بخشی از مقاله
نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در تعلیم و تربیت
چکیده
رویکرد گسترده جهان به سوی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تعلیم و تربیت خود گواه این است که استفاده از این شاخصهها فواید و مزایای منحصر به فردی را برای آموزش و یادگیری به همراه دارد. این شاخصهها تعریفهای جدیدی از آموزش و یادگیری همچون آموزش الکترونیک، آموزش آنلاین، آموزش مجازی، یادگیری فناوری و... ارائه کرده و سیستمها و شیوههای نوین آموزشی را پیشنهاد میکنند. توسعه فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطات در برنامههای نظام آموزش و پرورش گامهای موثر و ماندگاری است که میتواند تحول کیفی اهداف، برنامهها، روشها، شیوهها و در نتیجه اثربخشی آموزش و پرورش را به دنبال داشته باشد. پیشبینی میشود با توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات رویههای دیرینه و مشکلات لاینحل، از قبیل امور کاربردی آموزش و پرورش، تمرکز روی توانایی و نیازهای فراگیران، نهادینه کردن دانشآموز محوری به جای کلاس محوری و تغییر نقش معلم به عنوان راهنمای دانشآموزان و نهایتا اصالت بخشیدن به آموزش مادامالعمر محقق خواهد شد. در مطالعه حاضر به بررسی تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش، مفهوم فناوری اطلاعات، فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت، تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی و مزایا و معایب آن می پردازیم.
کلیدواژهها: تعلیم و تربیت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، مزایا و معایب
مقدمه
دوران نوینی در عرصه حیات اجتماعی که به جامعه اطلاعاتی مشهور است آغاز شده که زندگی بشر، مناسبات آن، آموزش و پرورش و رسالت آن را تحت تأثیر قرار داده است . پیشرفتهای فن آوری منجر به تحولاتی در صلاحیتها و شایستگیهای مورد نیاز و متناسب با دنیای متغیر فعلی در دانش آموزان گشته است. صلاحیتهایی که امروزه مطرح هستند عبارتند از تفکر انتقادی، صلاحیت های عمومی، حل مسأله و تصمیمگیری.[1]
امروزه از آموزش و پرورش انتظار میرود تا موجبات یادگیری فعال و مشارکتی بین دانشآموزان را فراهم آورد. برای محقق شدن چنین رویکردی به ناچار نیاز به تغییر رویه های سابق است . شیوه های آموزش قدیمیمسلماً پاسخگوی نیازهای آموزشی متغیر عصر جدید نیست؛ بنابراین یکی از تلاشهای سازمانهای آموزشی باید در ارتباط با فنآوری اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن در برنامه درسی باشد.[2] ،فن آوری اطلاعات و ارتباطات تأثیر قابل توجهی در امر یادگیری دارد که شامل تغییر نقش فراگیران و معلمان، مشارکت بیشتر دانش آموزان با همسالان، افزایش استفاده از منابع خارج از متون درسی و رشد و بهبود مهارت های طراحی و ارائه مطالب میباشد.[3]، .به طور کلی نقش دانشآموز در محیط یادگیری مبتنی بر فن آوری اطلاعات و ارتباطات دستخوش تغییر، میگردد و در این فرآیند دانش آموزان فعالند و به تولید دانش می پردازند.
1
فنآوری اطلاعات و ارتباطات در ایجاد انگیزه، عمق و وسعت دادن به یادگیری و پایدار ساختن آن و رفع خستگی و کسالت دانش آموزان و ایجاد مهارت ذهنی جهت پاسخگویی به پرسشها نقش مؤثر ی دارد .[4] ،فن آوری ارتباطات و اطلاعات مجموعه ای از روش ها، قواعد و ابزار و تجهیزات جهت شناسایی، جمع آوری، ذخیره، تولید و توزیع، سازماندهی، باز تولید و نگه داری اطلاعات است.[ 5 ] فن آوری اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزشی از یک س و برا بازاندیشی و بازسازی برنامه درسی و سواد رایانه ای و از سوی دیگر برای تجدید حیات و غنی سازی محیط یادگیری و برقراری تعامل برای یادگیرنده و منابع یادگیری لازم می باشد[6 ]، یکی از شایع ترین دلایل ذکر شده برای به کارگیری این فن آوری در کلاس درس آماده کردن بهتر نسل فعلی دانش آموزان برای ورود به محیط جدید یادگیری جهت پاسخگویی به نیازهای آموزش و به تبع آن نیازهای شغلی در بازار کار آینده است . با روش سنتی و وقت گیر بودن این روش های آموزشی، همچنین عدم برخورداری از اطلاعات به روز، معلمان به طور صحیح قادر به آماده سازی دانش آموزان برای یک محیط کاری ایده آل نیستند . لذا استفاده از فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش کلاس های درسی می تواند پایه و اساسی به عنوان یک بازوی رقابتی در یک بازار کار در حال جهانی شدن باشد تا فرد آموزش دیده با دید باز و نگاه کلی بتواند وارد بازار جهانی، سیاسی و آموزشی شود .[7]
تاریخچه استفاده از فناوری در آموزش
اولین شکل کلاس درس گسترده به صورت آموزش از راه دور و به شکل مکاتبه ای بود . ایساک پیتمن در سال » 1840کوتاه نویسی « را در انگلستان از طریق مکاتبه ای تدریس می کرد .[8] در همین راستا دکتر عیسی ابراهیم زاده آموزش از راه دور را به عنوان محصول عصر صنعتی و شکل صنعتی شده ی آموزش می داند و معتقد است روند رشد و تحول این نظام از لحاظ تاریخی با مراحل صنعتی همگامی ملموسی دارد.وی نسل اول آموزش از راه دور را که به آموزش مکاتبه ای شهرت دارد به عنوان آموزش تک واسطهای «Sigel Media » نامید . فناوری مورد استفاده در این دوره ارتباطات پستی، چاپ کتاب های استاندارد و جزوات یکنواخت بود . در ادامه استفاده از امواج برای آموزش متداول گردید. آموزش چند رسانه ای1 که در حقیقت محصول دوره صنعتی است مشخصه اصلی نسل دوم آموزش از راه دور است. رادیو، تلویزیون، ویدئو ، ماهواره ، نوارهای دیداری و شنیداری مهمترین واسطه های آموزشی این دوره هستند.و در نسل سوم آموزش از راه دور تأکید اصلی بر آموزش غیر متمرکز ، مشارکتی و مردمی است .[9] امروزه کمتر کشوری پیدا میشود که از آموزش از راه دور برای تأمین اهداف آموزشی و پرورشی خود استفاده نکند البته متناسب با سطح پیشرفت هرکشور فناوری مورد استفاده متفاوت خواهد بود از آموزش مکاتبه ای از طریق پست گرفته تا استفاده از نوارهای صوتی و تصویری و تلویزیون و ماهواره و شیوههای ارتباطی نوین که امکان تعامل را هم فراهم کردهاند. یکی از لوازمی که امروزه با فناوری ارتباط همراه بوده و گاه به غلط مترادف با آن بکار رفته است رایانه است که از قرن بیستم با ورود خود منشأ تحولات عظیمی گردیده است. اولین کوشش معلمان برای استفاده از رایانه در کلاس درس سنتی معمولاً بصورت سخنرانی بود، تجربیات یادگیری مرتبط با موضوع تدریس معلم که در مکانهای
آموزشی دیگر انجام گرفته بود به نمایش گذاشته می شد و یا به عنوان تکلیف برای مطالعه بیشتر مورد استفاده قرار میگرفت .[8] همگام با پیشرفتهای سایر بخشها نظام های آموزشی نیز دچار تحول شده و گرایش از یادگیریهای معلم محور به فراگیر محور رو به افزایش است. به گونهای که آموزش و استفاده از فناوری در برنامه درسی کشورهای پیشرفته گنجانده شده
2
است. به عنوان نمونه در انگستان کتاب های درسی در هر موضوع شامل سه کتاب دانش آموز، راهنمای معلم و راهنمای دانشآموز است. در هر سه کتاب فعالیتهایی در باره فناوری اطلاعات و ارتباطات گنجانده شده است. برای این که دانشآموزان فناوری اطلاعات و ارتباطات را تجربه کنند دو رویکرد در کتابهای درسی در نظر گرفته شده است:
الف: پروژههایی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از رایانه برای پژوهش و انجام پروژههای گروهی ب: فعالیتهای خاص در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر استفاده از واژه نگار برای نوشتن یک گزارش، نرم افزارهای
گرافیکی و استفاده از سیدیهای آموزشی. دانشآموزان در انجام دادن تکالیف گوناگون درسی باید از رایانه استفاده کنند. مهمترین استفاده از رایانه در انجام دادن پروژه ها و امور پژوهشی است. همچنین از رایانه ها به منزله ابزاری برای وارد کردن داده ها ، رسم جدول و کشیدن نمودار استفاده می شود.گنجاندن فناوری های جدید در کتاب های درسی ضمن آشنا کردن دانش آموزان با توانایی ها و قابلیت های رایانه ، ترس از آن را نیز در آن ها از بین می برد و سبب می شود که فضای علم از مرز کتاب ها فراتر رود .[10]
مفهوم فناوری اطلاعات
فناوری اطلاعات به فرایند دانش و روشهای بکارگیری آن در تولید، پردازش، انتقال و به جریان انداختن اطلاعات اطلاق میشود..[11] فناوری اطلاعات عبارت از گردآوری، سازمان دهی، ذخیرهسازی و نشر و استفاده از اطلاعات در قالب صوت، تصویر، گرافیک، متن، عدد و … با استفاده از ابزار رایانهای و مخابراتی و … است .[12]
شاید آنچه مهمتر از معنی فناوری اطلاعات باشد درک و تبیین مفهوم فناوری اطلاعات است. زیرا مفهوم فناوری علاوه برابعاد فنی، تکنیکی ومهارتها، مولفههای فرهنگی، اجتماعی، آموزشی را نیز در دل خود خواهد داشت و در نتیجه، تلقی انسانها و جوامع، علاوه بر ابعاد فنی و تکنیکی بر جنبه فرهنگی و آموزشی آن نیز در بر خواهد گرفت و آنگاه که این مولفه و کارکرد در حیات هرپدیدهای وارد میشود به همراه خود تاثیرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و حتی اثرات آموزشی نیز خواهد داشت. درنتیجه این پدیده نه تنها به عنوان یک سخت افزار بلکه به عنوان یک نرم افزار موثر عمل خواهدکرد و عمق اثرگذاری آن آنگاه افزون میگردد که ازا بزارها و مفاهیم نوین ارتباطی اطلاعاتی برخوردارباشد بنابراین میتوان گفت مفهوم فناوری اطلاعات یک قابلیت است یک بستر جدید برای رشد و توسعه است و فرهنگ برای کشف شناسایی ورشد استعدادها انسانی وجوامع بشری است، یک مبادله اطلاعات، دانش وآگاهی است در نتیجه تاثیرگذار بر نگرشها و روشها و ساختارهاست .[13]
فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت
فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را میتوان به بارانی تشبیه کرد که اگر در جای مناسب ببارد میتوان باعث رویش و زنده شدن طبیعت شود ولی در صورتی که در جای نامناسب ببارد میتواند سبب جاری شدن سیل یا منشاء شکلگیری باتلاق شود. ورود این پدیده به حوزه تعلیم و تربیت نیز خالی از این دو نقش نیست . بنابراین لازم است به این نکته توجه شود که پیش از فراهم کردن امکان آمیختگی این دو مقوله باید زمینهسازی فرهنگی ـ علمی مناسب برای آن صورت گیرد. اگر اساس تعلیم وتربیت انتقال دانش و آگاهی است و دانش نیز چیزی جز اطلاعات شناخته شده نمیباشد، پس لازم است برای انتقال اطلاعات به مهارتهای مناسب برای این منظور توجه کرد. فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی زمانی کوتاه، توانسته است به
