بخشی از مقاله
چکیده:
در جهان امروز استفاده از تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و نیز نفوذ آن در زوایای مختلف زندگی بشری، موجب تحولات بزرگی در مناسبات حاکم بر جامعه بشری و انسانی شده است که از آن به عنوان انقلاب اطلاعات یاد می شود. توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و استفاده از این فناوریها موجب شده است عصر جدیدی در زندگی جوامع بشری آغاز گردد که جامعه اطلاعاتی نامیده می شود.
ورود به این دوره نیاز به تمهیدات و امکانات لازم است که مهمترین آن بسترسازی مناسب فرهنگی است که نخستین اقدام در این خصوص لحاظ نمودن موضوع چگونگی استفاده بهینه از نرم افزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه آموزش عمومی است.در این مقاله سعی شده است نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر میزان یادگیری و سواد اطلاعاتی بررسی شود و نیز مزیتها، موانع و مشکلات استفاده از فناوری اطلاعات و توصیه ها و راهکار ها نیز بیان شده است.
هدف اصلی از این تحقیق بررسی تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات - ICT - در بهبود یادگیری دانش آموزان کلاس های ابتدایی از دیدگاه آموزگاران مناطق روستایی بوده است. روش تحقیق با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی از نوع زمینه یابی است. نتایج پژوهش نشان داد که از دیدگاه معلمان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش تاثیر زیادی بر بهبود یادگیری دانش آموزان کلاس های چند پایه از قبیل: ارسال مطالب درسی از طریق پست الکترونیکی، چت کردن با دانش آموزان در زمینه مسائل درسی، راه اندازی وب لاگ در زمینه مطالب درس، استفاده از وسایل کمک آموزشی دیداری و شنیداری و استفاده از نرم افزاهای آموزشی داشته است.
مقدمه :
عصر حاضر، عصر اطلاعات است. اطلاعاتی که در زمانی بسیار کوتاه دو برابر و حتی چند برابر میشود و دریک لحظه در تمامی نقاط جهان منتشر میگردد. با تأثیرپذیری زندگی بشر از این پدیده میتوان گفت که جهان وارد جامعه اطلاعاتی شدهاست، بسیاری از محققان جامع اطلاعاتی را جامعه چندساختی و چندوجهی میدانند که تمام لایه بندی ها و سطوح آن نیازمند اطلاعات است. در چنین جامعهای دسترسی و یا عدم دسترسی به اطلاعات نقشی اساسی و تعیین کنندهای را در تمام عرصه ها ایفا میکند.
در سالهای اخیر رشد سریع فناوریهای اطلاعات و ارتباطات 1 تاثیر بسیار مهمی در زندگی بشر و کارکرد سازمانها و موسسات در کشورهای مختلف داشته است. به اعتقاد صاحبنظران همان گونه که اختراع ماشین بخار و وقوع انقلاب صنعتی موجب تحولات عظیم در زندگی کاری و شخصی افراد گردید، انقلاب ارتباطات هم به طور مشابه دگرگونیهایی را در زندگی آدمی به همراه دارد - لورین2 و اریک3، 1997، ص. . - 82 به مدد رسانههای نوین ارتباطی و اطلاعاتی، جهان به دهکدهیی مبدل شده که اطلاعات و رسانهها، سیستمهای عصبی و اجزای این دهکده را به هم متصل ساخته است.
فناوری اطلاعات وارتباطات مجموعه وسیعی از فناوریها - اینترنت، ماهواره، تلفن همراه، تلویزیونهای کابلی، رایانههای خانگی و ویدئو - است که برای برقراری ارتباط بین انسانها - فرستادن و دریافت انواع پیامهای کلامی، صوتی و تصویری - و نیز برای تولید، انتشار، ذخیره و بازیابی اطلاعات به کار میرود. .جوامع اطلاعاتی زبان و ادبیات جدید و خاص خود را دارند که به کلی با ادبیات و مهارت های عصر کشاورزی و صنعت متفاوت است.
در این عصر، که به قولی آن را عصر دانایی هم گفته اند، جوامع برای توسعه خود به تولید و عرضه اطلاعات و دانشی علمی می پردازند. در چنین جوامعی، فناوری اطلاعات و ارتباطات نفوذ و تاثیر بسیار چشمگیری در فناوری آموزشی، فنون و روش های آن به منظور کسب دانش، برنامه ریزی آموزشی و اجرای آن بر عهده دارند؛ به طوری که روز به روز اولویت های آموزشی سنتی را به سرعت تغییر می دهند. به دیگر سخن، دانش و مهارت های رسمی به تدریج کمرنگ می شوند و اولویت های جدید مانند رشد عمومی و یادگیری خود- کنترل شده، ضرورت و اهمیت بیشتری می یابند. در حقیقت در همه فعالیت ها وزمینه های آموزشی، تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بسیار مهم، مثبت و کارآمد است
نفوذ گونه ای از آموزش دو سویه یا متعامل به کلاس های درس در کشورهای پیشرفته باعث شده است که رابطه معلم و شاگرد از اساس دگرگون شود و معلمان به جای ایفای نقش یک معلم کاملا آگاه، در نقش یک راهنما ظاهر شوند. بدین ترتیب تعلیم گیرنده خود مسئولیت یادگیری را به عهده می گیرد. در این وضعیت، دانش پژوه دیگر به صورت یک گیرنده منفعل عمل نمی کند بلکه مشتاقانه با راهنمایی معلم و با توجه به نقاط ضعف و قوت خویش مسیر یادگیری را تعیین می کند. البته به شرایط سنی و ذهنی فراگیر می توان مسئولیت بیشتر یا کمتری از معلم خواست.
بدین ترتیب کامپیوتر با طرح پیشنهادی در هر مرحله از تعلیم، فراگیر را به مرحله بعدی یا حتی توقف او در مرحله فعلی محدود می کند. با واگذاری ارزشیابی کار فراگیر به کامپیوتر، معلم اکنون بیشتر شبیه تکنولوژیست آموزشی عمل می کند که با استفاده از نرم افزارهای چند رسانه ای ویژه تهیه برنامه های آموزشی، بیشتر به تولید و تدوین برنامه های درسی خود می پردازد. با تقلیل وظیفه معلم به راهنمایی و واگذاری مسئولیت بیشتر به فراگیر، دانش منتقل شده به او دیگر ثابت و از پیش مشخص شده نیست و از کتاب ها و نوشته های بی روح منتقل نمی شود
بیان مسئله :
عصر حاضر را به واسطه بهره گیری از تکنولوژی های نوین اطلاعاتی و ارتباطی، عصر اطلاعات و ارتباطات نام نهاده اند. در این دوران افراد و جوامع به طور دائمی با هم در ارتباط بوده و به دهکده های جهانی فکر می کنند. آموزش و پرورش هزاره سوم بیش از پیش با چالش های فرا ملی از قبیل ورود به جامعه اطلاعاتی و گسترش شبکه ها و رسانه های ارتباط جمعی که نوعی تغییر و تحول محسوب می شود، روبرو می باشد. با توجه به سرعت فزاینده تولید روش جدید و توسعه شبکه های جدید ارتباطی از جمله اینترنت که جدید ترین و متنوع ترین منابع و داده های مرتبط با هر موضوع را در اختیار کاربران قرار می دهد، ضروری است مدارس، معلمان و کارکنان برای هماهنگی با سرعت و پیچیدگی تغییرات و بهره گیری صحیح از فناوری جدید و رو به توسعه، مجهز و آماده شوند.
طراحی سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری و جذب متخصصان برای آموزش نیروی انسانی، تجهیز مناطق آموزشی و مدارس با رسانه های چند منظوره، رایانه، شبکه های داخلی و شبکه جهانی اینترنت، راهبردی مهم در پویایی نظام آموزشی و تامین نیازهای متفاوت فراگیران خواهد بود. از طرف دیگر از زمانی که آموزش و پرورش به طور رسمی کار خود را آغاز کرد و مدارس ابتدایی در شهر و روستا تاسیس گردید، به دلیل وجود روستاهای کم جمعیت، پراکندگی روستاها، شغل اولیاء، عدم رضایت خانواده ها در اعزام کودکان از روستای محل سکونت خود به مدارس روستاهای پرجمعیت هم جوار و دلایل دیگر، کلاس های چند پایه همراه مدارس با کلاس های تک پایه در کشور تشکیل گردید.
در حال حاضر هم به دلیل کاهش جمعیت دانش آموزان در بعضی از مناطق کشور و یا مهاجرت روستائیان به شهر، تشکیل این کلاس ها در حال افزایش می باشد - حتی در بعضی از مدارس حاشیه شهرها نیز مدارس چند پایه هستند - . علی رغم اینکه گسترش مدارس چندپایه در هر کشوری می تواند به عنوان یک چالش آموزشی مطرح گردد، ولی بعضی از برنامه ریزان تعلیم و تربیت معتقدند که مدارس چندپایه به عنوان یک موقعیت خاص آموزشی می تواند با برنامه ریزی دقیق و اصلاحات آموزشی در اداره این کلاس ها، به یک فرصت تبدیل شوند.
به عنوان مثال عامل کمبود زمان و فرصت آموزشی در این گونه مدارس به عنوان بزرگ ترین مسئله در اداره این کلاس ها می باشد که متاسفانه تاکنون راهکارهای اجرایی درستی از جانب برنامه ریزان مدارس مطرح نگردیده است. بنابراین لازم است در کلاس های چندپایه برنامه ای را طراحی کرد که همه فراگیران بتوانند در تمام وقت آموزشی فعال بوده و از روش های معلم محور به دلیل فرصت کم پرهیز گردد.
فناوری اطلاعات و ارتباطات به مجموعه ی امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات گفته می شود. فناوری اطلاعات و ارتباطات به جایگاه برجسته اطلاعات، دستگاه های ذخیره سازی و پردازش اطلاعات و دستگاه های انتقال و دستیابی به اطلاعات تاکید دارد. بدیهی است در این راستا، علاوه بر پتانسیل های مخابراتی، رسانه های دیگر نظیر رادیو و تلویزیون نیز در فهرست وسایل ارتباطی و کانال های نشر و توزیع اطلاعات فرا خواهند گرفت.
یادگیری به معنی دانستن ذهنی یا دانش مفهومی چیزی که شخص پیشتر نمی دانسته است. درکل، یادگیری فقط زمانی حاصل می شود که شخصی، رفتاری متفاوت از خود نشان می دهد، مثل زمانی که معرفت خویش را نسبت به تحقیق جدید یا مطلب جدید بروز می دهد. از این رو تغییرهای رفتاری را که صرفا ناشی از رشد و بالا رفتن سن است یا در اثر خطا حاصل می شود، نمی توان یادگیری قلمداد کرد.
هدف و سئوال اصلی این تحقیق شناسایی تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - بر بهبود یادگیری دانش آموزان کلاس های چند پایه از دیدگاه آموزگاران مناطق روستایی می باشد.
اهمیت و ضرورت پژوهش
با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور ما و نیز وضع موجود اقتصادی حاکم بر مناطق روستایی دور افتاده، کلاس های چندپایه در دوره ابتدایی با امکانات آموزشی و رفاهی بسیار پایین واقعیتی است که نباید نادیده گرفته شود؛ چرا که کاهش جمعیت روستاها به دلیل مهاجرت روستاییان به شهرها، کاهش رشد جمعیت کشور و بالا رفتن سن ازدواج، باعث کاهش جمعیت دانش آموزی و در نتیجه افزایش کلاس های چند پایه شده است و تنها دبستان های روستاهای پرجمعیت و مراکز بخش ها دارای کلاس های تک پایه بوده است. طبیعی است که معلم به دلیل محدودیت زمانی نمی تواند به همه دانش آموزان در پایه های تحصیلی مختلف به یک میزان رسیدگی نموده و آن ها را از آموزش های لازم بهره مند نماید.
به نظر می رسد با استفاده از تکنولوژی های روز و از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات می توان تا حدود زیادی این مشکل را مرتفع نمود. معلم با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند به گونه ای عمل کند که دانش آموزان از این فناوری به عنوان جایگزینی برای معلم استفاده نموده و حضوری فعال در کلاس درس داشته باشند.
به دلیل اهمیت توجه به مدارس چندپایه و جبران نواقص وجود یک معلم برای چندپایه تحصیلی انجام پژوهشی در زمینه تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در افزایش یادگیری دانش آموزان مدارس چندپایه ضروری به نظر می رسد - ضرورت علمی - . نتایج این پژوهش می تواند به تصمیم گیرندگان در آموزش و پرورش کمک کند تا با برنامه ریزی دقیق تر مشکلات پیش روی این مدارس را کاهش داده و یا مرتفع نمایند.
علاوه بر آن نتایج این پژوهش می تواند به معلمان نشان دهد که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند تا چه میزان در موفقیت آن ها برای آموزش بهتر و افزایش یادگیری دانش آموزان مدارس چندپایه موثر باشد - ضرورت کاربردی - . فایده آنی این پژوهش نیز این است که با شناسایی نظر معلمان در خصوص تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در افزایش یادگیری دانش آموزان کلاس های چندپایه می تواند، معلمان این کلاس ها می توانند از به اهمیت بیشتر این فناوری ها پی برده و از آن ها در روند کاری خود بیشتر استفاده نمایند.
فایده آتی پژوهش حاضر نیز کمک به برنامه ریزان آموزش و پرورش برای پی بردن به نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و یادگیری دانش آموزان کلاس های چندپایه برای برنامه ریزی و طراحی آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و الزام به استفاده از این فناوری ها در امر آموزش می باشد.
روش تحقیق :
روش تحقیق با توجه به ماهیت موضوع، توصیفی از نوع زمینه یابی است، زیرا که محقق قصد دارد با استفاده از یافته های تحقیق اطلاعات را کسب و آن ها را بدون هیچ تغییری توصیف نموده و تاثیر استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را بر یادگیری دانش آموزان مدارس چندپایه از دید معلمان این مدارس بسنجد نتایج کلی پژوهش حاضر با نتایج پژوهش های ضامنی و کاردان - 1389 - ، حج فروش و اورنگی - - 1383، آدیمو - 2010 - ، هاریسون - 2002 - ، یانگ جی - 2002 - ، نلسون - 2001 - و هیروساتو تینی - 2001 - مطابقت دارد، آن ها نیز در پژوهش های خود به این نتیجه رسیده اند که فناوری اطلاعات می تواند در آموزش و یادگیری دانش آموزان تاثیر مثبت داشته باشد.
پیشینه تحقیق در ایران و خارج کشور:
پژوهشگر برای یافتن پیشینه پژوهش به جستجو در اینترنت، کتابخانه و مجلات تخصصی پرداخته و تعدادی اثر مرتبط با موضوع پژوهش یافته که تعدادی از آن ها به عنوان نمونه در زیر می آید. محمدی و همکاران - 1391 - در پژوهشی با عنوان " رابطه میان ادراک معلمان از فرهنگ مدرسه با میزان ساز گاری نوآورانه آنان در به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایند یاددهی-یادگیری، به بررسی این مهم در بین معلمان مدارس راهنمایی دخترانه و پسرانه نواحی 1 و 3 شهر شیراز و مناطق محروم گله دار و دشمن زیاری پرداخته و از طریق نمونه گیری طبقه ای 211 نفر به عنوان نمونه انتخاب در پژوهش خود انتخاب کردند.
نتایج نشان داد که:
.1 هم در معلمان مرد و هم معلمان زن، دو بعد فرایند و ارتباط فرهنگ مدرسه، پیش بینی کننده معنادار سازگاری نوآوری آنان برای یادگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات است؛
.2 در معلمان مرد، بعد فرایند و در معلمان زن، بعد فرایند و ارتباط فرهنگ مدرسه، پیش بینی کننده معنادار سازگاری نوآورانه آنان برای تدریس از طریق اینترنت می باشد؛
. 3 هم در معلمان رشته های علوم انسانی و هم معلمان علوم پایه، دو بعد فرایند و ارتباط فرهنگ مدرسه، پیش بینی کننده معنادار سازگاری نوآورانه آنان برای یادگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات و سازگاری نوآورانه آنان برای تدریس از طریق اینترنت می باشد.
بر اساس نتایج تحقیق می توان دریافت که معلمانی که فرهنگ مدرسه خود را از نظر بعد فرایندی قوی می دانند و یک شبکه ارتباطی قوی برای آشنایی آنان با نوآوری و تصمیم گیری مناسب و به موقع آن ها ایجاد شده است، سازگاری بالایی در تمایل به یادگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین تدریس با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات دارند. بنابراین برای مدیریت صحیح نوآوری، ایجاد سازگاری نوآورانه و حرکت در راستای اهداف سازمان، هدایت فرایندهای فرهنگ مدرسه و ایجاد شبکه های ارتباطی پویا، بسیار حایز اهمیت می باشد.
صیف و بیرانوند - - 1389 در پژوهشی تحت عنوان "تاثیر فناوری اطلاعات بر نظام آموزشی مدارس"، با تشریح رویکرد دانش آموز محوری به عنوان رویکردی نوین در نظام آموزشی، انتقال از آموزش سنتی به آموزش مدرن را مورد بررسی قرار داده و با اشاره به تحقیقات انجام شده در این زمینه، موانع موجود در این امر را تشریح نموده است. همچنین خ اطر نشان می کند که تنها راه رسیدن به دانش آموز محوری و استفاده از استعداد بالقوه دانش آموزان در امر تحقیق و پژوهش، استفاده از فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی در فرایندهای آموزشی است.
ضامنی و کاردان - 1389 - در پژوهشی با عنوان " تاثیر کاربرد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در یادگیری درس ریاضی" به بررسی این مهم و ارائه راهکارهایی جهت توسعه آن در شهرستان محمودآباد در سال تحصیلی 1387- 88 پرداخته اند. روش پژوهش آن ها پیمایشی و جامعه آماری آن متشکل از کلیه معلمان ریاضی شاغل به تدریس در شهرستان محمود آباد به تعداد 171 نفر بوده است.
