بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر قصه های قرآنی بر هوش هیجانی و پرخاشگری دانش آموزان ابتدایی انجام گرفت. طرح در چهارچوب روش شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون و با گروه کنترل اجرا گردید. با توجه به طرح تحقیق و جامعه آماری، - شامل کلیه ی دانش آموزان ابتدایی پسر دوره ی دوم ناحیه یک شهر تبریز در سال تحصیلی 30 . - 94-95 دانش آموز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و تصادفی ساده انتخاب شده و در دو گروه کنترل - 15 - و آزمایش - 15 - به صورت تصادفی جایگزین شدند.
در فرآیند گردآوری داده ها از پرسشنامه ی پرخاشگری باس و پری - - 1992 و پرسشنامه ی هوش هیجانی برادبری و گریوز - - 2005 و برای مداخله بر روی گروه آزمایش از داستان های قرآنی تعیین شده استفاده گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS23 و با به کارگیری انحراف استاندارد، میانگین و تحلیل کواریانس مورد توصیف و تحلیل قرار گرفت.
یافته ها : با استفاده از روش تجزیه و تحلیل آماری کواریانس یک راههp 0/05 ، نتایج نشان داد، آموزش قصه های قرآنی بر هوش هیجانی و پرخاشگری دانش آموزان تاثیر دارد و به صورت معنی داری و با توان بالا می توان بیان نمود که در اثر آموزش قصه های قرآنی میزان هوش هیجانی افزایش و میزان پرخاشگری در دانش آموزان کاهش می یابد.
بر این اساس نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد قصه های قرآنی با مضامین آموزنده و تربیتی خود می توانند هوش هیجانی را در دانش آموزان ابتدایی افزایش و پرخاشگری آنها را کاهش دهند. و از نتایج این پژوهش معلمان، مدارس، متخصصان و سایر مراکز تعلیم و تربیت می توانند در جهت کاهش پرخاشگری و افزایش هوش هیجانی دانش آموزان ابتدایی استفاده نمایند. این روش می تواند به عنوان روشی اصلاحی و تربیتی در مراکز تعلیم و تربیت به کار گرفته شود.
مقدمه
قصه گویی در طول تاریخ مورد علاقه و توجه بشر بوده و برای او جذابیت و کشش خاصی داشته است. به همین دلیل، قصه یکی از ابزارهای مهم اصلاح رفتار محسوب می شود. قرآن کریم نیز به نیاز بشر و گرایش او به قصه توجه نشان داده و با تاکید بر علایق طبیعی انسان بسیاری از مباحث ظریف اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی را در قالب زیباترین داستان ها طرح و ارائه می نماید. خداوند متعال در سوره های متعدد قرآن کریم از طریق نقل داستان گذشتگان سعی در هدایت، تربیت و اصلاح رفتار بشر داشته است. حتی خداوند خود را قصه گو می خواند و خطاب به پیامبر - ص - می فرماید: »ما بهترین قصه ها را به وحی این قرآن بر تو می گوییم«
قصه ها مجموعه ی منسجمی از تجربه ها، انتظارات و ارزش های یک قوم است - هارکینز، گچ و میچل1، - 1994، پیوستگی منظم اعمال و رویدادهای درون قصه ها به گونه ای است که می توان امید، معنا و هدف را در زندگی انسان ها پدید آورد. از این رو به عنوان روش موثری برای رشد و تکوین شخصیت و افزایش رشد مهارت های کلامی محسوب می گردد
واژه ی قصه از اصل قصّ«» و »قصص« به معنی »پی جویی« است. اصطلاح قصه در فرهنگ قرآن به معنی، پی جویی، تحلیل و بررسی حوادث مهم تاریخ انبیاء بر اساس بینش الهی است که هدف از آن عبرت و درس گرفتن از حوادث برای زندگی خود، تذکر، بیداری، تحول و تثبیت دل مومنین است - نقی پور، . - 1371در همین ارتباط، در قرآن در سوره ی کهف - آیه - 64 چنین آمده است: »به راستی در سرگذشت آنان - پیامبران - برای خردمندان عبرتی است.« در جایی دیگر نیز چنین آمده است: »قصه ها را برای آنها بازگو کن تا شاید بیندیشند« - اعراف، آیه. - 176 بر اساس آیات قرآن، قصه در قرآن خبر و سرگذشت حقی است مبتنی بر دانش الهی که برای گسترش اندیشه و ایجاد عبرت در خردمندان به گونه ای بیان می شود تا آنان در رفتار و کردار خود تعقل کنند و آن را اصلاح کنند.
در قرآن قصه های حقیقی زیادی وجود دارد که فضای قصه های آن چنان شخصیت مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد که او با میل و علاقه همگام با داستان پیش می رود. ساختار دلنشین و زیبای قصه ها به گونه ای است که در همه فراز ها حق را از باطل جدا می کند و خواننده را از عاقبت ناسپاسی، نافرمانی، مردم آزاری، شرک، کفرو گناه آگاه می کند. از این رو، با توجه به تاثیر قصه بر شخصیت کودکان و علاقمندی آنها به قصه، قصه های قرآنی بهترین وسیله برای آموزش و اصلاح رفتار در کودکان می باشد که پژوهش حاضر نیز در صدد اثبات آن برآمده است.
در دهه های اخیر بسیاری از روان شناسان به اهمیت پیامدهای آموزشی و درمانی قصه ها پی بردند. به طور مثال برن اشتاین - 1998 - 3، مطرح می کند که برای افزایش مهارت های حل مساله در کودکان و می توان از قصه ها بهره گرفت؛ زیرا پیام های آن در محتوای اصلی قصه ها نهفته است و کودک و می تواند پاسخ سوال های خود را از قصه بدست آورد
طبق نظر بتلهایم - 1381 - 4، قصه های افسانه ای5 می تواند مسایل اصلی و موضوع های پیچیده را به صورت کاملاً ساده، مجمل و مستقیم بیان کند به نحوی که کودک بتواند به آسانی آن ها را درک کند. استفاده از داستان، روش مطلوبی برای برقراری ارتباط کودک است و آن ها از گفتن و نیز از شنیدن داستان ها لذت می برند. گاردنر6، - 1993 - برای افزایش کارآمدی فرآیند مشاوره با کودک فن داستان دو سویه را ابداع کرد
قصه درمانی یکی از مکاتب معاصر روانشناسی میباشد که در زمینههای مختلف بالینی، مشاوره، روان درمانی و حتی مددکاری اجتماعی نیز کاربرد دارد. این رویکرد از حدود دهه ی هفتاد و هشتاد میلادی توسط »مایکل وایت«1 و »دیوید اپستون«2 بنیان نهاده شد.
دوره ی ابتدایی از مهمترین دوره های زندگی است که در واقع شخصیت آینده ی کودک در آن شکل می گیرد و روان شناسان این دوره را سن خلاقیت نیز نام گذاری کرده اند. مهمترین ویژگی این دوره ظهور تفکر اجمالی است که در دوره ی دبستان باید فراهم شود. تفکر اجمالی، مرکب از روابط و مناسبات است. تفکری حد فاصل تفکر محسوس و انتزاعی است و فرد توسط آن می تواند فراتر از تفکر عینی برود و تصوراتی از اشیاء در ذهنش شکل می گیرد
دوران کودکی سال های مناسبی برای تشخیص مشکلات عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنان در آینده است در واقع مداخله ی به هنگام و اصلاح رفتارهای ناسازگار کودک در این دوره ی حساس موجب افزایش مهارت های اجتماعی و محبوبیت نزد همسالان و بزرگسالان می شود و کودک را برای پذیرش مسئولیت های آتی آماده می سازد
پرخاشگری یکی از شایع ترین مشکلات کودکان و یکی از دلایل مهم ارجاع دادن آنان به روان درمان گران است - سوخودولسکی، کاسینوف و گرمن3، . - 2004 شناخت این مشکل نزد کودکان خردسال و مداخله ی به هنگام می تواند از ادامه ی این رفتار پیش گیری کند
پرخاشگری انسانیعبارت، از هرگونه رفتاری که مستقیماً از یک فرد به قصد آسیب رساندن به فرد دیگری صادر می شود. در راستای کنترل این رفتارها، مرتکب شونده باید باور داشته باشد که رفتارش به هدف آسیب رساندن به دیگری بوده است که پیامد آن برانگیختن رفتاری اجتنابی است
عبارت هوش هیجانی6 ابتدا در سال 1985 توسط وین پین7 مطرح و توسط دانیل گلمن در سال 1995 محبوبیت یافت. بیشترین پژوهش ها در این زمینه توسط سالووی8 و مایر9 در دهه ی 90 صورت گرفته است.
شکل گیری اجزای هوش هیجانی، ابتدا در سال های اولیه ی زندگی کودک انجام می گیرد اگر چه شکل گیری این ظرفیت ها در خلال سال های مدرسه نیز ادامه پیدا می کند، توانایی های هیجانی که کودکان بعدها در زندگی کسب می کنند بر پایه ی این آموخته های سال اول قرار دارد و این توانایی ها مبنای احساسی تمام یادگیری ها است
