بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، تاثیر کیفیت محیط زندگی سالمندان ساکن خانه های سالمندی است. در این تحقیق، عوامل موثر در افزایش کیفیت محیطی سالمندان ساکن خانه سالمندان امیرالمومنین - ع - قزوین، با کمک گرفتن از ابزار پرسشنامه و مصاحبه و مشاهدات میدانی، شناسایی و دسته بندی گردیده و عوامل مورد نیاز در طراحی مسکن مناسب برای زندگی آنان شناسایی شده است. سپس به تجزبه و تحلیل اطلاعات دریافتی مبادرت شده و برنامه ریزی های نوینی برای طراحی مسکن سالمندان با رویکرد افزایش کیفیت زندگی در ساکنان ارائه شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن اند که از میان عوامل چهارگانه شناسایی شده مرتبط با رضایتمندی ساکنان از محیط - تعاملات اجتماعی، سهولت دسترسی، پیاده مداری و ورزش، حس تعلق - ، قابلیت پیاده مداری و ورزش، بیشترین تاثیر را در افزایش رضایت و کیفیت زندگی سالمندان دارد.
مقدمه
انسان در تمامی سنین نیازها، عواطف، روحیات، توان ها و ذوق های خاص آن سن را تجربه می کند. سالمندان، در جامعه بعد از بازنشستگی به جای لذت از زندگی، استراحت و تفریح به افرادی تبدیل می شوند که به دلیل ایجاد احساس ناکارآمدی و طرد شدن دچار افسردگی روحی گردیده و این امر تاثیر زیادی در طول عمر مفید آنها و پایین آمدن امید به زندگی در جامعه خواهد داشت. اینگونه افراد به دلیلی عدم احساس پذیرش در خانواده خودشان و نداشتن معاشرت مناسب اوقات خود را یا در خلوت و یا در پارک ها در کنار افرادی که به لحاظ روحی در وضع مناسب تری از خودشان نیستند، سپری می کنند.
پیش بینی ها حاکی از این است که تا سال 2020 میلادی، تعداد سالمندان جهان به یک میلیارد نفر برسد. به طور متوسط، 16 درصد جمعیت کشورهای صنعتی را سالمندان تشکیل می دهند و پیش بینی می شود تا چند دهه آینده، این میزان تا 3 درصد افزایش یابد. طبق گزارش مرکز آمار ایران در سرشماری سال 1385 ، تعداد سالمندان بالای 60 سال در ایران، 1/5 میلیون نفر است که این میزان در حدود 3/7 درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهد، اگر این سیر ادامه پیدا کند، از این پس در ایران شاهد جمعیتی خواهیم بود که از آن به عنوان جمعیت سالمند یاد میشود
همچنین طبق آخرین سرشماری نیز جمعیت سالخورده کشور از 751307 نفر در سال 1335 به 4296769 نفر در سال 1390 رسیده است. در سال 1335 از کل جمعیت کشور، 4 درصد جمعیت سالخورده بوده است که این رقم در سرشماری های 1345 ، 1355 و 1365 روند کاهشی داشته است، اما از سرشماری 1375 به بعد، دوباره شاهد روند افزایشی جمعیت سالخورده کشور نسبت به کل جمعیت می باشیم؛ به گونه ای که در سرشماری 1390، 7/5 درصد از کل کشور جمعیت سالخورده بوده است - سرشماری عمومی نفوس و مسکن . - 1390 در حال حاضر، شهر قزوین نیز مانند بسیاری از شهرهای کشور، مرحله انتقال ساختار سنی جمعیت از جوانی به سالخوردگی را تجربه میکند. بنابراین موضوع توجه به سالمندان مقیم خانه های سالمندان در قزوین می تواند در افزایش نقش و اهمیت سالمندان و افزایش کیفیت زندگی آنان در جامعه، اثر مثبت داشته باشد.
بسیاری از سالمندان بخوبی قادر به انجام امور شخصی خود می باشند و می توانند تفریحات خاصی را که متناسب با سن و روحیاتشان است، با هم سن و سالان خود داشته باشند و همدیگر را بفهمند. با توجه به اینکه بسیاری از سالمندان توانایی انجام بسیاری از امور را دارند، نیاز به مرکزی برای پاسخگویی به نیازهای سالمندان با کاربری های تفریحی، رفاهی، ورزشی احساس می شود.
در ایران با مطالعات انجام شده در جهت جلوگیری از انسداد نسل ها و تلاش برای پیوند آنها، راه حل های متفاوتی ارائه شده؛ از قبیل تلفیق خانه های سالمندان با مهد کودک، تلفیق خانه های سالمندان با مجتمع نگهداری از کودکان بی سرپرست و... که همه آنها تاکنون در حد یک تئوری و نظریه باقی مانده اند. اما در خارج از مرزهای ایران - برای مثال در کشور سوئد - ، برای دستیابی به این هدف، برنامه به منظور ساخت خانه های خانوادگی در کنار خانه های ارائه دهنده خدمات به سالمندان دنبال می شود. در این نظام، مراقبت از کودکان در همان ساختمان، به وسیله افراد پیر صورت می گیرد و وجود کودکان علاوه بر پیوند نسل ها احساس مفید و ارزشمند بودن را در ساکنان سالمند این مجموعه افزایش میدهد
مبانی نظری
پیری بخشی از ادوار زیست آدمی است. در دوره معاصر، به دنبال تحولات علمی و فناورانه، زمینه عوامل بهداشتی و درمانی و همین طور کیفیت خدمات زندگی، پیشرفت های زیادی به وجود آمد که باعث افزایش جمعیت سالمندان و امید به زندگی گردید. این پدیده در کشورهایی که درصدد فراهم آوردن امنیت و رفاه برای جمعیت سالمند خود هستند، یک چالش عمده محسوب می شود
در مطالعه ای کیفی توسط کاترین لیت معنای خانه برای زنان سالمندی که در مجتمع های مسکونی اجتماعی در یک شهر در جنوب آمریکا زندگی میکردند، این گونه بود:
- تصمیم خودمختار و مستقل برای پیدا کردن مکان
- تصمیم دانسته برای احساس در مکان بودن
- تلاش برای ماندن در هر مکان
در این مطالعه چنین حاصل شده که یک جابه جایی موفق برای ادامه زندگی کمتر به عوامل خارجی و عینی بستگی داشته و بیشتر عوامل اجتماعی یا غریزی و ذاتی در آن دخیل اند.
در مقاله دیگری یین سوک لی - 2012 - طراحی کلی را با سه موضوع سلامت - اجتماعی، روحی و فیزیکی - مرتبط دانسته و طراحی را با سه مقوله عوامل طراحی معماری و عوامل طراحی فضای داخلی و مؤلفه های طراحی مرتبط می داند .همچنین در پرسشنامه سنجش میزان امید به زندگی - - LES، ریزعامل های مؤثر در افزایش کیفیت زندگی دسته بندی شده اند که عبارت اند از: پیشینه خانوادگی، وضعیت تأهل، وضعیت اقتصادی، ساختار بدن، ورزش، مصرف الکل، مصرف دخانیات، خلق وخو، تحصیلات، محیط، خواب، دما و مراقبت از سالمندان که در این میان می توان عوامل ورزش، تحصیلات، محیط، خواب، دما و مراقبت از سالمندان را با معماری در ارتباط دانست .
در پرسشنامه دیگری که مربوط به امید به زندگی افراد مسن است، ریزعامل ها بدین صورت دسته بندی شده اند: کل زندگی، سلامت، روابط اجتماعی، خانه و همسایگی، استقلال و کنترل بر زندگی، آزادی و آسایش روانی و عاطفی .مرور ادبیات و مطالعات انجام شده در زمینه عوامل موثر بر افزایش کیفیت زندگی در سالمندان
عوامل شناسایی شده
کاترین لیت - 2005 - عوامل اجتماعی و غریزی
جوناس آندرسون - 2011 - مناسب بودن فضا برای سالمندان، راحتی در دسترسی به اطراف یا پراکندگی، بافت اجتماعی، طبیعت، عوامل زیبایی شناسانه
یین سوک لی - 2012 - سلامت - زیستی، روانی و اجتماعی - طراحی معماری، طراحی فضای داخلی، مولفه های طراحی
- 1984 - LES ورزش، تحصیلات، محیط، خواب، دما، مراقبت
- 2012 - OPQOL دوره زندگی، سلامت، روابط اجتماعی، خانه و همسایگی، استقلال و کنترل بر زندگی، آزادی، آسایش روانی و عاطفی
لترمه و تسوری - 2012 - آموزش مستمر در حین سالمندی، عدم تشابه به بیمارستان، شبیه به خانه بودن، فضای زندگی طبیعت گرایانه
لاوتون - 1983 - آسایش روانی، صلاحیت رفتاری، محیط عینی، کیفیت ادراکی از زندگی
بهروزفر - 1379 - دسترسی پذیری، تحریکات حسی، قابلیت ادراک، معنا، تطابق، فردیت بخشیدن، محرمیت، اجتماعی شدن، زیبایی شناسی
براساس یافته های شناسایی شده از تحقیقات پیشین سؤالات پرسشنامه در 41 سؤال به صورت محقق ساخته تنظیم شدند تا با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی عامل های طبقه بندی شده و میزان اهمیت آنها شناسایی شود.
