بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش طی سال 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تنش خشکی در سه سطح بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید - انجام آبیاري به ترتیب پس از 60، 100 و 140 میلیمتر تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس ط - به عنوان فاکتور اصلی و فاکتوریل کاربرد روي - در دو سطح صفر و 2/5 در هزار - و کاربرد اسید هیومیک - در دو سطح صفر و 4 لیتر در هکتار - به عنوان فاکتور فرعی بودند. نتایج نشان داد که با افزایش تنش خشکی از عملکرد آفتابگردان کاسته شد، اما کاربرد روي از طریق افزایش قطر طبق و تعداد دانه در طبق، توانست عملکرد دانه را بهبود ببخشد.
کاربرد اسید هیومیک نیز به صورت معنی داري موجب افزایش عملکرد دانه از طریق افزایش وزن دانه، قطر طبق و تعداد دانه در طبق تحت شرایط تنش خشکی شد. می توان چنین اظهار داشت که اثرات هم افزایی کاربرد روي و اسید هیومیک از طریق افزایش قطرطبق، تعداد دانه در طبق و وزن دانه، موجب بهبود عملکرد آفتابگردان در شرایط تنش خشکی شده است.
واژه هاي کلیدي: آفتابگردان، روي، اسید هیومیک، تنش خشکی.
مقدمه
آفتابگردان به عنوان چهارمینqدانهqروغنیqیکسالهqجهان، یک گیاه زراعی مطمئن بوده که در دامنه وسیعی از شرایط محیطی عملکرد قابل توجهی دارد. ایران با قرار گرفتن در عرض جغرافیایی 25 تا 38 درجه جزو مناطق خشک و نیمه خشک به حساب می آید و عملکرد گیاهان زراعی در نتیجه کمبود نزولات جوي به شدت کاهش می یابد. با توجه به نیاز کشور به روغن و کمبود آب براي آبیاري، تعیین دور آبیاري مناسب که بتوان با اعمال آن ضمن صرفه جویی در آب، عملکرد قابل قبولی نیز به دست آورد، ضروري است و دستیابی به این امر از طریق بهبود توان گیاهان زراعی - از جمله افزایش آنزیم هاي آنتی اکسیدانت در گیاهان - میسر می باشد.
کاربرد برخی عناصر ریز مغذي نظیر روي و بعضی آنتی استرس ها مانند اسید هیومیک، می توانند گزینه هاي مناسبی جهت پژوهش در زمینه مقاوم کردن گیاهان زراعی به کم آبی باشند. در تحقیقی نشان داده شد که محلول پاشی سولفات روي موجب افزایش وزن هزار دانه، تعداد دانه در طبق، عملکرد دانه و درصد روغن آفتابگردان در شرایط تنش خشکی شد در پژوهش دیگري مشخص شد که کاربرد اسید هیومیک موجب بهبود درصد روغن، وزن هزاردانه و تعداد دانه در طبق آفتابگردان شد تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر کاربرد روي و اسید هیومیک بر عملکرد و اجزاي عملکرد آفتابگردان در شرایط تنش خشکی صورت گرفت.
مواد و روشها
این آزمایش به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در سال زراعی 1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد انجام پذیرفت. تنش خشکی در سه سطح بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید - انجام آبیاري به ترتیب پس از60، 100 و 140 میلیمتر تبخیر از سطح تشتک تبخیر کلاس ط - به عنوان فاکتور اصلی و فاکتوریل کاربرد روي - در دو سطح صفر و 2/5 در هزار - و کاربرد اسید هیومیک - در دو سطح صفر و 4 لیتر در هکتار - به عنوان فاکتور فرعی بودند. کشت رقم پروگرس آفتابگردان در اردیبهشت ماه به صورت دستی انجام شد و در مرحله چهار برگی آن تنش خشکی اعمال شد.
کود روي مورد استفاده 15% طغطظ به صورت محلول پاشی در دو نوبت - مراحل 4 و 10 برگی گیاه - و اسید هیومیک به صورت بذرمال استفاده شد. در پایان فصل رشد صفاتی نظیر قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد دانه اندازه گیري شدند. در پایان کلیه داده با استفاده از نرم افزار حAح مورد تجزیه قرار گرفته و مقایسه میانگین داده ها با استفاده از آزمون خحع صورت پذیرفت.
نتایج و بحث
نتایج آزمایش حاکی از تاثیر معنی دار هر سه فاکتور بر صفات مورد بررسی بود - جدول. - 1 اثر اصلی تنش خشکی در مرحله رشد رویشی، کاهش فتوسنتز است. با ادامه تنش، تعداد زیادي از گلچه ها و سلول هاي زایشی آسیب دیده و از حجم و تعداد آنها کاسته می شود، در چنین شرایطی قطر طبق و تعداد دانه به طرز چشمگیري کاهش می یابد. مصرف روي و اسید هیومیک موجب کاهش خسارت ناشی از کمبود رطوبت از طریق افزایش قطر طبق شد. اسید هیومیک باعث افزایش محتواي نیتروژن در گیاه شده و با خاصیت کلات کنندگی موجب افزایش دسترسی به عناصر مختلف از جمله روي می شود، در این حالت در دسترس بودن روي براي گیاه می تواند تاثیر نمایان در اندامهاي زایشی مانند طبق داشته باشد.
تنش خشکی باعث خشک شدن دانه گرده ، کلاله و مادگی شده و از تعداد گلچه هاي بارور در سطح طبق کاسته و کاهش تعداد دانه در طبق را تشدید می کند. در این شرایط کاربرد روي موجب افزایش ذخیره هیدروکربن دانه گرده شده و باعث افزایش طول عمر دانه گرده می شود، در نتیجه منجر به افزایش تلقیح و تشکیل تعداد بیشتري دانه در طبق می شود. علاوه بر این عنصر روي درسنتز پروتئین لوله گرده شرکت کرده و سبب ذخیره پروتئین می گردد، که این امر منجر به افزایش تلقیح و تشکیل میوه و دانه بیشتري می شود .
گزارش شده که اثر اسید هیومیک بر تعداد دانه در طبق و وزن هزاردانه آفتابگردان معنی دار بوده است.میانگین وزن دانه در درجه اول به وسیله میزان مواد پرورده موجود براي انتقال به طبق بین مراحل گلدهی تا رسیدن دانه تعیین می شود، این امر به نوبه خود به دوام سطح برگ پس از مرحله گلدهی و هم چنین روابط مبداء - مقصد وابسته است. نتایج نشان داد که با افزایش فواصل آبیاري ، وزن هزاد دانه کاهش یافت.
مشخص شده که ساقه به عنوان منبع ذخیره کربوهیدرات هاي غیر ساختمانی متحرك جهت انتقال به دانه پس از گلدهی، به شمار می آید. بروز تنش خشکی به ویژه در دوره رشد رویشی از طریق کاهش سطح برگ و کاهش فتوسنتز، میزان کربوهیدرات هاي غیرساختمانی ذخیره شده در ساقه را کاهش می دهد و در نتیجه به علت فقدان مواد غذایی ذخیره شده در منابع ثانویه، وزن دانه کاهش می یابد .
با افزایش تنش خشکی، عملکرد دانه کاهش یافت، اما روي و اسید هیومیک توانستند به طور قابل ملاحظه اي اثرات منفی تنش خشکی را تعدیل نمایند. روي از طریق افزایش اکسین و تنظیم آب گیاه باعث بهبود رشد رویشی گیاه و از این طریق موجب افزایش فتوسنتز و عملکرد گیاه می شود. افزایش بیوسنتز اکسین در حضور روي، افزایش غلظت کلروفیل، افزایش فسفواینول پیرووات کربوکسیلاز و ریبولوزبی فسفات کربوکسیلاز، کاهش تجمع سدیم در بافتهاي گیاهی و افزایش کارایی جذب نیتروژن و فسفر در حضور عنصر روي از عوامل اصلی افزایش عملکرد دانه می باشد.
اسید هیومیک از طریق افزایش محتواي نیتروژن گیاه سبب افزایش دوام سطح برگ شده که نهایتاً با گسترش سطح برگ و افزایش دوام باعث بهبود عملکرد اقتصادي می شود. از مزایاي مهم اسید هیومیک می توان به کلات کنندگی عناصر غذایی مختلف مانند سدیم، پتاسیم، منیزیم، روي، کلسیم، آهن، مس و سایر عناصر در جهت غلبه بر کمبود عناصر غذایی اشاره کرد که سبب افزایش طول و وزن ریشه و آغازش ریشه هاي جانبی می شود. اسید هیومیک از طریق اثرات مثبت فیزیولوژیکی از جمله اثر بر متابولیسم سلولهاي گیاهی و افزایش غلظت کلروفیل برگ باعث افزایش عملکرد گیاهان می شود. در پایان می توان گفت که کاربرد روي و اسید هیومیک از طریق هم افزایی توانستند با افزایش قطر طبق، تعداد دانه در طبق و وزن دانه در شرایط تنش ملایم و شدید، کاهش عملکرد آفتابگردان را تعدیل نمایند.
