بخشی از مقاله
چکیده
در مطالعه تاریخ جوامع بشری، واژه هایی نظیر گیوه، چوموش و چارق همگی جز اصطلاحاتی هستند که انسان ها پس از رهایی از سبک زندگی نخستین، از آنها بعنوان پوشش برای حفاظت از پا مورد استفاده قرار می دادند. پاپوش های اولیه بسیار ساده بوده، و غالبا از ترکیب یک تخته چوب بعنوان کف و یک تکه چرم بعنوان بند ساخته می شدند. اما با گذر تاریخ انسانها دریافتند که در کنار مساله محافظت از پا، مساله راحتی پاپوش ها نیز باید مورد توجه قرار گیرد ولذا آن هنگام بود که کفش هایی نظیر گیوه بوجود آمدند.
گیوه انواع مختلفی دارد و با گذشت سال های زیاد، و روی کار آمدن کفش های زیبا و راحت امروزی هنوز هم در بسیاری از مناطق ایران زمین جایگاه خود را حفظ کرده است. پاپوش های سنتی ایران، از جمله پاپوش هاس سنتی استان گیلان به لحاظ طرح و فرم از نبوغ و زیبایی بالایی برخوردار می باشند لذا در این مطالعه سعی شده تا با مروری بر پاپوش های زنان و مردان منطقه شمال ایران - گیلان - و با تاثیر پذیری از فرم آنها، طرح های لباس نوآورانه و خلاق طراحی و تولید شود. طرح های حاصله از روح و اصالت پرمحتوایی برخوردار بوده که این ریشه در ذات پاپوش های ایرانی دارد.
-1 مقدمه
انسانهای اولیه، از نخستین روزهای زندگی خود، تلاش کردند تا با بکارگیری مواد مختلف پوششی برای پاهای خود تهیه نمایند تا با کمک آن راه رفتن برایشان سهل تر گردد. تا قبل از آشنایی با شکار، برگ و پوست درختان تنها پاپوش برای انسان محسوب می شد. اما آشنایی بشر نخستین با شکار، این وضعیت را تغییر داد. انسانها دریافتند که می تواند با تغییراتی در استخوان حیوانات بزرگ جثه، از آن به عنوان کفش استفاده کند و بدین گونه صنعت کفاشی متولد شد.
پس از این زایش روند تکامل صنعت کفاشی همانند تکامل زندگی بشر با شتابی فراوان دنبال شد تا جایی که اکنون کارخانه های بزرگ به صورت یک شکل و یک اندازه هزاران هزار کفش را در چند ساعت برای استفاده بشر آماده می کنند. البته هنوز هم در برخی نقاط جهان و از جمله ایران کفش های دست ساز ساخت بشر طرفداران خاص خود را دارد. معروف ترین نوع کفش های دستدوز که در نقاط محتلف ایران دارای طرفداران پر شماری بوده و حتی برخی مردم شهرنشین نیز در روزهای گرم سال آن را به سایر انواع کفش ترجیح می دهند، گیوه نام دارد]سلوکی، .[1385
-2 تاریخچه گیوه
گیوه پاپوشی، سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی های طولانی است . با توجه به این خصوصیات، اغلب افراد پیدایش آن را به روزگاران خیلی قدیم یا حتی در برخی مواقع به افسانه ها نسبت داده اند. کما اینکه در اکثر منابع، تولید نخستین گیوه را به گیو1، پهلوان داستانی ایران در شاهنامه فردوسی نسبت داده اند. هرچند نمی دانیم گیوه های ابتدایی از چه جنسی ساخته می شده و چه شکلی داشتهاند اما اسنادی در دست داریم که نشان می دهد قرن هشتم ه .ق دوران اوج استفاده از گیوه بوده و استان فارس در زمینه تولید آن مقام برجستهای داشته است.
-3 انواع گیوه
تقسیم بندی انواع گیوه بر اساس نوع بافت رویه، مواد استفاده در زیره و همچنین نوع اتصال دو تکه کفش به هم می باشند. رویه گیوه را به شیوه بافتنی از ریسمان های ابریشمی یا پنبه ای نازک و زیره آن را گاه از چرم یا لاستیک و اغلب از لتههای به هم فشرده و درهم کشیده می سازند. مهم ترین انواع گیوهها عبارتند از:
-3-1گیوه ملکی: این نوع گیوه دارای رویه ای نفیس و گران قیمت بوده و نوک - پنجه - درازی دارد. رویه اش بلندتر از گیوههای دیگر بوده و به قسمت پشت آن نیز یک قطعه چرم دوخته می شود. تخت این نوع گیوه از پارچه های نخی و لباس های مندرس کرباسی تهیه میشد که امروزه بیشتر از شلوارهای کهنه لی در ساخت آن استفاده میشود. به این ترتیب که پود آن، از این پارچه ها و به شکل نوارهایی نازک تهیه می شود و تار آن از پوست گاو می باشد. همچنین پنجه و پاشنه تخت را نیز از پوست گاو تهیه کرده و بعد از اتصال تار و پود به هم، دور آن را حاشیه زده و اضافههای آن را می برند و تخت درست می کنند که به آن »تخت کهنه ای« یا »تخت ملکی« می گویند.
-3-2گیوه آجیده یا آجده: تفاوت این گیوه با گیوه ملکی در این است که رویه آن درشت بافت بوده و کفه آن هم تخت چرمی بخیهدار می باشد.
-3-3گیوه، تخت چرمی: این نوع گیوه بسیار شبیه کفشهای معمولی است. و تخت آن چرمی می باشد. از این نوع گیوه بیشتر در شهرها استفاده می شود و بر همین اساس آن را گیوه شهری نیز نامیده اند.
-3-4گیوه لته ای: تفاوت اصلی آن با سایر گیوه ها در این است که در تخت آن تنها از تکه های پارچه کهنه که در اصطلاح به آن لتهای می گویند استفاده می شود.
-3-5گیوه تخت لاستیکی: نوعی گیوه درشت بافت و ارزان قیمت است که دارای زیره پلاستیکی می باشد.
-3-6گیوه ابریشمی: نوعی گیوه تزئینی و تشریفاتی است که تخت آن چرمی یا لاستیکی است اما بافت این تخت بسیار ظریف می باشد. همچنین رویه این نوع گیوه از نخ ابریشمی رنگین بافته می شود و گاهی نیز با منجوق دوزی همراه است.
-3-7گیوه کردی یا کلاش: این نوع گیوه خاص مردم کردنشین کشور بوده و محل اصلی تولید آن ناحیه اورامانات است. رویه این نوع گیوه از نخ پنبه ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده ساخته می شود. بر همین اساس کلاش کفشی سبک، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیط کوهستانی است]دادور، .[1389
-4 پاپوش مردان گیلان
-4-1 چاروق و چوموش
چاروق کفشی است که به تقلید از کفش های مناطق دیگر ایران در محل ساخته می شود اما چوموش کفشی کاملا بومی مردان و زنان گیلانی و حتی مازندران است و مردمان این مناطق در استفاده نوعی که از پوست پشم و مو بافته می شود مشترک هستند. ولی دو نوع دیگر چوموش نیز وجود دارد که ویژه ساکنین گیلان می باشد.
نوع اول: چوموش، کفشی است که از چرم خام و با رنگ های قرمز تهیه می کنند. این کفش دو درز دارد، یکی بر روی رویه و دیگری در پشت آن - در محل پشت پا - . ضمنا برای راحتی پا بر روی لبه دهانه چوموش از پهلویی تا پهلویی دیگر، یک مغزی خوابانده و می دوزند تا تیزی برش لبه چوموش را خنثی نماید. پوشیدن انواع چوموش از نوع چرمی الوان تا نوع پوستی آن با پشم و مو در میان بانوان و مردان گیلان معمول و مرسوم است.
نوع دوم: چوموش نوک برگشته و در اصل از چرم خام یکپارچه که به وسیله بندهای ابریشمی و نخهای رنگین آن را زینت میدهند. رویه چوموش از بندهایی پر شده که لای سوراخ های تعبیه شده در بخش جلو و پهلوی چوموش رد شده و بر روی پا جمع می شوند و چوموش را در داخل پا محکم می کنند
-5 پاپوش سنتی گیله مردان - ماسوله -
قدمت این هنر به بیش از سه هزار سال پیش می رسد. چوموش قرنها پای افزار گیله مردان و روستاییان این دیار سبز بوده است. معروف ترین چوموش دوزان گیلان در منطقه تاریخی ماسوله به سر می بردند. نوع متداول این پاپوش، دارای بند و تسمههای بلند است که به ساق پا پیچیده می شود و نوع دیگر دارای تسمه است، ولی همانند نوع بند دار، نوکی عقابی و برگشته دارد. اکثر روستاییان، دامداران و کشاورزان گیلانی از چوموش استفاده می کردند. چوموش را اغلب از چرم ساده و بدون رنگ تهیه می کردند اما اگر می خواستند، چرم را رنگ کنند، از رنگ گیاهی همچون پوست انار استفاده می شد. چوموش اصیل را از چرم دباغی شده گاومیش یا بز می ساختند. در نقاطی که دوخت چوموش متداول بود تشکیلات دباغی و دباغ خانه هایی در حوالی محل فعالیت چوموش دوزان ایجاد میکردند
-6 پاپوش مردان گیلان - قاسم آباد -
-6-1 چوموش دوزی
در گذشته اکثر روستائیان و دامداران و کشاورزان گیلانی از چوموش استفاده می کردند. به طوری که سالخوردگان گیلانی نقل می کنند قبلا گروهی از روستائیان از چرم خام، چوموش می دوختند ولی اندک اندک تولید چوموش از چرم خام توسط روستائیان متروک شد و استفاده از چوموشهایی که با چرم دباغی شده توسط چوموش دوزان حرفه ای تهیه می شد گسترش یافت . رواج مجدد این صنعت مشروط به تهیه چاروق های ظریفی است که رویه آن از رنگ های مختلف نخ های ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزئین شده بود که برای راه رفتن در منزل و روی فرش استفاده میشد.
-6-2 کفش چوبی
دمپایی از چوب ساخته شده و دارای دو نوع بود: نوع نخست، دارای یک تسمه کلفت که انگشت بزرگ پا داخل آن قرار میگرفت که کتله نام داشت. کتله برای طی راه های کوتاه و بیشتر در حمام های عمومی استفاده می شد. نوع دوم، تخته تراشیده شده شبیه نوع نخست بود که با تسمه ای به عرض دو الی دونیم و به طول تقریبی 15 سانتیمتر که دور آن به پهلوی سر کتله میخ می شد. این تسمه »کتله بند« یا »کتله قیش« خوانده می شد. با ورود دمپایی های پلاستیکی کتله از بین رفت
