بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر کود بیوگوگرد و پرایمینگ با سالیسیلیک اسید بر عملکرد و برخی خصوصیات مورفولوژیک گلرنگ، رقم گلدشت، آزمایشی مزرعهاي به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1390 بهاجرا درآمد. تیمارها شامل کود بیوگوگرد - در چهار سطح صفر، 350، 700 و 1050 کیلوگرم در هکتار - و پرایمینگ با سالیسیلیک اسید - در 6 سطح شاهد، صفر یا هیدروپرایم، 500، 1000، 1500 و 2000 میکرومولار - بودند. نتایج نشان داد که با افزایش کود بیوگوگرد عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد غوزه اصلی در بوته و ارتفاع بوته به طور معنیداري افزایش یافت . - P <0/01 - پرایمینگ با سالیسیلیک اسید نیز تحت هر دو شرایط استفاده و عدم استفاده از کود سبب افزایش مقدار صفات ذکر شده به غیر از ارتفاع گردید. بیشترین مقادیر مشاهده شده در اکثر صفات با کاربرد 700 کیلوگرم کود بیوگوگرد در هکتار بدست آمد. در حالیکه بیشترین عملکرد دانه و شاخص برداشت با کاربرد 1050 کیلوگرم بیوگوگرد در هکتار و در بذرهاي پرایم شده با غلظت 1000 میکرومولار SA مشاهده شد. به طور کلی کاربرد کود بیوگوگرد و پرایمینگ بذر با سالیسیلیک اسید موجب افزایش صفات مؤثر بر عملکرد شد و کمترین مقدار صفات ذکر شده در بذرهاي پرایم نشده و در شرایط عدم استفاده از کود مشاهده شد.
مقدمه
گلرنگ با نام علمی Carthamus tinctorius L. و با نام انگلیسی Safflower از خانواده کاسنی - Compositae - یکی از باارزشترین گیاهان روغنی سازگار با شرایط اقلیمی اکثر نقاط ایران میباشد.کمی نزولات آسمانی از یک سو و وجود مواد مادري آهکی از سوي دیگر سبب شدهاند تا سطح وسیعی از اراضی کشاورزي ایران را خاكهاي آهکی و قلیایی تشکیل دهند. مصرف گوگرد عنصري - به ویژه در خاكهایی که کمبود گوگرد دارند - نه تنها باعث افزایش رشد گیاه و تولید محصول میگردد، بلکه در بهبود کیفیت محصولات نیز مؤثر میباشد . - 8 - براي حصول موفقیت کشت، جوانهزنی سریع، سبز شدن یکنواخت و استقرار قوي، از عوامل لازم و ضروري به شمار میرود. در این راستا راهکارهایی مورد نیاز است تا بتواند جوانهزنی و استقرار گیاهچههاي گیاهان زراعی نظیر گلرنگ را تقویتنموده و استفاده هر چه بیشتر از رطوبت خاك، عناصر غذایی و تشعشع خورشیدي را براي گیاه فراهم نماید. پرایمینگ، از طریق افزایش سرعت و یکنواختی جوانهزنی، موجب افزایش کارایی بذر میگردد. این اثرات مثبت، بهبود سرعت رشد گیاه،تسریع در تاریخ رسیدگی و افزایش در کمیت و کیفیت عملکرد را موجب میگردد به گزارش بالجانی و محمدي به کارگیري روشهاي مختلف پرایمینگ در بذرهاي گلرنگ، باعث شد تعداد بوته در مترمربع، تعداد طبق در بوته، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و در نهایت عملکرد بهبود پیدا کند. با توجه به اینکه سطح وسیعی از اراضی کشاورزي ایران را خاكهاي آهکی و قلیایی تشکیل میدهد و با توجه به فراوانی و ارزان قیمت بودن گوگرد، وجود معادن خاك فسفات با کیفیت مناسب در داخل کشور و وجود فنآوريهاي لازم براي تولید انبوه مایه تلقیح تیوباسیلوس، تحقیق حاضر تأثیر کودبیوگوگرد و پیش تیمار با سالیسیلیک اسید را بر عملکرد و برخی صفات مورفولوژیک گیاه گلرنگ در مزرعهاي با درصد آهک بالا بررسی نمود.
مواد و روشها:
به منظور مطالعه تأثیر کود بیوگوگرد و پرایمینگ با سالیسیلیک اسید بر عملکرد و برخی خصوصیات مورفولوژیک گلرنگ، رقم گلدشت، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در فروردین ماه سال 1390 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه زنجان انجام شد. برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك مزرعه در جدول 1 ارائه شده است. تیمارهاي آزمایشی شامل سطوح مختلف پرایمینگ - بذر تیمار نشده یا شاهد، صفر یا هیدروپرایمینگ، 500، 1000، 1500 و 2000 میکرو مولار سالیسیلیک اسید - و مقادیر مختلف کود بیوگوگرد - صفر، 350، 700 و 1050 کیلوگرم در هکتار - بود که پس از سبز شدن مقادیر کود بیوگوگرد بصورت نواري در کرتهاي مربوط پخش گردید. بیوگوگرد آلی گرانوله یک کود بیولوژیک است که محتوي 40 تا 45 درصد گوگرد، 45- 40 درصد ماده آلی و 10 تا 20 درصد بنتونیت میباشد. اکسیداسیون گوگرد مهمترین مرحله چرخه گوگرد می باشد که براي تسهیل این امر از باکتريهاي تیوباسیلوس استفاده شد. جهت انجام پرایمینگ پس از تهیه غلظتهاي مختلف سالسیلیک اسید بذرهاي گلرنگ به مدت 24 ساعت در دماي اتاق، تحت تیمارهاي مختلف سالسیلیک اسید غوطهور شدند. پس از خشک شدن، بذرها با قارچ کش کاربوکسین تیرام به نسبت دو در هزار ضد عفونی شده و جهت کاشت به مزرعه منتقل شدند.عمق - cm - pH بافت خاك کلسیم - ppm - پتاسیم - ppm - فسفر - ppm - نیتروژن - % - گوگرد - % - 0-30 7/85 لومی رسی 680 280 9 0/092 0/28
جدول -1 نتایج تجزیه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك مورد آزمایش
هر کرت شامل پنج ردیف کاشت بود که طول ردیفها 5 متر و فاصله بین و روي ردیفهاي کاشت به ترتیب 50 و 7 سانتی متر و عمق کاشت 5 سانتیمتر در نظر گرفته شد. جهت ارزیابی صفات پس از رسیدگی فیزیولوژیک از هر واحد آزمایشی حداقل 10 بوته به طور تصادفی انتخاب شد و سپس میانگین اعداد بدست آمده از 10 بوته براي هر صفت در محاسبات منظور گردید. براي اندازهگیري عملکرد دانه، پس از رسیدگی فیزیولوژیکی دانهها، در سطح 1 متر مربع از واحدهاي آزمایشی، بوته ها برداشت و پس از اندازهگیري عملکرد بیولوژیک، طبقهاي کلیه بوتهها کوبیده شده و دانههاي بدست آمده با ترازوي دقیق توزین و به صورت عملکرد دانه در واحد سطح - کیلوگرم در هکتار - ثبت شدند. در نهایت شاخص برداشت از تقسیم عملکرد دانه در هکتار بر بیوماس کل بوته در هکتار و طبق فرمول زیر بدست آمد: که در آن EY، عملکرد اقتصادي و BY، عملکرد بیولوژیک میباشد. دادههاي حاصل توسط نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفتند. به منظور مقایسه میانگینها از آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد.
نتایج و بحث:
نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد تمامی صفات اندازهگیري شده بجز ارتفاع تحت تأثیر سالیسیلیک اسید قرار گرفتند.همچنین بیوگوگرد نیز تأثیر معنی داري بر روي همه صفات داشت. اثر متقابل کود بیوگوگرد و سالیسیلیک اسید نیز بر روي عملکرد دانه معنیدار گردید - بهدلیل محدود بودن حجم مقاله از آوردن جدول تجزیه واریانس اجتناب شد - . ارتفاع: استفاده از بیوگوگرد تأثیر معنیداري بر روي ارتفاع بوته داشت و میانگین ارتفاع بوته در تیمارهاي کودي بین 63/23 تا 70/30 سانتیمتر - به ترتیب در سطوح اول و سوم کود - متغیر بود - جدول . - 3 ارتفاع بوته مانند هر اندام رویشی و زایشی دیگر شدیداً تحت تأثیر عناصر غذایی و آب قرار میگیرد. بهبود خصوصیات خاك و قابل دسترس شدن عناصر غذایی آن در نتیجه استفاده از بیوگوگرد میتواند دلیل افزایش ارتفاع بوته باشد. تعداد غوزه اصلی در بوته: تعداد غوزه در بوته گلرنگ یکی از اجزاي مهم عملکرد گلرنگ میباشد. به نظر میرسد هر عاملی که فرصت رشد بیشتري در اختیار گیاه قرار دهد، مانند آبیاري و عناصر غذایی موجب شکلگیري مکانهاي بالقوه بیشتري جهت تولید طبق در روي گیاه، از طریق افزایش ارتفاع، انشعابات جانبی و دوره رشد خواهد شد . - 3 - از آنجا که تعداد غوزه در بوته یکی از عوامل مرتبط با رشد میباشد، هر عاملی که باعث افزایش عملکرد گلرنگ شود بر این ویژگی نیز اثر خواهد گذاشت. بیشترین تعداد غوزه اصلی از سطح 700 کیلوگرم در هکتار کود بیوگوگرد به میزان 7/58 عدد و کمترین آن در سطح شاهد - بدون بیوگوگرد - به میزان 6/58 عدد بدست آمد - جدول . - 3 علاوه بر تأثیر بیوگوگرد، پرایمینگ با سالیسیلیک اسید نیز اثر معنیداري بر تعداد غوزه اصلی در بوته داشت، به نحويکه بیشترین تعداد غوزه اصلی در تیمار 1000 میکرومولار سالیسیلیک اسید بدست آمد و کمترین مقدار این صفت نیز در تیمار هیدروپرایم مشاهده شد که تفاوت معنیداري با تیمار شاهد - بدون پرایم - نداشت
عملکرد دانه:
کاربرد کود بیوگوگرد باعث افزایش معنیدار عملکرد دانه نسبت به شرایط عدم استفاده از کود گردید. بیشترین عملکرد دانه در کلیه سطوح پرایمینگ به جز سطح 1000 میکرومولار سالیسیلیک اسید در سطح سوم کود بیوگوگرد 700 - کیلوگرم در هکتار - بدست آمد. پرایمینگ باعث افزایش عملکرد دانه در سطوح مختلف کود بیوگوگرد گردید. در شرایط عدماستفاده از کود بیشترین عملکرد دانه در تیمار 2000 میکرومولار مشاهده شد. در سطوح دوم، سوم و چهارم کود بیوگوگردتیمار 1000 میکرومولار سالیسیلیک اسید حائز بیشترین عملکرد دانه بود - جدول . - 4افزایش عملکرد دانه با کاربرد کود بیوگوگرد در طول فصل رشد را میتوان به اثرات مثبت این کود در افزایش قابلیت جذبعناصر غذایی پر مصرف و ریز مغذي خاك نسبت داد که به رشد بهتر گیاه کمک نموده و موجب افزایش عملکرد کمی وکیفی محصول از طریق افزایش رشد رویشی و زایشی میگردد. از طرفی باکتريهاي تیوباسیلوس موجب فعال شدن میکروبهاي مفید خاك شده و عمل اکسیداسیون بیولوژیکی را در خاك تسهیل مینمایند. با مصرف این کود خصوصیاتفیزیکوشیمیایی خاك بهبود یافته و میزان عملکرد محصول افزایش مییابد. به نظر میرسد که بیوگوگرد مصرفی از طریق تأثیربر افزایش تعداد غوزه و تعداد دانه در غوزه و همچنین تأثیر بر صفاتی نظیر شاخص سطح برگ و فتوسنتز باعث افزایش ماده خشک گیاه و در مجموع عملکرد دانه گلرنگ شده است. افزایش عملکرد بر اثر کاربرد سالیسیلیک اسید در لوبیا چشم بلبلی - 6 - ، گلرنگ 2 - و - 5 و گندم - 1 - نیز گزارش شده است.
