بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر قصه درمانی در کاهش پرخاشگری و افزایش عزت نفس دانش آموزان مقطع ابتدایی بود. طرح پژوهش از نوع پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش کلیه دانش آموزان ابتدایی شهر اردبیل در سالتحصیلی 1393-94 بود . - n=52610 - بدین منظور در چارچوب روش پژوهشی نیمه آزمایشی 60 نفر از دانش آموزان 30 - نفر دختر و 30 نفر پسر - با مشکل پرخاشگری بالا و عزت نفس پایین در دو گروه آزمایش و کنترل به طور تصادفی قرار گرفتند. برای سنجش از ابزار پرسشنامه پرخاشگری شهیم و پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت ویژه کودکان استفاده شد. گروه آزمایشی به مدت 11 جلسه 45 دقیقه ای طی 11 هفته تحت قصه درمانی قرار گرفتند. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل واریانس چندمتغیری MANOVA استفاده شد. نتایج نشان داد که قصه درمانی موجب کاهش پرخاشگری و افزایش عزت نفس دانش آموزان مقطع ابتدایی می شود. این نتایج قابلیت کاربرد قصه به مثابه یک فن اثربخش در کاهش پرخاشگری و افزایش عزت نفس کودکان را نشان می دهد.
واژگان کلیدی: قصه درمانی، پرخاشگری، عزت نفس
مقدمه
بررسی ها از گسترش روز افزون خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه در مدارس بویژه در سالهای اخیر حکایت می کند - بازرگان و غلامعلی لواسانی، . - 1382 خشونت و پرخاشگری تاثیرات بلند مدت و جبران ناپذیر بر کودکان دبستانی برجای می گذارد، که در این میان می توان به خود پنداره ضعیف، عزت نفس پایین وافسردگی - ماتسوریا، هاشیماتو و تویکی، - 2009، تکانشگری و بیش فعالی - استرو و گودلاکسی، - 2009، طرد شدن از سوی همسالان - کریک و گراث پیتر، - 1995 اشاره کرد،که خود می تواند زمینه ساز بسیاری از مشکلات همچون اخراج از مدرسه و بزهکاری - پارکر و آشر، - 1993، عملکرد تحصیلی ضعیف مانند غیبت از مدرسه و بیزاری از مدرسه - ووجتلویکس، - 2004 اشاره کرد.
علاوه بر این، پرخاشگری بر قربانیان این گونه رفتارها نیز پیامدهای منفی دارد. مانند افسردگی، اضطراب، احساس تنهایی، عزت نفس پایین و فکر خودکشی - واندروال، - 2005، شکل گرفتن دیدگاه منفی نسبت به مدرسه - ریک و گراث پیتر، . - 1995 گرایش به استفاده از مواد مخدر - کراترس و همکاران، - 2007، خود را درگروه همسالان عضوی آسیب پذیر دانستن و در نتیجه تسلیم شدن در برابر رفتار پرخاشگرانه همسالان و تکرار تراژدی قربانی شدن - رابین و همکاران، - 2002 دارد. از طرف دیگر برای بقا و سلامت روانی انسان عزت نفس یک نیاز حیاتی است.عزت نفس یکی از ملزومات عاطفی زندگی است و بدون آن بسیاری از نیازهای اساسی برآورده نمی شود. یکی از مهمترین عواملی که انسان را از سایر حیوانات متمایز می کند آگاهی از خود است، یعنی توانایی تشکیل یک هویت و اختصاص دادن ارزش به آن. به بیان دیگر این ظرفیت در انسان وجود دارد که تعریف کند کیست و سپس ببیند که آیا آن هویت را دوست دارد یا خیر.
برای انسان این امکان وجود دارد که رنگ ها، صداها، شکل ها و احساس های خاصی را دوست نداشته باشد. اما اگر فرد بخش هایی از خودش را دوست نداشته باشد، ساختار روانی وی به شدت آسیب می بیند. چنین فردی در مسائل اجتماعی، تحصیلی یا شغلی، کمتر پیشرفت می کند. زیرا توانایی دستیابی به پیشرفت و انتظار دستیابی به آن را در خود نمی بیند، برقراری و حفظ روابط دوطرفه و سالم اجتماعی برای او دشوار است و تنهایی و انزوا را بیشتر تجربه می کند. از آنجایی که عزت نفس با سازگاری روانی هم رابطه دارد، افراد با عزت نفس پایینغالباً نشانه هایی از مشکلات و بیماری های روانی از جمله اضطراب، تنش شدید و استرس را تجربه می کنند - شهرآرا، . - 1385 مشکلات روحی کودکان و نوجوانان از جمله عواملی هستند که مانع رشد و به ثمر نشستن آنها می شود.
با توجه به شیوع خشونت و پرخاشگری در مدارس و عواقب شدیدی که در ابعاد مختلف اجتماعی روانی و فیزیکی می تواند بر دانش آموزان داشته باشد تعجب آور نیست که برنامه های مداخلاتی متعددی در این زمینه توسعه یافته باشند. بدین منظور موسسات، برنامه هایی در خصوص پیشگیری از خشونت تدارک دیده اند، اما اثر این برنامه ها به خوبی ارزیابی نشده و ظاهراً تاثیرات کمی نشان داده اند - تورن تون، . - 2000 - مطالعات متعدی تائید می کند که رفتارهای پرخاشگرانه را می توان از طریق ایجاد محیط های اجتماعی صلح آمیز در مدارس کاهش داد - استول میلر، . - 2006 خصوصاً با تاکید بر تشویق کودکان برای رفتار های مثبت و جامعه پسند، بهبود صلاحیتهای اجتماعی، و هم زمان کاهش عوامل تحریک کننده خصومت و افزایش قدرت همدلی - شرتز، . - 2004 - روان شناسان و متخصصان تعلیم و تربیت، راههای مستقیم و غیرمستقیمی را برای شناسایی و درمان این مشکلات پیشنهاد کرده اند، از جمله این راهها استفاده از ادبیات کودکان است.
قصه از جمله گونه های ادبیات کودکان است که در صورتی که بصورت جذاب و متناسب با نیازهای خواننده آنها تهیه شده باشد، ابراز مناسبی در اختیار کودک و یا نوجوان قرار می دهد تا مشکل خود را شناسایی کند و در کاهش آن بکوشد. با مطالعه داستان های خوب و متناسب با نیاز ها، کودکان و نوجوانان می توانند خود را جایگزین شخصیت یا شخصیتهای اصلی داستان کنند و از این طریق در انگیزه ها، تعارض ها و تجربه های آنها سهیم شوند. بدین ترتیب داستان بخشی از تجربه های شخصی آنها می شود در واقع این فرایند چالشی ذهنی را برای آنها بوجود می آورد و فرصتی برای خودآزمایی و مسئله گشایی در اختیار آنها قرار می دهد.
روش تحقیق
طرح پژوهشی حاضر با توجه به ماهیت موضوع و روش جمع آوری داده ها از نوع نیمه آزمایشی باطرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل است .
متغیرهای این پژوهش عبارتند از : متغیر مستقل: قصه درمانی متغیر وابسته: پرخاشگری و عزت نفس
جامعه آماری:
جامعه آماری کلیه دانش آموزان دوره ابتدایی شهر اردبیل بود که در سال تحصیلی 1393 -94 در این شهر مشغول تحصیل بودند و تعداد آن ها 52610 نفر بود - سازمان آموزش و پرورش شهر اردبیل، - .1393
حجم نمونه و روش نمونه گیری: حجم نمونه پژوهش 60 نفر دانش آموز دوره دوم مقطع ابتدایی که در پایه های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی مشغول تحصیل بوده واز لحاظ مقاطع سنی در محدوده 11،10و12ساله قرار داشتند،انتخاب شد - به منظور همتا سازی آزمودنی ها از لحاظ جنسیت، از هر دو جنس دختر و پسر به نسبت مساوی 30 نفر دختر و 30 نفر پسر انتخاب شد - .آزمودنی ها در دو گروه آزمایش 30 نفر 15 - دختر و 15پسر - و کنترل30 نفر 15 - دختر و 15پسر - جایگزین شدند.
در این پژوهش به سبب مشکلات مربوط به اجرای طرحهای آزمایشی که مستلزم کسب اجازه و همکاری مسئولان مدرسه و والدین دانش آموزان است، از روش نمونه گیری هدفمند - غیر تصادفی - استفاده شد.در این راستا از بین مدارس شهر اردبیل یک مدرسه ابتدایی دخترانه و یک مدرسه ابتدایی پسرانه بصورت غیر تصادفی انتخاب شد - برای همتا سازی آزمودنی ها ازلحاظ موقعیت جغرافیایی محل زندگی وکنترل تاثیرات بوم شناختی هر دو مدرسه از یک منطقه جغرافیایی انتخاب شد. -
