انتقادی و شکل گیری خرد جمعی توانسته نیروی تفکر و ذهن کاربران شبکه اجتماعی ، را به مدد تعاملات اجتماعی و بهره گیری از ابزارهای اینترنتی ترکیب و همراه نماید و نیرویی عظیم با قدرت پردازشی بالا پدید آورد از سویی این امکان را فراهم ساخته تا افراد به بیان ایده ها به صورت آزادانه فعالیت کرده و با افکار و سلیقه های دیگران آشنا شوند.
فضای مجازی آثار منفی و تهدید کننده ای را هم ایجاد نموده و نقش مخرب آن در برخی از ارزش ها و هنجارهای اجتماعی امنیت اخلاقی جامعه را با آسیب های جدی روبرو ساخته. که از آن جمله می توان به تعاملات آسیب زا، بی اعتمادی بین افراد، بی صداقتی، فریب و دروغ، کاهش نوع دوستی و خیرخواهی، عدم رعایت حقوق و احترام، کاهش عزت نفس، کمرنگ شدن هویت های اجتماعی، اشاره نمود.
