بخشی از مقاله
اخلاق در فناوري اطلاعات و آسيب شناسي اخلاق ارتباطات
چکيده
زمينه : با امکانات و گزينه هاي فراواني که رسانه هاي جديد در عصر اطلاعات در اختيار افراد جامعه قرار مي دهند، کاربران دائماً با محرک هاي جديـد و انواع مختلف رفتارهاي اجتماعي و اخلاقي آشنا مي شوند. اين فضا هويت نامشخص و پيوسته متحولي را مي آفريند، و بيشترين تأثير آن براي نسلي است که در مقايسه با نسل قبل با محرک هاي فراواني مواجه است . همچنين از طريق رسانه هاي نوين و فناوري اطلاعات ، افراد جامعـه خـط مفـروض ميـان فـضاي عمومي و خصوصي را تجديد سازمان مي کنند و اين امکاني است که جامعه فعالانه از آن استفاده مي کند.
روش کار: با بررسي تعداد ٨٠ نفر از کاربران عمومي فناوري اطلاعات و آسيب هاي اجتمـاعي ، هنجارهـا و تهديـدهاي اخلاقـي شـبکه جهـاني و ابزارهـاي ارتباطي رايانه اي بر آنها، الگوي براي اخلاق کاربري ارائه شده است .
يافته ها: در اين پژوهش مشخص گرديد بيش از ٨٥% کاربران در معرض آسيب هاي اخلاقـي و ناهنجـاري هـاي فنـاوري اطلاعـات قـرار داردنـد کـه سـهم کودکان و نوجوانان دراين نمونه گيري از سايرين بيشتر است .
نتيجه گيري : اخلاق حرفه اي به دليل اين که متخصصان تنها با تسلط بر کارو فعاليت حرفه اي خود و فلسفه و نقش آن در زندگي مردم ، بـه درک اخلاقـي نايل مي آيند و عينيت گرايي و بي طرفي علمي و عدم جانبداري سياسي که مهمترين اصل اساسي علم و فناوري است ، در رابطـه بـا اخـلاق علمـي حرفـه اي مورد تأييد قرار گرفته است .
کليد واژه ها: اخلاق علمي ، فناوري اطلاعات ، هنجارهاي اخلاقي ، هويت مجازي .
سرآغاز
شتاب توسعه علوم بشري و پيشرفت فناوري هاي نـوين ، دسـتاوردهاي جديد علمي را براي انسان به ارمغان آورده است ، ليکن ورود به عرصـه هــاي جديــد علمــي و فنــاوري ، همــواره نکــات و مــسائل اخلاقــي و محدوديت هايي را به همراه خواهد داشت . پيشرفت و توسعه علمـي بـا يک فرايند دو جانبه همراه بوده است ، يکي جنبه خدمات و ارزش هـاي ارائه شده توسط فناوري جديد و ديگري ، فرهنـگ کـاربردي و اخلاقـي علوم نوظهور مي باشد. خدمات و دستاوردهاي فنـاوري هـاي نـوين در ارتقاء سطح کيفي زندگي انسان ها نقش مهمي ايفا مي کند و بـه رفـع نيازها، مشکلات ، خواسته ها و علايق بشر مي پـردازد. در مقابـل ارائـه خدمات و راهکارهاي فني ، مسائلي همچون اخـلاق علمـي و فرهنـگ کاربري و اخلاقي ، مورد توجه و بحث و بررسي قرار گرفته است . مسائل اخلاقي فناوري از دو جنبه مـورد بررسـي قـرار مـي گيـرد: ١- رعايـت اخلاق علمي در توليد فنـاوري (توسـط عرضـه کننـدگان فنـاوري ) ٢- مسائل اخلاقي کـاربري علـوم و فنـاوري (توسـط کـاربران و مـصرف کنندگان ). موضوعي که باعث اهميت اخلاق علمي در دهه اخيـر شـده است ، رشد پر شتاب علم و فناوري همزمان با ضعف نظام هـاي سـنتي اخلاقي در جوامع بود. در نتيجه اين پرسش به ميـان آمـد کـه بـا ايـن مقياس از تصرف ذهني و علمي در عالم ، توسط انسان که بـا پيـشرفت دانش و فناوري ظاهر مي شود، آيا فعاليـت هـاي علمـي و فنـاوري آن متعهد به کيفيتي مبتني بر منطق اخلاقي و مصلحت جمعي نيز هست ؟ مدتي است در کشور، سياست پالايش برخي از سـايت هـا اجـرا شـده است و هدف آن منع استفاده از سايت هاي غيراخلاقي براي کودکان و نوجوانان بوده است . البته يکي از نگراني هاي مشترک والدين در همـه جوامع نحوه استفاده کودکـان از شـبکه جهـاني اسـت . بـا امکانـات و گزينه هاي فراواني که رسانه هاي جديد در عـصر اطلاعـات در اختيـار افراد جامعه قرار مي دهند، کاربران دائماً با محرک هاي جديـد و انـواع مختلف رفتارهاي اجتماعي و اخلاقي آشنا مي شوند. اين فـضا هويـت نامشخص و پيوسته متحولي را مي آفريند و بيـشترين تـأثير آن بـراي نسلي است که در مقايسه با نسل قبل با محرک هـاي فراوانـي مواجـه است . همچنين از طريق رسانه هـاي نـوين و فنـاوري اطلاعـات ، افـراد جامعه خط مفروض ميان فضاي عمومي و خصوصي را تجديد سازمان مي کنند و اين امکاني است که جامعه فعالانه از آن استفاده مي کند (١).
اخلاق در فناوري اطلاعات ، يک زمينـه نوظهـور از برخـورد اطلاعـات ، بهداشت رواني و ارتباطات در عصر اطلاعات است که از طريـق شـبکه جهاني و فناوريهـاي مـرتبط بـا آن ارتقـا و تکامـل مـي يابـد. اخـلاق اطلاعات را نه تنها به عنوان يک توسعه فني بلکـه بـه عنـوان حـالتي روحي ، طرز تفکر و يک حرکت عمومي جهاني مي توان توصـيف کـرد
روش بررسي
در اين مقالـه بـه بحـث و بررسـي مـسائل اخلاقـي در حـوزه فنـاوري اطلاعات و عصر توسعه ارتباطات رايانه اي و شبکه هـاي اطلاعـاتي از دو جنبه ياد شده مي پردازيم . روش هاي استفاده شده در پژوهش حاضر عبارتند از: مطالعـه و تحقيـق در مقـالات علمـي - پژوهـشي مـرتبط ، استفاده از منابع مناسب و علمي ، مقايسه روش هاي ارائـه شـده توسـط پژوهشگران و محققين ، مطالعه بر روي نمونه هاي واقعي و کاربردي به صورت گسترده و مقياسي ، مقايسه نتايج حاصل از پژوهش هاي انجـام شده و آمارهاي ارايه شده مرتبط با موضوع ، بررسي مسائل اخلاقـي در فناوري اطلاعات توسط کاربران و متخصصان توليد علـم و فنـاوري ، و خصوصيات رفتاري و اخلاقي ٨٠ کاربر شبکه جهاني در مـدت زمـان ٩ ماه .
يافته ها
در شکل شماره يک الگو پيشنهادي اخلاق کاربري در فناوري اطلاعات ارائه شده است که اين الگو حاصل تحقيق و پژوهش در مدت ٩ ماه بر روي ٣٠ نفر از کاربران عمومي شبکه جهـاني و ٥٠ نفـر از دانـشجوياني که از فناوري اطلاعات ، شبکه جهاني و ابزار ارتباطات رايانه اي استفاده مي کنند، است . اين الگو نشان دهنده بازخوردها، کنش ها و هنجارهاي اجتماعي و اخلاقي کاربران در فناوري اطلاعات و ارتباطـات و سـاختار آن در جامعه مي باشد. همچنين در اين نمونه گيري ، مـشخص گرديـد بيش از ٨٥% از کاربران در معرض مخاطرات و ناهنجاري هاي اخلاقي فناوري اطلاعات قـرار دارنـد کـه سـهم کودکـان و نوجوانـان در ايـن پژوهش از سايرين بيشتر بوده است . با توجه به داده هاي فـوق ، نقـش والدين و آموزش رفتارهاي اجتماعي کاربران در دنياي مجـازي توسـط آنان به خوبي احساس مي شود.
ميزان استفاده جمعي و عمومي از فناوري اطلاعات و ابزار شبکه جهاني هر روز بيشتر و فراگيرتر مي شود. به طوري که در کـشور ايـران تنهـا ظرف مدت چند سال يعني از سال ١٣٨٠ تا ١٣٨٧ تعداد کاربران شبکه جهاني از ١.٨ به ١١.٢ ميليون نفر رسيده است . ايـن ميـزان گـسترش فناوري اطلاعات با پيامدهاي اخلاقي نيز همراه خواهد بود که در ادامه به برخي از آنها اشاره مي شود. فناوري اطلاعات و ابزار گسترده شـبکه جهاني توانايي و امکان انتقال متن ، ايميل ، تبادل اطلاعات و دسترسـي به پايگاه هاي داده اي و اطلاعاتي ، دسترسي به تصاوير، پخش فـيلم و موسيقي ، گفتگوي مجازي ، شرکت در بحـث هـاي گروهـي و امکانـات ديگري را دارد که با عـدم رعايـت مـسائل اخلاقـي در کـاربري ، ايـن امکانات و دسترسي هاي غير مجاز به اطلاعات و داده ها، پديـده هـاي غير اخلاقي متعددي را به وجود مي آورد که برخـي از آنهـا عبارتنـد از:
نفوذ به رايانه هاي شخصي و اداري ، سـرقت و دزدي اطلاعـات و داده ها، دسترسي غير قانوني بـه منـابع اطلاعـاتي و مـالي ، انتـشار افکـار و رفتارهاي غير اخلاقي و مخـالف بـا هنجارهـاي جوامـع بـشري ، سـوء استفاده هاي جنسي ، سوء استفاده هاي مالي و اطلاعاتي ، دزدي هويـت و ترويج فساد. فناوري اطلاعات و شبکه جهـاني ، تفکـرات و روياهـاي افراد را تحريک مي نمايد، زيرا اين فناوري امکان انتشار جهاني انديشه هـا و نظريات آنها را فراهم مي سازد. دستيابي بـه تـصاوير مبتـذل جنـسي و خشونت بار يکي از پديده هـاي ضـد اخلاقـي اسـت کـه مخاطبـان و کاربران فناوري اطلاعات بـه ويـژه کودکـان و نوجوانـان را در معـرض تهديد و کنش هاي نامناسب اخلاقي قرار مي دهد. ارتباطـات و روابـط کاربران در محيط هاي مجازي و فريب هاي هويتي ناشي از آن ، يکـي ديگر از پيامدهاي اخلاقي در عصر اطلاعـات اسـت و همـين موضـوع باعث بي اعتبار شدن هويتي در رسانه هاي ارتباطي و فناوري اطلاعات شده است . از يک سو متخصـصان و پديـد آورنـدگان علـوم و فنـاوري اطلاعات ملزم به رعايت نکات اخلاقي و حقـوق کـاربري خـاص خـود هستند. انتشار رمزهاي مخرب و جاسوسي اطلاعات يکي از عوامل ضد اخلاقي در اين زمينه است . يک متخصص فناوري اطلاعات و ارتباطات علاوه بر آشنايي بـا علـوم و دانـش و تخـصص مـرتبط ، لازم اسـت از محدوديت ها و مرزهاي حـريم خـصوصي افـراد جامعـه و هنجارهـاي اخلاقي حاکم در آن اطلاع و آگاهي داشـته باشـد و بـه رعايـت آن در نحوه توليد علم و گسترش فناوري بپردازد.
هويت اخلاقي و اخلاق مجازي
از مسائل اخلاقي که در دنياي فناوري اطلاعات مطـرح اسـت ، اخـلاق مجازي کاربران و هويت اخلاقي آنان در دنياي مجازي شـبکه جهـاني مي باشد. پديده اي به نام هويـت مجـازي ايـن امکـان را بـه کـاربران فناوري اطلاعات مي دهد که تحت هر عنواني به معرفي خود بپردازنـد و از مخاطبان خود سوء استفاده نموده و از اين راه به اهـداف و مقاصـد غير اخلاقي خود برسند. پديده ازدواج شبکه جهاني يکي ديگر از مسائل مهم اخلاقي در عصر اطلاعات و دنياي مدرن فناوري IT اسـت . ايـن موضوع به قدري داراي اهميت است که گاهي منجر به تبـاهي زنـدگي افراد جامعه مي شود. در مباحث مرتبط با ازدواج هـاي شـبکه جهـاني و مجازي ، مسائل اخلاقي و درستي گفتار کمتر مورد توجه قرار مي گيـرد و همين امر سبب انحراف طرفين و عاملي براي فريـب دادن مخاطـب مي باشد. پايبندي به هنجارهاي خـانواده و اصـول مـذهبي و دينـي در کنار آموزش صحيح کاربري و استفاده از فنـاوري اطلاعـات ، بـه ويـژه براي کودکان ، نوجوانان و جوانان راه حلـي مناسـب بـراي جلـوگيري از ناهنجاري هاي ضد اخلاقي فناورانه است . از ديگر موارد ضد اخلاقـي و نفوذ به حريم خصوصي ديگران ، دزدي اطلاعات شخصي مانند رمزهاي عبور، حساب بانکي ، دسترسي غير قانوني به اطلاعات ديگران ، نفوذ بـه رايانه هاي شخصي و انجام فعاليت هاي مخرب ، ايجاد بحران در سامانه هاي رايانه ادارات و سازمان ها، افشاي اطلاعات شخصي افراد حقيقـي و حقوقي ، ارسال اطلاعات دروغ و نامـه هـاي تحريـف شـده ، شـيوع و انتشار ويروس و برنامه هاي جاسوسي و مسائلي از اين قبيل مي باشد.
