بخشی از مقاله
چکیده
کمبرود نزولات جوی در مناطق خشک و بیابانی و به دنبال آن محدودیت استحصال آب، کشاورزان و روستائیان این مناطق را ملزم به ساخت استخرهایی نموده تا آب موجود و قابل بهره برداری را در آن ذخیره کرده و بتوانند آب بیشتری را به مصرف کشاورزی برسانند. پرورش ماهی در کنار کار کشاورزی یکی از روشهای استفاده بهینه از منابع آبی است که ضمن اشتغالزایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورز موجب غنی سازی آب کشاورزی و افزایش محصولات زراعی و باغی خواهد شد.
از جمله مزایای پرورش ماهی در استخرهای دو منظوره کشاورزی می توان به غنی سازی آب خروجی از استخر در جهت رفع نیازهای زیستی گیاهان اشاره کرد و نتیجه این اقدام افزایش محصولات کشاورزی با کیفیت بهتر خواهد بود. هدایت این پساب میزان مصرف کود را تا حدودی کاهش دهد که از نظر زیست محیطی نیز نکته قابل توجه ای است. پرورش ماهی در این استخرها، موجب می شود آب خروجی از استخر، غنی شده و املاح مورد نیاز گیاه را، به صورت محلول، از طریق آوندها به گیاه برساند. نتیجه این اقدام، افزایش تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بهتر خواهد بود.
آبی که در آن ماهی قزل آلا پرورش داده میشود باید سرشار از اکسیژن و عاری از گازهای مضر باشد و آب چاه های کشاورزی فاقد اکسیژن کافی و دارای گازهای زیان بار برای پرورش ماهی قزل آلا است برای رفع این مشکل از برجک هواده استفاده می شود که استوانه ای است با حداقل پنج طبقه توری فلزی چشمه ریز به فاصله بیست سانتیمتر از هم که باید از کف آب نما حداقل هفتاد سانتی متر ارتفاع داشته باشد که در این حال طبقات توری سطح تماس بیشتری بین آب چاه و هوا ایجاد کرده و باعث جذب اکسیژن هوا توسط آب و دفع دی اکسیدکربن و سایر گازهای زیان بار میگردد. استخرهای ذخیره آب کشاورزی هزینه های کمتری را برای پرورش ماهی در بر می گیرد و قیمت تمام شده ماهی نیز بسیار کاهش می یابد.
کلیدواژهها: مناطق خشک، افزایش کیفیت، زیستمحیطی، منابع آبی
مقدمه
محدودیت منابع آبی در کشور و نیاز مردم به مواد پروتئینی سالم باعث شده است تا بهره برداری دو یا چند منظوره از منابع آبی خرد - چشمه ها، قنوات و چاه های کشاورزی - و همچنین تولید ماهی به منظور تأمین نیازهای مردم و تقویت بنیه اقتصادی روستائیان و کشاورزان مورد توجه قرار گیرد. امروزه این روش در بسیاری از کشورها متداول و رایج است. بررسی ها نشان می دهد که بالغ بر 75 درصد از منابع آب قابل دسترس در کشور صرف فعالیت های کشاورزی می شود که از طریق چاه ها، چشمه ها و قنوات حاصل می شود. نتایج به دست آمده نشان می دهد که با وضع موجود در کنار فعا لیت های کشاورزی امکان آبزی پروری به صورت تلفیقی وجود دارد - نفیسی و همکاران، ;1380 ارشدی و زارع، . - 1390 کمبرود نزولات جوی در مناطق خشک و بیابانی و به دنبال آن محدودیت استحصال آب، کشاورزان و روستائیان این مناطق را ملزم به ساخت استخرهایی نموده تا آب موجود و قابل بهره برداری را در آن ذخیره کرده و بتوانند آب بیشتری را به مصرف کشاورزی برسانند - علیزاده و همکاران، . - 1377
استخرهای دومنظوره کشاورزی
پرورش ماهی در کنار کار کشاورزی یکی از روشهای استفاده بهینه از منابع آبی است که ضمن اشتغالزایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورز موجب غنی سازی آب کشاورزی و افزایش محصولات زراعی و باغی خواهد شد. در آب با دمای 8 تا 18 درجه سانتیگراد میتوان ماهی قزل آلا پرورش داد و بهترین و مناسب ترین دما برای تغذیه و رشد ماهی قزل آلا 15 تا 16 درجه سانتیگراد است البته علاوه بر دمای مناسب آب، جریان دائم آب و تعویض آن نیز برای پرورش ماهی قزل آلا لازم وضروری می-باشد. در استخرهای دو منظوره، آبی که جهت آبیاری از چاه و یا چشمه خارج میشود قبل از ورود به زمین زراعی به استخر وارد شده و پس از آن خارج و به مصرف آبیاری میرسد با شروع فعالیت کشاورزی و آبیاری محصولات در نیمه اول بهار، ماهی در استخر رها شده و دوره پرورش 6 تا 8 ماه خواهد بود. استخرهای ذخیره آب کشاورزیاکثراً مستطیل شکل بوده ودر نقاطی مشرف به زمین های زراعی احداث شده اند در این استخرها در صورتی میتوان ماهی قزل آلا پرورش داد که آب ورودی علاوه بر داشتن شرایط لازم جهت پرورش به میزانی باشد که در طول شبانه روز حداقل %50 آب استخر تعویض شود.
مزایای پرورش ماهی در استخرهای دو منظوره کشاورزی
پرورش ماهی در این استخرها، موجب می شود آب خروجی از استخر، غنی شده و املاح مورد نیاز گیاه را، به صورت محلول، از طریق آوندها به گیاه برساند. نتیجه این اقدام، افزایش تولید محصولات کشاورزی با کیفیت بهتر خواهد بود. این موضوع، در مورد چند نوع محصول گیاهی نظیر؛ یونجه، برنج و چغندر قند آزمایش شده، که جواب تمام آن ها، مثبت بوده است. از سوی دیگر، پرورش ماهی دراستخرهای ذخیره، میزان مصرف کود را تا حدودی کاهش می دهد که از نظر زیست محیطی نیز نکته ای قابل توجه است. همچنین، پرورش ماهی برای کشاورز سود اقتصادی به همراه داشته و می تواند بسیاری از هزینه های جنبی او را به آسانی جبران کندحدوداً. به ازای هر کیلوگرم تولید ماهی، 1500 تومان سود، عاید کشاورز می شود. مزیت مهم دیگر، تولید و ورود گوشت ماهی به عنوان غذای سلامتی در سبد غذایی خانوار روستایی و شهری است. امروزه، مصرف سرانه آبزیان، یکی از شاخص های مهم جهانی در توسعه کشورها به شمار می رود - شیرقاضی و محمدی - .
از جمله مزایای پرورش ماهی در استخر های دو منظوره کشاورزی می توان به غنی سازی آب خروجی از استخر در جهت رفع نیازهای زیستی گیاهان اشاره کرد و نتیجه این اقدام افزایش محصولات کشاورزی با کیفیت بهتر خواهد بود. هدایت این پساب میزان مصرف کود را تا حدودی کاهش دهد که از نظر زیست محیطی نیز نکته قابل توجه ای است - طبق بررسی های به عمل آمده به ازای هر تن غذای داده شده به ماهی 300 کیلو گرم در مصرف کودهای شیمیایی صرفه جویی می گردد - . بنابراین آبزی پروری ضمن اشتغالزایی و کمک به اقتصاد خانوار کشاورز می تواند بسیاری از هزینه های جنبی را جبران می کند - جهاد کشاورزی، . - 1392
چالشها
.1 آشنایی نبودن کشاورزان، با فن پرورش ماهی و دسترسی نداشتن به کارشناسان فن، از مهم ترین چالش هاست، که این موضوع، اهمیت ترویج فرهنگ آبزی پروری را نشان می دهد. .2 چالش بعدی، باور نادرست کشاورزانی است که اقدام به اجرای سیستم های قطره ای و بارانی در اراضی خود کرده اند. این گروه از کشاورزان تصور می کنند پرورش ماهی، برای سیستم آبیاری نوین مشکل ایجاد می کند. باید یادآور شد که پرورش ماهی هیچ تأثیر منفی در سیستم آبیاری قطره ای و بارانی ندارد و فقط نیاز به شستشوی فیلترها را بیشتر می کند. هرچند که در صنعت روز شیلات، فیلترهایی با توانایی بیشتر در حذف مواد - نسبت به فلیترهای آبیاری تحت فشار - وجود دارد که با نصب آن ها، این نگرانی رفع می شود". .3 چالش سوم، هماهنگ کردن زمان پرورش ماهی با نظام آبیاری کشاورزی است. برای رفع نگرانی در این زمینه، باید در زمان شروع فصل کشاورزی و روشن شدن چاه برای آبیاری مزرعه اقدام به رهاسازی بچه ماهی کرد. وزن رها سازی باید به گونه ای تنظیم شود که قبل از شروع دوره خاموشی چاه، ماهی به وزن بازارپسندی رسیده و صید شود - شیرقاضی و محمدی - .
راهکارها
آبی که در آن ماهی قزل آلا پرورش داده میشود باید سرشار از اکسیژن و عاری از گازهای مضر باشد و آب چاه های کشاورزی فاقد اکسیژن کافی و دارای گازهای زیان بار برای پرورش ماهی قزل آلا است برای رفع این مشکل از برجک هواده استفاده می شود که استوانه ای است با حداقل پنج طبقه توری فلزی چشمه ریز به فاصله بیست سانتیمتر از هم که باید از کف آب نما حداقل هفتاد سانتی متر ارتفاع داشته باشد که در این حال طبقات توری سطح تماس بیشتری بین آب چاه و هوا ایجاد کرده و باعث جذب اکسیژن هوا توسط آب و دفع دی اکسیدکربن و سایر گازهای زیان بار میگردد. ظرفیت تولید هر استخر دو منظوره به میزان آب چاه وابسته است بعنوان مثال چاهی با آبدهی 20 لیتر در هر ثانیه میتواند یک استخر دو تنی ماهی قزل آلا داشته باشد در صورتی که چاه با آبدهی 40 لیتر در ثانیه یک استخر چهار تنی را پوشش میدهد. تعداد بچه ماهی مورد نیاز با ازاء هر تن تولید 4000 قطعه بوده که بااضافه کردن ده درصد تلفات احتمالی باید برای تولید هر تن ماهی قزل آلا تعداد 4400 بچه ماهی به وزن تقریبی 5 گرم تهیه گردد تراکم ماهیان در این حالت 70-100 قطعه در هر متر مربع میباشد. اصول ماهیدار کردن و غذادهی ماهیان در استخرهای دو منظوره با اصول کلی پرورش ماهی قزل آلا یکسان است.
