بخشی از مقاله
چکیده
هنرهای سنتی، مجموعه ای از هنرها و صنایع بدیعی هستند که علاوه بر اصول ثابت، دارای جلوه ی متغیر، جهت هماهنگی با شرایط دوره های مختلف زمانی بوده اند. این هنرها در ایران، مجموعه ای از هنرهای اصیل، بومی و مردمی هستند که دارای الگوهای فراموش شده ای که ریشه در آداب، رسوم، سنن، عادات و اعتقادات و در مجموع فرهنگ این مرز و بوم دارند، هستند.
هدف این تحقیق بررسی این الگوهاست که به ما نشان می دهد آثار هنری دارای واقعیت عینی و ناچار، در محدوده امکانات خود بوده که به عرصه ظهور رسیده اند و حامل امری ذهنی می باشند که مخیلات هنرمند را مطرح می کند. در این مقاله سعی شده است به نیاز ِ رمزگشایی ذهنِ همیشه جستجوگر انسان و کشف رازهای نفهته در الگوهای اصیل هنر ایران پاسخ داده شود و شناخت جایگاه و دلایل استفاده از این الگوها در معماری امروز و به طور خاص در معماری داخلی، با طراحیِ بخشی از یک خانه، بررسی و نمایان شود.
رویکرد این طراحی داشتن یک خانه، به مثابه ی یک پازل است و انسان قادر خواهد شدبهترین مکانِ مناسب برای اشیا را بنا بهروابط درست فضایی، نورگیری، زیبایی، سادگی و در عین ِ حال تنوع، دارا شود. بدین ترتیب، با پر و خالیکردن ِ حجم ِ داخلی یک ساختمان، استفاده از چند الگوی ایرانی برای این تورفتگی و بیرون زدگی ها، و به کارگیری رنگ و نور چند هدف دنبال شده است؛ ایده ی انعکاس، حل کردن روابط فضایی و معماری درونگرا.
این اهداف با الهام از عمارت چینی خانه ی بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی، بررسی گچ بری های سه و یازده قطعه ی موجود در تپه حصار دامغان در زمان ساسانیان، استفاده از ظروف سفالی منقوش مربوط به هزاره های پیش از میلاد و الگوهای به کار رفته در بافت فرش -که شریف ترین هنر سنتی ایران محسوب می شود- دنبال شده است. روش این تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، تصویری و باستان شناسی است و زمینه ی عملکردی را دنبال می کند. نتایج این پژوهش به جایگاه فراموش شده ی الگوهای اصیل ایرانی در معماری داخلی می پردازد.
-1 مقدمه
در روند طراحی فضای داخلی یک خانه به مثابه پازل، طراح باید دقت و نگرشی ویژه، به آرامش روحی، بصری، روانی و نیازهای افراد داخل خانه داشته باشد.
در دوران معماری پیش از اسلام و پس از آن، مهندسین مکتب درس خوانده، تمامی فعالیت ها و پژوهش های خود را در آثار باستانی و خانه های تاریخی که ما امروزه از آنها نام می بریم، به کار برده اند.
در این مقاله سعی شده است از مبانی، اصول و روش هایی که در گذشته، مهرازان برای نیاکان ما استفاده کرده اند، برای اجرا در زمان ِ حال و همسو با نیازهای امروزه، بهره گرفته شود. روش به کار رفته در این بررسی، استفاده از فرم و فضا، هندسه، نور، و صنایع دستی از قبیل نگارگری، گچ بری و فرش است.
در مکاتب و معماری ایرانی، از هندسه و روش های کشف آن به تفضیل سخن به میان آمده است. گچ بری های سه و یازده قطعه ای پنج هزار ساله تپه حصار دامغان، موید همین موضوع است.
نویسندگان این مقاله در بخشی از پژوهش، با بررسی این گچ بری ها و کشف هندسه پنهان آن و به کار بردن این هندسه منظم و زیبا - از لحاظ بصری و آرامش روحی - ، در پنجره ی خانه های درون گرا و ایجاد ساختار بصری همزمان با رنگ، ترکیبی جدید و بدیع ایجاد کرده اند.
عمارت چینی خانه شیخ صفی الدین اردبیلی - شماره ثبت در آثار فهرست جهانی: - 1345، یکی دیگر از موضوعات مورد مطالعه و به کار رفته در این مقاله می باشد. این عمارت که به دستور مستقیم شاه عباس و طراحی دانشمند شهیر دوران صفوی -شیخ بهایی- طراحی و اجرا شده است، برای نگهداری از ظروف اهدایی پادشاه خاقان چین بنا شده است.
ما، با پژوهش و دقتی عمیق بر این هنر جامانده از دوران صفوی، قصد داریم در فرایند طراحی و استفاده از الگوهای ایرانی با پر و خالی کردن فضای خانه و ایجاد حجم هایی -که از ظرف های سفالی بجا مانده از دوران ساسانیان و مکشوفه در تپه حصار دامغان، الهام گرفته شده است- در دیوارهای خانه و استفاده از نور برای برقراری این ارتباط فیزیکی و همچنین استفاده از پنجره های مشبک رنگی که در جای جای معماری ما نقش گرفته است، الگوهای اصیل ایرانی را با به کار بردن نور، رنگ، الگو و نقشمایه ی باستانی، در معماری داخلی دخیل کنیم.
فرش، آخرین قطعه از این پازل 3 قطعه ای است. طرح این فرش می تواند برگرفته از نقش و نگاره های باستانی منقوش بروی سفال های هزاره پیش از میلاد باشد. این سفال ها که در موزه ملی ایران واقع در تهران نگهداری می شوند، دست مایه ی خوبی جهت الگو گرفتن و الگو قرار دادن، برای طراحی فرش هستند. این طرح ها در سه گروه نقشمایه های تزئینی با فرم بسته، نقشمایه های ملهم از جاندارن و نقشمایه های تزئینی گسترش پذیر، دسته بندی می شوند.
اگر چنین طرحی به مرحله اجرا در آید قطعا دل هر بیننده ای را با نگاه کردن به قطعه ای از تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم، می رباید.
-2 شناخت جایگاه و دلایل استفاده از الگوهای هنر ایرانی در معماری
معماری همواره به عنوان تصور، طراحی، درک و ساختن با توجه به شرایط، تعریف می شود . این شرایط ممکن است در ذات کاملا عملکردی باشند اما در فعل، بنا به شرایط فرهنگی، اقتصادی و ...، غیر قابل اجرا باشند.
در هر صورت، چنین به نظر می رسد که می توان شرایط موجود - عدم استفاده از الگوهای اصیل هنر ایرانی در معماری داخلی- را، "مساله" و شرایط جدیدی را که ما به دنبال آن هستیم، "جواب مساله" فرض کرد.
اولین قسمت فرایند طراحی، شناخت و درک شرایط مساله ساز و یافتن راه حل برای آن می باشد. از همه مهمتر اینکه طراحی، عملی ارادی و هدف دار است؛ بنابراین باید در ابتدای امر، اطلاعات مرتبط را جمع آوری و تحلیل کرد و بعد از آن به مرحله ی طراحی پا گذاشت. چرا که پاسخ به مساله، ارتباط مستقیمی با چگونگی درک ما از آن دارد.
پیت هین شاعر و دانشمند دانمارکی، قضیه را به این صورت بیان می کند: هنر یعنی حل مسائلی که قبل از حل شدن، قابلیت تدوین و فرموله شدن را ندارند.
طرح این سوال که "چرا باید از الگوهای اصیل هنر ایرانی در معماری داخلی استفاده کرد؟" یا "استفاده از هنرهای سنتی و نقش و نگاره های باستانی چه تاثیری در معماری داخلی دارند؟"، خود قسمتی از جواب مساله است.
انتظار ما از هنر چیزی بیش از جوابگویی به معماری داخلی یک ساختمان است. تجلّیات فیزیکی هنر و معماری با فعالیت های انسان تطابق دارد و نحوه سازماندهی و انتظام فرم ها و فضاها در معماری، می تواند تلاش ها را به ثمر برساند.
نظم معمارانه زمانی ایجاد می شود که رابطه بین اجزا با یکدیگر و با کل ساختارها سازماندهی شده باشد. اگر این روابط به صورت متقابل باعث تقویت هم شوند و ماهیت کل منحصر به فردی را ایجاد کند، یک نظم مفهومی ایجاد می شود؛ نظمی که احتمالا نسبت به یک ادراک بصری قابل تغییر است و ثبات و پایداری بیشتری دارد.
-3 تقابل نور با هندسه ی پنهان در گچ بری ها
ارتباط فضایی و بصری با فضای مجاور و یا بیرون از ساختمان، بدون وجود بازشو در سطح محصور کننده، امکان پذیر نمی باشد. پنجره ها همواره معرف ورود نور به خانه و روشن کردن سطح آن و ایجاد کننده ی دید از داخل به خارج بوده اند.
در طرح پیش رو، استفاده از الگوی گچ بری های بدست آمده در کاوشهای باستانی از تپه حصار دامغان، برای فرم پنجره، پیشنهاد شده است.
