بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی روابط بین صفات مختلف فنولوژیک، مورفولوژیک، عملکرد و خصوصیات کیفی غده در بین ارقام مختلف سیب زمینی، آزمایشی در سال زراعی 1390-91 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل در شرایط مزرعه و گلخانه انجام گرفت. در شرایط مزرعه، آزمایش به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با استفاده از 20 رقم سیبزمینی و در شرایط گلخانه به صورت طرح کاملاً تصادفی با استفاده از ده رقم برتر هر دو در چهار تکرار اجرا شد. صفات فنولوژیک تعداد روز تا استولون زایی، 50 درصد گلدهی، غدهزایی و طول دوره رشد، صفات زارعی تعداد ساقه اصلی در بوته، تعداد غده دربوته، وزن غده و عملکرد غده و همچنین صفات کیفی غده محتوی ماده خشک، نشاسته و وزن مخصوص غده مورد ارزیابی شد.
ضرایب همبستگی نشان داد که در شرایط مزرعه ارتباط بین صفت طول دوره رشد با صفات مرفولوژیک تعداد ساقه اصلی، وزن غده، تعداد غده در بوته و صفات کیفی محتوی ماده خشک غده و عملکرد غده مثبت و معنی دار بود، همچنین در شرایط گلخانه صفت طول دوره رشد با کلیه صفات همبستگی مثبت و معنی دار نشان داد. ارتباط مثبت و معنی دار بین ماده خشک با محتوی نشاسته غده، وزن مخصوص غده و عملکرد غده در شرایط مزرعه ای وجود داشت. در شرایط گلخانه نیز همبستگی بین محتوی ماده خشک غده با محتوی نشاسته و وزن مخصوص آن مثبت و معنیدار بود. در هر دو شرایط آزمایش، تعداد ساقه اصلی و تعداد غده در بوته بالاترین ضریب همبستگی را با عملکرد غده نشان دادند.
کلمات کلیدی: صفات زراعی، عملکرد غده، همبستگی
مقدمه
اجزای عملکرد سیبزمینی شامل تعداد بوته در واحد سطح، تعداد غده در هر بوته و متوسط وزن غدهها می باشد. هر عاملی که بتواند دو جزء آخر عملکرد را افزایش دهد در بهبود عملکرد سیبزمینی مؤثر خواهد بود . - 6 - عملکرد غده سیب زمینی تحت تأثیر تعداد غده ی تولید شده در هر بوته و وزن هر تک غده قرار میگیرد. تعداد غده تولیدی در هر بوته دامنهای از سه تا 10 دارد و هر ساقه ی زیرزمینی حدود سه غده تولید میکند. تعداد غدهها با تعداد ساقهی تولیدی همبستگی بالایی داشته در حالی که رابطه ی منفی بین تعداد ساقه ها در هر بوته و تعداد غده ها در هر ساقه وجود دارد . - 1 - عملکرد غده سیبزمینی حاصل تعداد غده و متوسط وزن هر غده است . - 15 -
تئوری و پیشینه تحقیق
حسن پناه - 13 - اظهار داشت که همبستگی مثبت و معنیدار بین عملکرد غده کل با وزن غده در بوته و تعداد غده در بوته وجود دارد. همچنین بین تعداد غده در بوته و ارتفاع بوته، تعداد ساقه اصلی همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد. همچنین در بررسی محاسبه ضرایب همبستگی بین صفات، نشان دادند که بین تعداد غده در بوته، تعداد ساقه، تاریخ غده بستن و تاریخ سبز کردن با عملکرد غده در سطح احتمال یک درصد در سه رقم آگریا، آئولا و کایزر همبستگی مثبت و معنیدار وجوددارد. مشخص شد که همبستگی تعداد غده با عملکرد غده معنی دار نشد، در حالی که متوسط وزن غده با عملکرد غده همبستگی مثبت و بسیار معنی دار داشت و افزایش وزن غده عامل اصلی در افزایش عملکرد غده بود.
تعداد و وزن غده همبستگی منفی و بسیار معنی داری نسبت به یکدیگر نشان داد که بیانگر اثر منفی افزایش تعداد غده ها بر متوسط وزن هر غده می باشد. یزدان دوست همدانی - 10 - طی مطالعهای تجزیه همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه معنی داری بین عملکرد تک بوته و ارتفاع بوته گیاه سیبزمینی وجود داشت. تعداد غده در بوته با ارتفاع گیاه نیز همبستگی مثبت و معنیدار نشان داد. همچنین ضرایب همبستگی بین عملکرد با تعداد غده در بوته و ارتفاع بوته مثبت و معنی دار بود . - 8 - جم و همکاران - 5 - اظهار داشتند که بین ارتفاع بوته با عملکرد همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. تعداد غده در بوته با عملکرد دارای همبستگی مثبت و معنی دار بود، اما بین صفات فنولوژیک با عملکرد غده رابطه منفی و معنی دار مشاهده شد.
همچنین بین قطر ساقه و درصد ماده خشک با عملکرد غده نیز رابطه منفی اما غیرمعنیدار وجود داشت. در مطالعه پرویزی - 2 - رابطه مشخصی بین گل دهی با زمان غده زایی در ارقام مختلف سیب زمینی وجود نداشت، اما تعداد ساقه در بوته و متوسط وزن غده با عملکرد کل همبستگی مثبت و معنی دار در سطح احتمال یک درصد وجود داشت. لایی و لایی - 9 - بیان داشتند با توجه به اینکه در تولید بذر، تعداد غده مهم تر از وزن بالای غده است، لذا توجه و اصلاح صفت تعداد ساقه در بوته از اهمیت بالایی برخوردار میباشد و با افزایش تعداد ساقه، تعداد غده نیز افزایش می یابد. گالارت و همکاران - 12 - مشخص کردند که یک رابطه معنی دار بین عملکرد غده با تعداد غده و وزن غده وجود دارد. در مطالعه خیاط نژاد و همکاران - 14 - همبستگی مثبت قوی بین عملکرد غده و تعداد ساقه اصلی در بوته، وزن غده بوته، ارتفاع بوته را مشاهده کردند.
رابطه منفی و معنی داری بین عملکرد غده، تعداد ساقه اصلی در بوته، میانگین وزن غده و وزن غده در بوته با درصد غده متوسط وجود داشت. ستار و همکاران - 18 - گزارش کردند که عملکرد غده در بوته همبستگی مثبت و معنی داری با تعداد برگ ها در بوته، تعداد غده ها در بوته، متوسط وزن غده و محتوی ماده خشک غده داشت. همچنین همبستگی های معنی داری در میان صفات مرتبط با عملکرد وجود داشت. ارتفاع بوته تنها با تعداد برگ در بوته و به دنبال آن با تعداد روز تا رسیدگی همبستگی مثبت نشان داد. همچنین تعداد روز تا رسیدگی ارتباط منفی معنیدار با عملکرد غده در بوته داشت که بیان کنندهی اهمیت ژنوتیپ های زودرس برای عملکرد بالاتر در بوته هستند. وزن غده ها در بوته ارتباط مثبت با عملکرد در بوته نشان داد.
ایشان نتیجه گرفتند که بواسطه ارتباط مثبت و معنیدار عملکرد در بوته با تعداد غدهها در بوته و محتوی ماده خشک میتوان عملکرد غده را با گزینش ساده این صفات افزایش داد. زلالم و همکاران - 22 - بیان داشتند تاخیر در دوره رسیدگی در واکنش به تیمار کوددهی اساساً برای افزایش عملکرد غده مشارکت دارد که این امر احتمالاً بواسطه تولید آسیمیلاسیون بیشتر و افزایش حجم غده می تواند باشد. تونکتورک و چیفتسی - 9 - گزارش کردند که رابطه مثبت و معنی داری بین عملکرد غده سیبزمینی با ارتفاع بوته، تعداد ساقه در هرکپه، تعداد غده در هر کپه، وزن غده، عملکرد غده در هر کپه، درصد غدههای با اندازه متوسط و غدههای بزرگ، محتوی ماده خشک و محتوی نشاسته غده یافت شد.
محتوی نشاسته غده سیبزمینی در میان ارقام مختلف و شرایط محیطی، متفاوت است. در مطالعه دهدار و همکاران - 11 - همبستگی مثبت و معنیدار بین تعداد ساقه در بوته و عملکرد غده قابل فروش وجود داشت، همچنین همبستگی مثبت و معنیدار بین تعداد ساقه در بوته و درصد نشاسته غده مشاهده شد. نتایج تجزیه کلاستر 20 ژنوتیپ سیبزمینی نشان داد به دلیل تنوع ژنتیکی زیاد، نه کلاستر تشکیل شد. ژنوتیپ پریمیر بیشترین فاصله ژنتیکی را با ژنوتیپ های مورد مطالعه داشت. با توجه به نتایج حاصله، آنان بیان داشتند که ارقام پیکاسو، کاسموس، رومینا و مارفونا علی رغم عملکرد بالا به دلیل فاصله ژنتیکی کم بهتر است با یکدیگر تلاقی داده نشوند و در برنامههای به نژادی جهت ایجاد تنوع از ارقامی که در کلاسترهای مختلف قرار دارند، استفاده گردد . - 7 -
مواد و روشها
این آزمایش در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل در 10 کیلومتری شرق اردبیل - منطقه آراللوی بزرگ - در سال زراعی 1390-91 انجام گرفت. منطقه دارای آب و هوایی سرد و نیمهخشک بوده و بارندگی در آن بیشتر به صورت برف میباشد. ویژگیهای جغرافیایی منطقه به شرح جدول 1 میباشد. براساس نتایج آزمون تجزیه خاک محل اجرای آزمایش دارای خاکی با بافت رسی لومی بود - جدول . - 2آزمایش به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. تیمار آزمایشی 20 رقم سیبزمینی شامل ارقام آگریا - Agria - ، ساتینا - Satina - ، لوتا - Lota - ، مارکز - Markez - ، مارفونا - Marfona - ، فونتانه - Phonate - ، مارادونا - Maradona - ، هرمس - Hermis - ، ناتاشا - Natasha - ، سینورا - Sinora - ، والتا - Valta - ، اوشینا - Oshina - ، ایمپالا - Impala - ، کایزر - Kaiser - ، اپال - Opal - ، ورونا - Vrona - ، کارسو - Karso - ، دایفلا - Daifola - ، فلوریدا - Folorida - و رقم شاهد ساوالان - Savalan - بودند.
به منظور تغذیه مناسب گیاه و براساس آزمون تجزیه خاک - جدول - 1 کودهای فسفاته، پتاسه و کود حیوانی در فصل پاییز و سایر ریزمغذی ها به صورت محلول پاشی در زمان گل دهی و یک ماه بعد از گل دهی استفاده شد. همچنین 1/2 کود نیتروژن مورد نیاز در 25 تا 30 روز بعد از زمان کاشت و 1/2 مابقی در زمان گل دهی همزمان با خاکدهی پای بوتهها مصرف شد. براساس نقشه کاشت، هر کرت فرعی شامل دو خط کشت شش متری در نظرگرفته شد. برای جلوگیری از اثر تیمارهای کودی بین تیمارها یک خط نکاشت نیز منظور شد. فاصله بین ردیف ها 75 سانتی متر بود. عملیات زراعی شامل کوددهی پای بوته ها، وجین علفهای هرز، آبیاری و غیره برای تمام تیمارها به طور یکسان اعمال شد.
صفات فنولوژیک متعدد از قبیل تعداد روز تا استولون زایی، تعداد روز تا 50 درصد گل دهی، تعداد روز تا غده زایی، طول دوره رشد یا تعداد روز تا رسیدگی، در طی دوره رشد گیاه با مشاهده در سطح مزرعه یادداشتبرداری شد. برای تعیین میزان عملکرد غده و اجزای مرتبط با آن از قبیل تعداد ساقه در بوته، تعداد غده در بوته، وزن غده در بوته و عملکرد غده نمونه برداری از سطح دو مترمربع در هر کرت انجام و سپس غدهها به آزمایشگاه منتقل شد. قبل از انجام هر گونه اندازهگیری، غدهها به همراه با ریشه و استولون شستشو داده شدند و شمارش تعداد ساقه در بوته و تعداد غده در بوته و همچنین میزان عملکرد غده تعیین و ثبت شدند. برای اندازه گیری صفات کیفی از قبیل محتوی ماده خشک غده، محتوی نشاسته غده و وزن مخصوص آن از نمونههای برداشت شده استفاده شد و با استفاده از رابطه زیر وزن مخصوص غده برای هر یک از ارقام در کرتهای مختلف تعیین شد.
- وزن غده در آب - وزن غده در هوا - / وزن غدهها در هوا = وزن مخصوص
