بخشی از مقاله
خلاصه
رشد اقتصادی را می توان افزیش در ظرفیت تولید و عرضه منابع معرفی کرد . در سال 1387 با معرفی مالیات بر ارزش افزوده به صورت آزمایشی به مدت 5 سال و بعد از آن اجرا به صورت رسمی آن در سال 1392 باعث تاثیراتی در کل اقتصاد و بخصوص بحث مورد نظر ما که رشد اقتصای است شده است.
در این مقاله با استفاده از داده های سری زمانی و با کمک نرم افزار Eviews8 و با روش VAR به بررسی تاثیر مالیات بر- ارزش افزوده بر رشد اقتصادی می پردازیم . با تحلیل نتایج به دست آمده مشاهده می شود که مالیات بر ارزش افزوده باعث کاهش رشد اقتصادی شده است ، به صورتی که افزایش یک واحدی در مالیات بر ارزش افزوده باعث کاهش 0/43 واحدی در رشد اقتصادی گردیده است .
1. مقدمه
رشد، افزایش بلند مدت ظرفیت تولید به منظور افزایش عرضه کل جهت تأمین نیازهای جمعیت است. [2] در واقع رشد اقتصادی هر کشور، بیانگر رشد مداوم در تولید است. اقتصاد ایران در زمستان سال 1390 از رونق خارج شد و در انتهای سال 91 به اوج رکود خود رسیده است . در تعریف رکود آمده است که اگر دو فصل متوالی رشد تولید ناخالص داخلی کشوری منفی باشد آن اقتصاد وارد رکود شده است. این پدیده حدود 9 فصل در اقتصاد ایران به درازا کشید و رکودی نسبتاً طولانی در آن شکل گرفت که طول دوره و عمق آن بالا بود .
رشد اقتصادی منفی در طول سالهای 91 و 92 سبب شده که دولت برای ایجاد رونق و بدون اینکه سیاست کنترل تورم تاثیر منفی به خود گیرد، بسته خروج از رکود را تهیه، تدوین و منتشر کند. این بسته که 173 بند دارد که به دنبال تغییرات اساسی در ساختار اقتصاد کشور است تا با اصلاح نظام بانکی، مالیاتی و گمرکی کشور را از رکود خارج و رونق را به تولید برگرداند.
همانطور که اشاره شد یکی از تغییرات اساسی در حوزه مالیات است، که در این حوزه مالیات بر ارزش افزوده که به نوعی از مالیات اطلاق می شودکه به فروش کالا درتمامی مراحل تولید آن وضع می شود. شاخصه اصلی این نوع مالیات، مالیاتی است که بر مواد اولیه مورد نیاز هر بنگاه اقتصادی تعلق می گیرد، از مالیاتی تعلق گرفته به بر فروش محصول نهایی این بنگاه، کسرمی شود
قانون مالیات بر ارزش افزوده پس از تائید شورای نگهبان و در تیر ماه 1387 توسط رئیس جمهور محترم برای اجر به وزارت امور اقتصاد و داریی ابلاغ شد . این مالیات به صورت آزمایشی به مدت 5 سال به اجرا شد و در سال 1392 و همزمان با تهیه بسته خروج از رکود به صورت رسمی عملیاتی شد. این مالیات باعث تاثیراتی در سرمایه گذاری و عرضه منابع مولد می شود. [4] که این تغییرات باعث تاثیر در تولید و رشد اقتصادی می شود. مالیات بر ارزش افزوده، بسیار شفاف است و مشمول تمامی بنگاههای اقتصادی می شود که عواید سالانه آنها از سطح معینی تجاوز می کند و فقط بنگاه های فروشنده کالای نهایی را در بر نمی گیرد
2. تاریخچه مالیات بر ارزش افزوده
ایده اولیه این سیستم مالیاتی به فون زیمنس1 مرتبط می شود ، که در سال 1920 در جهت تامین هزینه های دولت آلمان ، پس از جنگ جهانی اول آن را مطرح نمود . از آدامز2 نیز نام برده می شود که پایه مالیاتی مشابهی را در سال 1921 پیشنهاد داده است . این پیشنهاد ها در فاصله جنگ جهانی اول و دوم مورد استقبال قرار نگرفت . در واقع آغاز استفاده از سیستم مالیات بر ارزش افزوده به صورت برقراری بر حلقه اول چرخه تولید تا مصرف نهایی بود ، که فرانسه در سال 1948 به آن روی آورد و در سال 1968 آن را به طور جامع تا مرحله خرده فروشی گسترش داد .
در بین کشور های عضو سازمان همکاری اقتصاد و توسعه - OECD - تا سال 1970 که تعداد اعضا 24 کشور بود ، 21 کشور سیستم مالیات بر ارزش افزوده را مورد استفاده قرار داده بودند و در سال 2005 از 30 کشور عضو ، 29 کشور این پایه مالیاتی را تجربه کردند. [5] از جمله کشور های که این مالیات را مورد استفاده قرار نداده اند می توان به امریکا و عربستان سعودی اشاره نمود.
در نظام جمهوری اسلامی ایران این لایحه اولین بار در سال 1360 به مجلس شورای اسلامی ارائه گردید ، ولی به دلیل شرایط خاص اقتصادی ناشی از جنگ تحملی، دولت لایحه را در اواسط بررسی از مجلس شورای اسلامی پس گرفت. در اواخر سال 1370، تدوین مجدد لایحه مالیات بر- ارزش افزوده در دستور کار قرار گرفت و لایحه نهایتاً در سال 1380 به دولت ارائه شد.
این لایحه در سال 1381 توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تصویب و به مجلس شورای اسلامی تقدیم گردید. فرآیند بررسی و تصویب لایحه مذکور در چارچوب اصل 85 قانون اساسی در مهر ماه 1386 به پایان رسید و لایحه توسط مجلس شورای اسلامی به شواری نگهبان ارسال شد. ایرادات شورای نگهبان در سه نوبت توسط کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی مرتفع گردید و نهایتا در خرداد ماه 1387 قانون مالیات بر ارزش افزوده به تائید شورای نگهبان رسید و در تیر ماه 1387 توسط رئیس جمهور محترم برای اجرا به وزارت امور اقتصاد و داریی ابلاغ شد.
.3 مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده
مزایای مالیات بر ارزش افزوده
-1 درآمدزایی جدید به منظور پاسخگویی به هزینه های دولت
-2 فرار مالیاتی حداقل
-3 تسهیل ورود به پیمان های منطقه ای
-4 نوسازی و ایجاد تحول در نظام مالیاتی
-5 سهولت کنترل و حسابرسی
-6 کمترین تأثیرات منفی
معایب مالیات بر ارزش افزوده
-1 اثر نزولی مالیات بر ارزش افزوده
-2 اثر مالیات بر ارزش افزوده در افزایش سطح قیمت ها
-3 اشکالات اجرایی مالیات بر ارزش افزوده اهم این مشکلات عبارتند از:
الف - نحوه برخورد با خرده فروشان - مشاغل جزء -
ب - چگونگی برخورد در خصوص مواد غذایی کشاورزی
ج - نحوه عمل در مورد کالاهای سرمایه ای
د - مشکلات وصول مالیات از خدمات - نظیر بانک ها و بیمه ها -
4. ارائه مدل اقتصاد سنجی
در جدول شماره 1 رشد اقتصادی ایران طی سال های 1392-1387 نشان داده شده است .
جدول -1 رشد اقتصادی ایران طی سال های 1392-1387
نرخ رشد اقتصادی این جدول نسبت به قیمت بازار است که از سامانه داده های سری زمانی اقتصادی کشور استخراج شده است. همانطورکه در جدول مشاهده می شود رشد اقتصادی در ایران طی این سال ها نوسان زیادی داشته است، به طوری که با افزایش رشد اقتصادی تقریبا دو برابری، در سال 1389 نسبت به سال 1388 یک کاهش 50 درصدی در سال 1390 داشته و بعد از آن وارد رکود اقتصادی شده است .
برای بررسی تاثیر مالیات بر ارزش افزوده بر رشد اقتصادی از مدل ارائه شده توسط امام وردی که به بررسی تاثیر تجارت الکترونیک بر رشد اقتصادی پرداخته است ، استفاده و با اضافه کردن متغییر توضیحی مالیات بر ارزش افزوده به این مدل آن را تعدیل نموده ، که به صورت زیر است :
که در این رابطه EGR همان نرخ رشد اقتصادی است ، CAP سرمایه فیزیکی ،VAT مالیات بر ارزش افزوده و GM رشد نقدینگی در طی سال های 1387تا 1392 است. با توجه به این که داده های سری زمانی به صورت فصلی برای مدل ما در دسترس نیست، با استفاده از روش دیز داده های سالانه را تبدبل به فصلی نموده ایم . در صورتی که داده های فصلی در دسترس نباشد می توان با کمک روش دیز داده های سالانه را تبدیل به فصلی نمود. بدین منظور با استفاده از فرمول های چهار گانه زیر که هر کدام برای یک فصل است داده های سالانه را می توان تبدیل به داده های فصلی کرد.
که در این فرمول ها Xt داده سال مورد نظر ، Xt−1 داده سال قبل و Xt+1 داده سال بعد است
