بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر قصه گویی بر کاهش پرخاشگري نوجوانان پسر انجام گرفت. براي نمونه گیري 240 نفر از دانش آموزان پایه اول ودوم راهنمایی شهرستان فراشبند به وسیله پرسشنامه پرخاشگري AGQ مورد آزمون قرار گرفتند که از بین این تعداد 35 نفر از دانش آموزانی که میانگین نمره پرخاشگري بالایی داشتند انتخاب و به تصادف در دو گروه کنترل و آزمایش جایگزین شدند . گروه آزمایش به مدت6 جلسه یک ساعته تحت تأثیر قصه درمانی قرار گرفت و گروه کنترل هیچ مداخله اي دریافت نکرد. پس از پایان مداخله از هر دو گروه آزمون پرخاشگري به عمل آمد.
داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس مورد بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد بین گروه آزمایش وکنترل از نظر میزان پرخاشگري و خرده مقیاسهاي خشم و کینه توزي تفاوت معنادار وجود دارد. بنابراین قصه گویی بر کاهش پرخاشگري تاثیر داشته است. این نتایج قابلیت کاربرد قصه و ساختار آن را درآموزش نوجوانان و حل مشکلات آنان نشان می دهد.
مقدمه
کودکان ونوجوانان یعنی افراد کمتر از 18سال ،قشر عمده اي از جمعیت جهان را تشکیل می دهند. در کشور هاي در حال توسعه ،سهم این قشر از کل جمعیت ، تقریبا 50درصد می رسد. در کشور ما نیز اکثریت جمعیت را جوانان ونوجوانان تشکیل می دهد. دوره نوجوانی به دلیل داشتن نبرد براي استقلال، فشارهاي تحصیلی، فشار دوستان، روابط جدید و مسئولیت هاي محوله زندگی پر دغدغه اي دارند؛ آن ها با مشکلات وتصمیم گیري هاي فراوانی در جاده ي بزرگسالی رو برو هستند که این امر می تواند در نوجوان احساس دستپاچگی ایجاد نماید و احساس کند که همه چیز خارج از کنترل اوست و توانایی مدیریت کنترل عواطف خود را در موقعیت هاي اجتماعی وخانوادگی ندارد، بنابراین دچار مشکلاتی چون خشم و پرخاشگري ،اضطراب، افسردگی و... می شود که افزون بر آسیب رساندن به خود ،باعث آسیب رسانی به جامعه نیز می گردد
پرخاشگري یکی از شایعترین مشکلات کودکان و نوجوانانو یکی از دلایل مهم ارجاع دادن آنان به روان درمانگران است. بر اساس پژوهشها اختلال پرخاشگري در پسران بیش از دختران مشاهده می شود - عسکري و حسنی، . - 1389 تجربه پیامدهاي مثبت چه به صورت مستقیم و چه از طریق مشاهده الگو در تداوم پرخاشگري موثر است. پس به راحتی می توان با نشان دادن رفتار پرخاشگرانه و پیامدهاي آن، در قالب شخصیت یا شخصیت هاي الگوشده براي کودکان بر کاهش یا افزایش آن رفتار تأثیر گذاشت
بیان داستان یکی از شیوه هاي ارائه الگو به افراد است و می تواند به عنوان شیوه درمانی مورد استفاده قرار گیرد. قصه درمانی نوعی رفتار تقلیدي درقالب شخصیت و رویکردي است در مشاوره که مردم را متخصصان اصلی زندگی شان و مشکلات را به عنوان بخش هاي جداگانه از مردم می بیند و تصور میکند مردم داراي بسیاري از مهارت ها ،باورها ارزش ها وتوانایی هایی هستند که به آن ها کمک میکند تا اثرات مشکلات را در زندگی شان کاهش دهند
فرگان - 2002 - ازطریق قصه به آموزش حل مساله به کودکان مبتلا به اختلالات رفتاري به منظور کاهش قلدري آنها پرداخت. پژوهش هاي دیگري نیزنشان داده که قصه درمانی در کاهش پرخاشگري تاثیر داشته است.
اما سیدي - 1381 - در پژوهشی استفاده از روش قصه درمانی را بر کاهش پرخاشگري پسران مناسب نمی داند. با توجه به اینکه در ایران تحقیقات اندکی در موردتاثیر قصه درمانی بر کاهش پرخاشگري نوجوانان وکودکان صورت گرفته است و در همان تحقیقات اندك تناقض هایی در مورد موثر بودن این روش وجود دارد بنابراین هدف از پژوهش حاضر آن است که با به کارگیري روش قصه درمانی بر روي دانش آموزان پرخاشگر گام مهمی در زمینه بررسی این موضوع برداشته شود.
روش
شرکت گنندگان و طرح پژوهش
جامعه آماري پژوهش حاضر کلیه دانش آموزان پسر پایه اول و دوم دوره راهنمایی شهرستان فراشبند در سال تحصیلی 1389-90 بودند. شیوه نمونه برداري به این صورت بود که ابتدا با هماهنگی اداره آموزش وپرورش، از کلیه جامعه آماري که240نفر در بودند، پرسشنامه پرخاشگري - Aggressive questionnaire - AGQ گرفته شد و 34 نفر از دانش آموزانی که نمره پرخاشگري انها بالاتر از نقطه برش پرسشنامه بود، به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند. پژوهش حاضر یک پژوهش نیمه تجربی بود، که با طرح دو گروهی ناهمسان با پیش آزمون و پس آزمون انجام گرفت.
ابزار
پرسشنامه پرخاشگري :AGQ پرسشنامه پرخاشگري AGQ داراي 3عامل می باشد که 30 ماده در برمی گیرد. چهار ماده پرسشنامه عامل خشم وعصبانیت، هشت ماده آن عامل تهاجم و توهین و هشت ماده دیگر،عامل کینه توزي را می سنجد. هر یک از سؤالات پرسشنامه داراي 4 گزینه به روش لیکرت - هرگز، به ندرت، گاهی اوقات و همیشه - است و به ترتیب نمره 0، 1، 2و3 براي آن در نظر گرفته شد. نمره بزرگتر یا مساوي 45 به عنوان فرد پرخاشگر در نظر گرفته میشود.ضرائب باز آمایی به دست آمده بین نمره هاي شرکت کنندگان در دو نوبت - آزمون وآزمون مجدد - براي کل شرکت کننده ها - N= 91 - ، شرکت کننده دختر - - N= 48 و شرکت کننده پسر - - N= 38 به ترتیب = r/70، = r/64 وr =/79 بوده است. همچنین ضرایب آلفاي کرونباخ مقیاس AGQ براي کل شرکت کنندگان 0/874، براي شرکت کننده دختر0/86 و براي شرکت کننده پسر./89 بوده است - زاهدي فر، . - 1375 این پرسشنامه توسط نجاریان و زاهديفرد در ایران هنجاریابی شده و آلفاي کرونباخ آن 0/85گزارش شده است - صادقی، احمدي و عابدي، . - 1379
شیوه اجرا
در مرحله اول طرح پرسشنامه پرخاشگري AGQ در اختیار دانش آموزان قرار داده شد و توضیحات لازم درمورد نحوه تکمیل پرسشنامه به آنان ارائه شد. بعد از اجراي پرسشنامه افرادي که نمره بالاتر از 45 داشتند و داراي پرخاشگري بودند مشخص گردید. در مرحله دوم 34 نفر از این تعداد به صورت تصادفی در دو گروه 17نفره آزمایش وکنترل جایگزین شدند. در پژوهش حاضر روش شبه تجربی در قالب یک طرح تحقیق از نوع پیش آزمون –پس آزمون با پیگیري گروه کنترل به کار رفت. بدین صورت که از گروه آزمایش وگروه کنترل پیش آزمون گرفته شد. سپس گروه آزمایش ،تحت تاثیر متغیر مستقل قصه گویی در 6 جلسه یک ساعته قرار گرفت،اما گروه کنترل هیچ مداخله اي دریافت نکرد.
در پژوهش حاضر براي روش قصه گویی از پروتکلی استفاده شد که موضوعات زیر را در بر داشت:
-1 دشوار بودن پشیمانی از پرخاشگري و طلب بخشش-2 احساسات همگانی هستند نه منحصر به فرد- 3 شیوه هاي کنترل خشم- 4احساس در ماندگی در قربانیان پرخاشگري.
این موضوعات در ساختار و محتواي مجموعه اي قصه گنجانده و طی 6 جلسه به نوجوانان گروه آزمایش ارائه شد. یک متخصص تحلیل محتواي قصه و یک متخصص با تجربه در حوزه پرخاشگري کودك ونوجوان با در نظر گرفتن اهداف هر جلسه 6 قصه را انتخاب کردند. سپس برنامه 6 جلسه قصه گویی براساس خرده مقیاس هاي پرسشنامه پرخاشگري به سه نفر - متخصص در حوزه ادبیات کودك ونوجوان و روانشناس عمومی ارائه و از آنان خواسته شد که مفید بودن برنامه را براي کاهش پرخاشگري نوجوانان را ارزیابی کنند. پس از تایید نهایی و جایگزینی تصادفی شرکت کننده ها در گروه ها ، قصه ها در یک کلاس و به شیوه قصه هاي ناتمام و با استفاده از استعاره ها ارائه گردید. مدت زمان هر جلسه بین 45 الی 60 دقیقه متغیر بود.
نتایج
نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس براي بررسی مقایسه میزان پرخاشگري و خرده مقیاسهاي آن گروه آزمایش و کنترل قبل و بعد از جلسات قصه گویی، در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
جدول .1 نتایج آزمون تحلیل کوواریانس پرخاشگري گروه آزمایش و گروه کنترل
همانطور که در جدول 1 مشاهده می شود مقدار F به دست آمده اثر گروه براي خرده مقیاسهاي پرخاشگري و نمره کلی آن معنادار است.. این نتیجه نشان می دهد که با تعدیل اثر پیش آزمون ، تفاوت معناداري در میزان خشم، تهاجم و توهین، کینه توزي و پرخاشگري گروه آزمایش و گروه کنترل در پس آزمون به وجود آمده است. بنابراین قصه گویی در کاهش پرخاشگري نوجوانان پسر اثر مثبت دارد.
بحث
این پژوهش با هدف بررسی تاثیر قصه گویی در کاهش پرخاشگري دانش آموزان پسر پایه اول و دوم راهنمایی انجام گرفت. تحلیل یافته هاي پژوهش نشان داد که قصه گویی در کاهش پرخاشگري پسران نوجوان اثر مثبت دارد. این نتایج با پژوهش هایی که قصه گویی را در کاهش پرخاشگري موثر می دانند همسو است
بر اساس این یافته ها می توان گفت یکی از دلایل اصلی پرخاشگري نداشتن الگوي صحیح است با ارایه یک مدل رفتاري و جلب توجه افراد به رفتارهاي درست و نادرست شخصیت هاي قصه می توان پرخاشگري را درنوجوانان کاهش داد. در واقع در شیوه قصه گویی، قهرمان قصه به عنوان الگو عمل کرده و جریان یادگیري مشاهده اي و شرطی سازي جانشینی رفتار را آموزش می دهد.
از طرفی درقصه گویی نوجوان می تواند پیامد رفتار را ببیند، انعطاف پذیري رفتار خود را بیاموزد و قصه را به شیوه اي دیگر که کاهش رفتار پرخاشگرانه را نشان دهد، تغییر دهد. قصه گویی می تواند به عنوان شیوه اي موثر، ارزان و آسان و به دور از خطرات و عوارض جانبی و تنش هاي فضاي آموزشی و اجتماعی، براي کاهش رفتارهایی از قبیل کینه توزي ، خشم و تهاجم نوجوانان به کار رود. وجود محدودیت هایی از قبیل کنترل نشدن بسیاري از متغییر هاي تعدیل کننده مانند هوش یا طبقه اقتصادي- اجتماعی ممکن است تا حدودي تعمیم نتایج را دشوار کند. بی گمان پژوهش هاي آینده می تواند نکات تازه اي را در این باره آشکار سازد.از طرفی می توان اثربخشی قصه گویی را در کاهش سایراختلالات رفتاري نوجوانان در پژوهش هاي آتی مورد سنجش قرار داد
