بخشی از مقاله
چکیده:
مسئلهی ایجاد حباب قیمتی و گرفتار شدن در دام آن از مهمترین مسائل پیش روی سرمایهگذاران در بازار بورس داخل و خارج میباشد، و جو روانی حاصل از تنشهای سیاسی ایجاد شده در عرصهی داخل و بینالملل از مهمترین عوامل اثرگذار بر ایجاد هیجان در بازار و شکلگیری حبابهای قیمتی میباشد. از مهمترین رخدادهای سیاسی در چند سال اخیر که کل اقتصاد کشور، از جمله بازار بورس، را تحت تاثیر خود قرار داد مسئلهی مذاکرات هستهای و تحریم-های وابسته به آن است. در این پژوهش، دورههای ی پیش از شروع مذاکرات، شروع مذاکرات رسمی با انعقاد قرارداد ژنو، زمان های میانی انجام مذاکرات، اتمام مذاکرات و تصویب برجام مورد بررسی قرارگرفته و با بررسی وضعیت شرکتها از لحاظ حبابدار و یا بیحباب بودن آنها با دو روش آزمون تسلسل و آزمون چولگی نحوهی اثرگذاری این وقایع سیاسی بر بازار سهام را مورد بررسی قرار داده و در ادامه روشهای مختلف برای پیشبینی حباب قیمتی بر اساس متغیرهای اثرگذار بر آن را در چهار دورهی عنوان شده پیادهسازی و توان پیشبینی آنها در هر دوره مورد بررسی قرار گرفته و در پایان به ثبت و تشریح نتایج پرداخته شده است.
.1 مقدمه
یکی از عوامل اثرگذار بر حباب قیمتی هیجانات وارد شده به بازار میباشد که میتواند بنا بر دلایل مختلفی شکل بگیرد که از جمله مهمترین آنها مناقشات سیاسی و بینالمللی میباشد که میتواند اقتصاد کشورها را تحت تاثیر خود قرار دهد. همچنین، مسئلهی مذاکرات هستهای با فراز و نشیبهای مختص به خود که باعث ایجاد بیم و امید در میان اهالی بازار سرمایهنسبت به ِآینده سرمایهگذاریشان میشد از جمله این وقایع در کشور ما بود که در این مقاله تلاش به تحلیل رفتار قیمت به لحاظ ایجاد حباب قیمتی در بازار سهام در این دوران پر فراز و نشیب شده است. هدف ما در این مقاله مطالعه و بررسی اثر مذاکرات هستهای بر الگوی قیمتی سهام شرکتها در بازار بورس اوراق بهادار تهران از لحاظ ایجاد حباب قیمتی و همچنین بررسی توان پیشبینی روشهای مختلف پیشبینی شامل رگرسیون لجستیک، شبکههای عصبی و بردار ماشین پشتیبان در شرایط مختلف بازار میباشد. بدین منظور دورههای مورد مطالعه را میتوان به چهار دوره تقسیم کرد:
✓ دوره پیش از مذاکرات: در این دوران که به سالهای 89 تا 91 مربوط میشود
✓ دوران شروع مذاکرات و وقوع توافق ژنو
✓ زمانهای میانی مذاکرات
جامعهی آماری ما در این تحقیق کلیهی شرکتهای موجود در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1389 تا 1394 میباشد که از بین آنها تعداد 137 شرکت با توجه به محدودیتهای تحقیق به صورت تصادفی به عنوان نمونه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند
.2 مروری بر ادبیات:
حباب قیمتی موسوم به جنون گل لاله که در قرن 17 در اروپا شکل گرفت با این وجود، این موضوع در قرن 20 یعنی نزدیک به 300 سال بعد با وقوع بحران در بازار سهام آمریکا مورد بررسی و پژوهش علمی قرار گرفت. مککویین و همکارانش]ََََ[7 در مطالعهی خود انواع حبابها را بررسی نمودند. آنها حبابها را به چهار دسته تقسیم کردند: حبابهای عقلایی ، حباب های سفته بازی ، حبابهای ذاتی و حبابهای اطلاعاتی. اکبر گداری[1] در سال 1383 به بررسی حباب در بازار سهام تهران روی 23 شرکت بورسی، با به کارگیری آزمون پایایی قیمت به سود و بهرهگیری از آزمون ریشهی واحد، پرداخت. در مقالهای از براون و هایلجیست[8] رابطهی بین کیفیت افشا و عدم تقارن اطلاعاتی بررسی شده است.. علاوه بر این، سلطانی [2] به بررسی حبابهای قیمتی سهام برای 70 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار تهران بین سال-های 1370-1384 پرداخت. او برای یافتن حباب در قیمت سهام این شرکتها از روش همجمعی و به کارگیری آزمون همجعی یوهانسن استفاده کرد.. چنگهان و استین[9] چولگی منفی در بازدهی روزانه سهام را به عنوان مقیاس وجود و یا عدم وجود حباب قیمتی معرفی میکنند. هوتان مارکس و تهرانیان[3] سقوط قیمت سهم به کمتر از 3,09 از میزان میانگین را بهعنوان ریزش قیمت معرفی کردندکورکان آک[10] در مطالعهی خود بیش از 70 درصد ریزش سهمهای مورد بررسی خود را در ارتباط با افشای اطلاعات مربوط به عایدی هر سهم عنوان کرد و پیش گزارشها مربوط به آن را در رتبه دوم اهمیت قرار داد و اهمیت افشای اطلاعات بر ایجاد حباب و ریزش ارزش سهم در این تحقیق نیز مشخص شد. فلاح شمس[4] در مطالعهی خود علاوه بر روش کشیدگی و چولگی از روش تسلسل نیز برای شناسایی حباب قیمتی استفاده نمود. اساس این روش بر شناسایی تصادفی یا عدم تصادفی بودن سلسله های افزایشی و کاهشی است. با فرض ثابت بودن ارزش بنیادین یک سهم هرگونه افزایش و کاهش قیمت سهم باید تصادفی باشد و عدم تصادفی بودن این نوسانات میتواند نشان از شکلگیری یک روند خاص که ممکن است حباب باشد تلقی شود. لیائو[11] با استفاده از طراحی یک شبکه عصبی نسبتهای ارزش بازاری به ارزش دفتری، نسبت بازگشت دارایی و ارزش کل دارایی شرکت را به ترتیب مهمترین متغیرهای اثرگذار بر ریزش سهام معرفی کرد. انصاری سامانی و همکارانش[5] طی بررسی خود در بورس اوراق بهادار با استفاده از دو روش رگرسیون لجستیک و یک شبکه عصبی مصنوعی به بررسی متغیرهای اثرگذار بر حباب قیمت در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند.
.3 متغیرهای پژوهش:
.1-3 متغیر وابسته:
در این پژوهش، متغیر وابسته، حباب قیمتی میباشد که یک متغیر دو ارزشی با مقادیر صفر و یک است. مقدار یک را به سهمهایی اختصاص میدهیم که دارای حباب قیمت میباشند و عدد صفر را به سهمهای فاقد حباب قیمتی.
.1-1-3 آزمون های تشخیص روند غیر تصادفی و غیرنرمال:
✓ آزمون چولگی و کشیدگی:
از جمله آزمونهای شناسایی حباب قیمتی، آزمون کشیدگی و چولگی است که اولین بار توسط چنگ، هانگ و استین در سال 2001 مورد استفاده قرار گرفت. آنها چولگی منفی در بازدهی روزانه سهم را به عنوان شاخصی برای شناسایی وقوع حباب در سهم معرفی کردند.[12] نحوهی محاسبهی چولگی طبق فرمول - 1 - است که در این تحقیق با استفاده از نرمافزار SPSS انجام شده است. در مطالعات داخلی بر روی حباب قیمتی از آزمون کشیدگی نیز برای بررسی حباب قیمتی استفاده شده است. فلاح شمس و همکارانش با در نظر گرفتن کشیدگی 3 به عنوان کشیدگی نرمال، کشیدگی کمتر از این مقدار را نشانهای بر احتمال برروز حباب در نظر گرفته و در کنار معیار چولگی مورد استفاده قرار دادند.[MMM] فرمول محاسبهی کشیدگی طبق فرمول - 2 - است که پیادهسازی آن با استفاده از نرمافزار SPSS در این پژوهش انجام شده است.
آزمون تسلسل:
این آزمون، از جمله آزمونهای معتبر برای بررسی تصادفی بودن دادهها محسوب میشود و از جمله روشهایی است که محققان متعددی برای شناسایی حباب قیمتی نسبت به انجام آن اشتیاق نشان دادهاند که از جمله اولینها میتوان به الیور بلنچارد و مارک واتسون در سال 1982 در مقالهی - حبابها، انتظارات عقلایی و بازارهای مالی - اشاره کرد.[13] برای انجام آزمون تسلسل ابتدا با تفاضلگیری قیمت در زمان t از زمان t-1 و تقسیم آن بر زمان t-1 بازدهی سهم در زمان t را محاسبه میکنیم. سپس با میانگیری از مجموع بازدهیها بازده متوسط و معقول مورد انتظار هر سهم را محاسبه میکنیم. انتظار ما از بازدهی هفتگی سهم در حالت عدم وجود حباب به گونهای است که به صورت تصادفی و بدون داشتن شکل و الگوی خاصی اطراف بازدهی میانگین نوسان کنند. برای بررسی صحت این فرضیه بازدهیهای بیشتر از میانگین مثبت و آن هایی که کمتر از میانگین باشند منفی در نظر میگیریم. سپس به شمارش سلسلههای ایجاد شده به نحو زیر می-پردازیم: هر سلسله عبارت است از دادههای همعلامت که پشت سر هم قرار گرفتهاند و امکان اینکه هر داده به تنهایی یک سلسله محسوب شود در صورتی که با دادههای قبل و بعد از خودش هم علامت نباشد وجود دارد. به طور مثال رشته ی - ---+++ - دو سلسله محسوب می شود اما رشتهی - --+-++ - چهار سلسله. تعداد سلسله های مورد انتظار در یک رشته تصادفی باید به مقدار مشخصی نزدیک باشد که با فرمول - 3 - محاسبه میشود:
