بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل مؤثر در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی، انجام عملیات خاکورزی مناسب و به موقع میباشد که این عملیات بایستی در شرایط مناسب رطوبتی و با نظر حفظ منابع آبی و خاکی صورت پذیرد. در این راستا، این تحقیق به منظور دستیابی به روش مناسب خاکورزی جهت کشت سیب زمینی رقم سانتا انجام شد. آزمایشات در قالب طرح بلوکهای کاملا تصادفی با سه تکرار و چهار تیمار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل: شخم با گاوآهن بر گرداندار+ رتیواتور، رتیواتور، چیزل+ رتیواتور و گاوآهن برگردان دار+ دیسک بود. محل انجام آزمایش، یک مزرعه شخصی واقع در شهرستان رزن در سال 1396 بود. نتایج نشان داد تاثیر روشهای خاکورزی بر میزان برگردان کردن خاک معنیدار بود. تیمار شخم با گاوآهن برگرداندار+ رتیواتور با متوسط 90/3 درصد برگردانی بیشترین و تیمارشخم با رتیواتور کمترین مقدار بر گردانی خاک را دارا بود. تیمارهای تهیه بستر بذر از نظر زمان رسیدگی مرفولوژیکی دارای اختلاف معنی دار آماری در سطح احتمال یک درصد بودند. با توجه به عملکرد محصول، روش خاکورزی گاوآهن برگرداندار +رتیواتور، در کاشت سیبزمینی در منطقه رزن پیشنهاد شد.
کلمات کلیدی: سیب زمینی، خاک ورزی، عملکرد محصول، رقم سانتا
مقدمه
از بین تولیدات مواد غذایی در جهان، سیب زمینی پس از گندم، برنج و ذرت چهارمین محصول مشهور است. سالیانه حدود سیصد و هفت میلیون تن سیب زمینی در دنیا تولید می شود. افزایش جمعیت و محدودیت زمین های کشاورزی باعث شده محققین روی افزایش تولید مکانیزه سیب زمینی تمرکز پیدا کنند. مکانیزاسیون شامل تهیه زمین، کاشت، داشت، برداشت و همچنین موارد پس از برداشت است که همه بر انتخاب روش های تولید، نگهداری، فرآوری و جنبه های کیفی آن مؤثر هستند. در حقیقت هر پیشرفتی در مکانیزاسیون روی کمیت و کیفیت تولید سیب زمینی مؤثر است یکی از مهمترین اهداف خاک ورزی، ابقا و نگهداری مقدار مناسبی از کلوخه در خاک است زیرا با وجود این کلوخه ها، ریشه ها می توانند بهتر در خاک نفوذ کرده و توسعه یابند، بیشترین میزان آب در خاک ذخیره شده و به مصرف گیاه برسد و ذرات تشکیل دهنده لایه سطح خاک در مقابل بارش بهتر مقاومت کنند و از سله بستن روی سطح خاک جلوگیری کرده و حداکثر میزان آب در خاک نفوذ کند. از دیگر فواید وجود بستر کاشت مطلوب آن است که فرسایش حاصل از جریان آب و شکسته شدن کلوخههای حامل مواد مفید خاک نیز که توسط آب جابجا می شود کاهش مییابد. همچنین اجزاء خاک در مقابل تراکم حاصل از چرخهای کامیونها و سایر ماشینهای کشاورزی و عملیاتی بهتر مقاومت میکند. سیستم استانداردی برای تهیه بستر سیب زمینی وجود ندارد ولی به وضوح استفاده از حداقل عملیات خاک ورزی که باعث صرفه جویی در زمان و انرژی مصرفی شده و تراکم خاک را کاهش دهد مفید میباشد. در خاکهایی که سیب زمینی در آنها رشد میکند، باید نوع و مقادیر مناسب بقایای گیاهی با خاک در آمیخته و ترکیب شود تا دستگاه کاشت نیز بدون مشکل بتواند در زمین کار کند. میزان خاک ورزی مورد نیاز به نوع خاک و ماشین بستگی دارد. خاک باید با اندازهی کافی سست شود که شیار بازکن دستگاه کاشت بتواند براحتی درعمق مورد نظر نفوذ کند و پشته ساز نیز پشته ای از خاک نرم را روی بذر ایجاد نماید. برای انجام عملیات زراعی در مزرعه از وسایل مختلفی از جمله خاکورز برگردان دار، دستگاه های کاشت اتوماتیک و نیمه اتوماتیک انواع کولیتواتورها و ماشینهای برداشت برای بعضی از محصولات از جمله سیب زمینی طراحی و ساخته شدند. تحقیقاتی در این خصوص توسط محققین انجام گرفته و از جنبه های مختلف اثرات مکانیزاسیون از لحاظ کمی و کیفی بررسی گردیده و نتایجی در رابطه با افزایش محصول و بهبود کیفیت محصول بدست آمده است. غلامی و همکاران - - 1391 در پژوهشی تأثیر روشهای مختلف خاکورزی بر عملکرد و اجزای عملکرد کلزا را بررسی و گزارش کردند که تیمار کم خاکورزی دو بار دیسک با %85/2 بیشترین درصد سبز شدن را دارا بود. بهترین و مناسبترین روش خاکورزی برای زراعت کلزا سیستم کم خاکورزی شامل شخم با گاوآهن قلمی به عنوان خاکورزی اولیّه و دو بار دیسک به عنوان خاکورزی ثانویه بود. امیدی - - 1384 در تحقیقی اثر سیستمهای خاکورزی شامل بدون خاکورزی و کشت در بقایای غلات، خاکورزی حداقل شامل برگردان کردن بقایای غلات با دیسک و شخم، و خاکورزی متداول یعنی برگردان کردن بقایا با دو دیسک عمود بر هم و نیز فواصل ردیف کاشت بر عملکرد دانه و درصد روغن دو رقم کلزا بررسی و بین عملکرد دانه در سیستم خاکورزی معمول و سیستم بدون خاکورزی تفاوت معنیداری دیده نشد. همچنین، اصغری میدانی - 1382 - در تحقیقی نشان داد که تأثیر روش خاکورزی و ادوات کاشت بر عملکرد دانه گلرنگ در شرایط دیم معنیدار بود.
یکی از عوامل مؤثر در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی انجام عملیات خاکورزی مناسب و به موقع می باشد که این عملیات بایستی در شرایط مناسب رطوبتی و با نظر حفظ منابع آبی و خاکی صورت پذیرد. عکس العمل خاکهای زراعی نسبت به ادوات خاکورزی یکی از پدیدههای فیزیکی با اهمیت و موثر در میزان هزینههای تولید محصولات محسوب میشود. ادوات خاکورزی میبایست عملیات تهیه بستر مناسب جهت جوانهزنی و رشد ریشه را با حداقل مصرف انرژی انجام داده، به نحوی که شرایط نهایی در حد قابل قبول باشد. این تحقیق تاثیر روشهای مختلف خاکورزی را بر میزان عملکرد و اجزای عملکرد سیبزمینی رقم سانتا در شهرستان رزن استان همدان را بررسی نمود.
مواد و روشها
آزمایشات در شهرستان رزن واقع در استان همدان انجام شد. شهرستان رزن بین مدار 35 درجه و 12دقیقه تا 35 درجه و 43 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 33 دقیقه تا 49 درجه و 27 دقیقه طول شرقی قرارگرفته است.
از قطعه زمین آزمایش به منظور تعیین بافت، اندازه PH، شوری، درصد مواد خنثی شونده، کربن، مواد آلی و درصد عناصر غذایی، از چندین نقطه و از دو عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتری به تصادف نمونه برداری مرکب تهیه شد و جهت تجزیه به آزمایشگاه منتقل گردید. خاک منطقه بیشتر همگن و در کلاس خاکهای نیمه سنگین لومی؛رسی بود.×
آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. هر کرت مورد آزمایش به مساحت 300 متر مربع 30 × 10 - متر - بود و بین هر کدام از تکرارها به منظور امکان مانور مناسب تراکتور و ادوات 10 متر و فاصله کرتها در هر تکرار سه متر در نظر گرفته شد. زمین مورد استفاده در سال قبل زیر کشت گندم بوده و کاه و کلش آن جمعآوری شده بود. تیمارهای مورد مطالعه در این پژوهش عبارت بودند از شخم با گاوآهن برگرداندار+ رتیواتور، گاوآهن برگرداندار+ دیسک، رتیواتور، چیزل+ رتیواتور.
از بذر سیبزمینی رقم سانتا استفاده شد. فاصله خطوط کاشت 75 سانتیمتر و فاصله بذرها روی خطوط 25 سانتیمتر در نظر گرفته شد. نقشه این طرح در اردیبهشت ماه سال ×96در زمین آزمایش میخ کوبی گردید و در اواخر خرداد همان سال به زیر کشت محصول مورد نظر برده شد. سپس در سطوح مختلف تیمارها، خاکورزی اعمال و بعد از آن نسبت به کود پاشی اقدام ×شد.
تراکتور مورد استفاده در این تحقیق فرگوسن 399 برای انجام عملیات خاکورزی و تراکتور یونیورسال 650 برای انجام عملیات کاشت داشت و برداشت بود. مشخصات ادوات مورد استفاده در تحقیق در جدول 1 آمده است.
پس از اتمام عملیات کاشت در تاریخ 96/3/27 نخستین آبیاری انجام شد.×آبیاری های بعدی هر6× روز یکبار انجام گردید. عملیات کود دهی یک ماه قبل از کشت سیب زمینی و در حین عملیات خاکورزی با استفاده از کود اوره به مقدار50× کیلوگرم در هکتار آغاز شد. ×چونعموماً بعد از کشت گندم و جو کشت سیب زمینی انجام میگیرد، این ماده باعث پودر کردن کاه و کلش در خاک می شود.×همچنین میزان کرم آکروتین در خاک را کاهش میدهد. سایر عملیات زراعی، مبارزه با علفهای هرز، کوددهی، آبیاری و خاک دهی پای بوته در همه تیمارها به طور یکسان اعمال شد. کود مورد نیاز بر حسب توصیه آزمایشگاه بخش خاک و آب - 100-150-50 - کیلوگرم کود ازت به ترتیب در حین عملیات خاکورزی، مرحله خاک دهی و مرحله گلدهی - به خاک اضافه شد. عملیات برداشت در مورخه 96 /7 /31 به دنبال انجام نمونه گیری با یک دستگاه سیبزمینی کن دو ردیفه نقالهای انجام گردید.
میزان برگردانی خاک با استفاده از یک کادرچوبی مربعی به ابعاد 50 سانتیمتر اندازهگیری شد. برای این منظور قبل و بعد از عملیات شخم در تیمارهای مختلف، در چهار نقطه متفاوت وزن بقایای گیاهی تعیین شده و با استفاده از رابطه - 1 - میزان برگردانی خاک در تیمارهای مختلف محاسبه گردید - غلامی همکاران، . - 1395
رابطه - - 1 که در آن F شاخص برگردانی خاک، WP و WE به ترتیب وزن علفهای هرز یا بقایای محصول در واحد سطح قبل و بعد از شخم بود - . - Anonymous,5991
به منظور تعیین مقدار وزن کل محصول از سطحی به ابعاد 20× 4/5 متر مربع استفاده گردید. که سطح مربوطه با حذف سه خط از هر طرف قطعه - جمعاً 6 خط از کل 12 خط - و همچنین حذف 5متر از ابتدا و انتهای کرت - جمعاً 10 متر از 30 متر - به دست آمد - غلامی همکاران، . - 1395
زمان رسیدگی مرفولوژیکی موقعی است که برگها زرد شوند و حتی یک برگ سبز هم باقی نمانده باشد یا به عبارتی وقتی که حدود %60 برگها خشک شوند ولی باید در چند نقطه از مزرعه غدهها را از خاک خارج و از روی پوست غده رسیدن آن را مشخص کرد - . - Ino , 5995 اگر پوست به سادگی از غده جدا شود، هنوز نرسیده است و در صورتی که پوست غده خوب کنده نشود، سیبزمینی را میتوان برداشت کرد - غلامی همکاران، . - 1395
تجزیه داده ها توسط نرم افزار استاتیستیکا - - Statistica انجام شد. سپس مقایسه میانگین صفات مورد بررسی توسط آزمون دانکن صورت پذیرفت
