بخشی از مقاله
چکیده
با هدف بررسی تاثیر قصه های شب بر روح کودکان و رشد ذهنی آن ها، ابتدا نظرات روان شناسان در مورد تاثیر قصه در مراحل مختلف رشد کودک به ویژه رشد ذهنی آنها بررسی شدند،برای پیشرفت رشد ذهنی کودک میبایست حواس بینایی ،شنوایی،حافظه ومهارت های حرکتی با هم پیش بروندقصه می تواند در این رشد ذهنی و تقویت قوای عقلی کودک تاثیر بسزایی داشته باشد سپس ده مورد از مهم ترین این نظریات انتخاب و بر جلد دهم کتاب سی قصه سی شب خانم مژگان شیخی تطبیق داده شدند تا میزان رعایت آن هاتوسط نویسنده مشخص شود. نتایج این بررسی به صورت جداول جداگانه ای ارائه شده اند.
مقدمه
قصه ی خوب چه ویژگی هایی دارد؟از نظرروان شناختی باید چه نکاتی را در نگارش قصه و بیان آن مد نظر قرار داد؟آیا قصه در تربیت و آموزش مهارتهای اجتماعی و اصول و ارزشهای اخلاقی و انسانی مانند خود مهارگری،صلح دوستی،قانون مداری وحرمت به خود اثر گذار است؟اگر اثر گذار است این اثرات تحت تاثیر کدام عوامل زیستی و روان شناختی تکوین شخصیت کودک قرار دارند؟آیا از قصه می توان به مثابه یک فن درمانی یا تدبیر مداخله ایی برای آموزش کودکان سود جست؟شخصیت قهرمان داستان،درون مایه ی قصه وفضای آن چه اهمیتی در تاثیر گذاری قصه دارند؟
این سوالات و سوالات دیگری در مورد قصه های کودکان دلیل اصلی انجام این تحقیق وپژوهش علمی بوده و محوریت اصلی مباحث مطرح شده در این مقاله تلاشی برای پاسخ گویی علمی به این سوالات می باشد.پس از بیان نظرات روان شناسانه کارشناسان مختلف درمورد سوالات فوق ،تمام سی قصه یکی از کتاب های سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1386 به نام سی قصه سی شب که توسط خانم مژگان شیخی برای سنین پیش دبستانی و سال های اول و دوم دبستان تالیف شده است مورد تحلیل و بررسی از دو منظر روان شناسی و محتوایی و ادبی قرار گرفته است.
علت انتخاب این کتاب این است که این کتاب در پایان کتاب مدرسه برای مطالعه ی آزاد به دانش آموزان معرفی شده است وبا استقبال خوب مخاطبان در سال 1391 به چاپ هفتم رسیده است .ضمن اینکه در سال1387 کتاب برگزیده ی سومین دوره ی جایزه ی پروین اعتصامی شده است ودرسیزدهمین دوره ی جشنواره ی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سال 1387 نیزتقدیر شده است.
داستان و قصه نقش بسیارمهمی در تکوین شخصیت کودک دارد.از طریق قصهها و داستانهای خوب،کودک به بسیاری از ارزشهای اخلاقی پی میبرد.. - بی نام،1389 ،ص - 1 قصه یا داستان به نوشته ای گفته میشود که فکر نویسنده ی آن در قالب حکایتی به خواننده عرضه می شود . - مجیدیوسفی،1391 ،ص - 1قصه ها به ما می گویند در این جهان چگونه باشیم و این فرصت را می دهد تا دیدگاه خود را نسبت به واقعیت تغییر دهیم ،به عبارت دیگر قصه ها بیانگر باورهای افراد درباره ی خودشان است. - همان - ویژگی های یک قصه خوب عبارتنداز:
-1 درهر قصه،ماجرایی پیگیری می شود که نقاط مجهولی دارد و می تواند حس کنجکاوی بچه ها را برانگیزد
.-2پشت سرهم بودن و پیوستگی منطقی صحنه های قصه،کودک را سرگرم می کند و به ذهن او نظم منطقی می دهد.
-3 کودک به کمک قوه ی تخیل ،خود را جایگزین یکی از شخصیتهای قصه میکند و به این ترتیب شادمانی و لذت را نصیب خود می سازد
-4.با خواندن قصه و بازگویی آنها نیروی بیان و تکلم کودک رشد می یابد و گنجینه های لغات و اطلاعات وی غنی میشود.
-5کودک از طریق قصههای مناسب با مشکلات و مسائل زندگی آشنا می شود ومهارت های اجتماعی بیشتری بدست می آورد
-6.قصه، فاصله میان قدرت خواندن« وقدرت »درک کردن«را پر می کند. به عبارت دیگر آن دسته از کودکان که در دوره پیش از دبستان به قصه ها گوش داده اند وبا صداها و واژهها و معنای آنها به صورت شنیداری آشنا شده اند،در سنین مدرسه وبا برخورد با شکل نوشتاری کلمات معنی آنها را سریع تر درک میکنند.
هنگامی که یک کودک به قصه گوش فرا می دهد ممکن است با یک شخصیت،بایک موضوع یا یک حادثه در قصه همانند سازی کند. درنتیجه،همانند سازی را به زندگی خود فرافکنی می کند علاقه وی به افکار،احساسها و رفتارهای شخصیت های قصه به او اجازه می دهد تا در تجارب شخصیت های قصه سهیم باشد و باورها،افکار و تجارب هیجانی این شخصیتها را برخود فرافکنی کند. در نتیجه میتواند به صورت فرا فکنانه بر پریشانیهای هیجانی خود کار کند در جریان سال دوم زندگی - در ادامه ی مرحله ی ششم از دوره حسی و حرکتی - رفتارهایی از کودک سرمی زند که یادآوری و تجسم شیئ یا رویدادی را در نبودشان نمایان می سازد. از میان این گونه رفتارها، پنج رفتار را میتوان نام برد که همزمان ظاهر میشوند. آن رفتارها برحسب پیچیدگی فزاینده شان عبارتند از:
الف - تقلید غیابی - تقلید معوق - :تقلیدی است که در غیاب الگو انجام می گیرد.این تقلید غیابی،آغاز پیدایش تجسم است.
ب - پس از آن نوبت به بازی نمادین،یا بازی تخیلی میرسد که در دوره ی حسی و حرکتی،مشاهده نمی شد..
ج - نقاشی یا تصویرخطی،در آغاز پیدایش، واسطه ی میان بازی نمادین و تصویر ذهنی است.این کارد پس از 2 تا 2/5 سالگی ظاهر میشود.
د - پس از نقاشی ،تصویر ذهنی ظاهر می شود که اثری از آن در دوره حسی وحرکتی مشاهدهنمی شود. - زیرا اگر میشد،پیدا کردن شیئ پنهان شده بسیار آسان بود. - تصویر ذهنی در واقع نوعی تقلید غیابی است.
ه - و بالاخره زبان گفتاری پدید می آید که یادآوری و بیان رویدادهای گذشته را امکان پذیرمی کند..
آموزش اخلاق،رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان آموزش خودمهارگری به کودکان
تعریف خود مهارگری: خودمهارگری به عنوان توانایی پیروی از درخواست، تعدیل رفتار مطابق با موقعیت، به تاخیر انداختن ارضاء یک خواسته یا یک کار وبه طور کلی رفتار در چارچوب قابل قبول اجتماعی، بدون مداخله و
تاثیر قصههای شب برروح کودک
هدایت مستقیم فردی دیگر تعریف شده است. اساس خود مهارگری، توانایی فرد در کنترل ارادی فرآیندهای درونی وبروندادهای رفتاری ست. بنابراین خودمهارگری، شامل کنترل تکانه، به تاخیر انداختن خشنودی، انجام رفتارهای جامعه پسند و موارد مشابه میشود.
همچنین خود مهارگری دارای مؤلفه های شناختی، هیجانی و رفتاری ست و باعث تسهیل رشد اخلاق و وجدان اخلاقی می شود. به این ترتیب،مهارت خود مهارگری بازتاب رشد خویشتن است. برای اینکه فردی بتواند رفتارش را کنترلکند،باید این نکته را که او عامل عِلّی یک رفتار است، درک کند و متوجه باشد که رفتار و پیامد آن، حاصل عملی است که او تا حدی میتواند بر آن کنترل داشته باشد. همچنین خود مهارگری بازتاب توانایی شناختی کودک برای ارزیابی یک موقعیت و مقایسه آن با هدایت های یادگری شده قبلی است و نهایتاً توانایی و ظرفیت خود نظم جویی و بازتابی از توانایی بیان یا هدایت تکانه ها به منظور کاهش شدت آنها می باشد.
مولفه های خود مهارگری -1اطاعت-2 درونی سازی -3وجدان اخلاقی
- 1اطاعت:به میزان پیروی کودک از رهنمودهای مراقبان اشاره دارد و شامل پاسخ فوری و مناسب کودک به درخواست یک بزرگسال است. بنابراین علت وقوع رفتار مطیعانه، برآورده کردن »خواسته« والدین است. اطاعت می تواند از همانندسازی نیز حاصل شود.از آنجا که کودک می خواهد مورد علاقه فرد دستور دهنده باشد،از او اطاعت میکند.کهلبرگ - 1969،ص - 25 این فرایند را مرحله دختر خوب- پسر خوب نام گذاری کرده است.
- 2درونی سازی: دربین فرهنگ ها ودر مطالعه سیر تکاملی تمدن ها،همواره کنترل درونی جایگزین کنترل بیرونی رفتار کودک شده است. این گونه پیشرفت به عنوان کارآمدترین وسیله کسب اطمینان از رعایت نظم اجتماعی و اخلاقی تعبیر شده است
منشاء خودمهارگری در تعامل اجتماعی و درونی سازی ارزشهای دیگران نهفته است.
- 3وجدان اخلاقی: درونی سازی، رشد وجدان اخلاقی را درپی دارد. اعتقاد به این جامعه پذیری اخلاقی، با مولفه های عاطفی، هیجانی، رشد شناختی و مولفه های رفتاری مرتبط است
آموزش همدلی به کودکان
گوش دادن و همدلی کردن از مهارتهای ضروری ست که به ارتباط با دیگران مربوط میشود . همدلی به معنی فهمیدن دیگری به گونه ای ست که با او هویت می یابید واحساس می کنید شبیه او هستید.
مراحل تحول همدلی:بسیاری از متخصصان تحولی نگر معتقدند طی چهار مرحله، احساس همدلی و دلسوزی کودکان رشد مییابد
مرحله اول در خلال سال اول زندگی اتفاق می افتد و با »اندوه کلی« مشخص می گردد و شامل احساس نوزادی ست که صدای گریه نوزاد دیگری را میشنود.
مرحله دوم -بین سال اول و دوم زندگی اتفاق می افتد و به آن همدلی خودمیان بین گفته میشود که »در سن نوپایی مشاهده میشود« دراین مرحله کودک با گریه و اندوه کودک دیگر شروع به ناله کردن میکند.
