بخشی از مقاله
خلاصه
نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حفظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از این اشیا در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند؛ زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند. موزه کلمه ای یونانی است که از »موزیون« به معنای مجلس فرشتگان بر گرفته شده است. به طور کلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیایی اطلاق می شود که در محل یا عمارتی نگه داری و به معرض نمایش گذاشته شوند. این مقاله با هدف بررسی و تبیین تاریخچه موزه شناسی در ایران نگارش گشته است.
ریشه واژه موزه از لغت یونانی موزین به معنای مقر زندگی و واژه موز از نام الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان اقتباس شده است. نخستین موزهها در جهان با مجموعههای خصوصی افراد توانمند، خانوادهها و موسسات هنری آغاز شد که شامل اشیا طبیعی و نایاب میشد. حدود دهه1290 هجری قمری تلفظ فرانسوی موزه به زبان فارسی راه یافت که پیشینه آن به سفرهای ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و دیدن موزههای آن دیار و تصمیم وی به ایجاد مکانی مشابه آنها در ارگ سلطنتی تهران بازمیگردد . در ابتدا موزهها مکانی بودند برای گردآوری مجموعهای از اشیای تاریخی، میراث طبیعی و آثار هنری و نمایش این آثار و اشیا که مربوط به ادوار گذشته یا معاصر میشد، اما امروزه موزهها کاربردهای بیشتری یافتهاند و به دلیل بهرهگیری از آثار موزهها در تحقیقات و بررسیهای علمی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی از جایگاه مهمتر و پررونقتری برخوردار گشتهاند. بهایندلیل اهمیت شناخت فرهنگ موزه و استفاده از آن هر چه پیش میرود، بیشتر میگردد. در جهان سریع و متحول امروزه، ملتها نیاز دارند که گهگاه موقعیت خود را در این وادی باز شناسند و تحولات سریعی را که در همه ابعاد اجتماعی و تاریخی درک نشدهاند، دریابند. در عصر حاضر موزهها گامی فراتر از گردآوری و نگهداری آثار نهاده و وظایف مهمی از قبیل تعیین هویت، اطلاعرسانی، مطالعه، تحقیق و روشنگری را به عهده گرفتهاند. همچنین با برپایی جلسات بحث و گفتوگو، نمایشگاهها، نمایش فیلم و اسلاید و... خاصیت فراخوانی این فضاها بیشتر شده و نقش فرهنگی آنها بیشتر شناخته خواهد شد.
.2 تاریخچه موزه در جهان
در دوران کلاسیک واژه موزه به جایگاه نه خدای یونانی که رب اانوع های هنر و اندیشه بودند اطلاق میشود. در اواخر قرن سوم ق.م .بطلمیوس اول 284-246 - قبل از میلاد - اولین موزه را در شهر اسکندریه تاسیس کرد . بنای این موزه در قسمتی از کاخ سلطنتی ساخته شده بود و در عین حال به عنوان کتابخانه از آن استفاده می شد .بطلیموس در آن محل که بعدها تبدیل به کتابخانه بزرگی شد نسخه های منحصر به فردی را گردآوری کرده بود که معروفترین فلاسفه و دانشمندان عصر را در آن جا به کار تحقیق و تتبع وا می داشت. بعد از وی یکی از امپراتوران روم به نام "کلود" موزه ای نظیر اسکندریه به وجود آورد که مرکز تحقیقات علمی آن دوران به شمار میرفت . در قرون وسطی نام موزه به عنوان محلی به کار برده میشد که در آن جا مجموعه هایی از اشیاء کمیاب و جالب ادوار گذشته از قبیل تاریخ طبیعی یا آثار هنری را به نمایش در می آورند
.3 تاریخچه موزه درایران
پیرامون تاریخچه موزه در ایران باید اظهار داشت که جمع آوری و نگه داری اشیاء ذی قیمت در ایران با انگیزه حفظ آثار شخصی بوده وطبعاً بیشتر حالت خصوصی داشته است . اولین نمونه های آن را می توان در دوران سلسه هخامنشی و با شکل گیری حکوکت مستقل ایران مشاهده کرد کهصرفاً جنبه خصوصی داشته و تنها مورد استفادهحٌکام و امرای وقت قرار گرفته است. موزه با مفهوم نوین امروزی آن در ایران از حدود 811 سال پیش شکل گرفت ، اولین نمونه آن را در زمان حکومت محمد علیشاه می توان مشاهده کرد. در زمان این شاه قاجار قسمتی از کاخ گلستان به موزه ابزار و اشیاه قیمتی و سلطنتی تبدیل شد که مورد بازدید اعیان و اشراف واقع می شد
.4 موزه ها به عنوان مکان هایی حیات بخش
فعالیت طولانی ذهنی به خصوص برای کودکان و نوجوانان باعث خستگی ذهنی می شود. این امر می تواند عدم آسایش فرد تلقی شود که در امر آموزش تداخل ایجاد می کند .و کسب نیروی دوباره ، خود یکی از اشکال آموزشی است .روش های مختلفی می توانند نقش نیروبخش داشته باشند؛ یعنی فقط روش های معمولی کسب نیروی تازه مانند خوابیدن ، تنها راه رفع خستگی نیست؛ بلکه فعالیت های پویاتری نظیر گردش در طبیعت و باغبانی نیز می تواند حیات بخش باشد. بازدید از موزه نیز می تواند نقش مشابهی ایفا کند؛ البته تا وقتی که موزه ها چهار عمل مهم در تجربیات نیروبخش را به کار برند:
دوری از محیط: رفتن به محیطی متفاوت با محیط همیشگی گستردگی: روشی برای برانگیختن فرد به درو از چاچوب های زمانی و مکانی ، یعنی محیطی که فرد بتواند وارد آن شده جذابیت: کیفیت و شرایط محیط باید در نظر فرد ذاتا جذاب و گیرا باشد.
سازگاری: میزان تطبیق محیط با انچه موردنظربازدیدکننده است؛ به عبارتی آنچه بازدیدکننده مطالبه می کند
کامل ترین طبقه بندی از نظر موزه ها را به شرح زیر ارائه می گردد:
.5 موزه و بررسی عملکرد آن
گونه بندی اولیهای که در بسیاری از کشورها هنوز متداول است و همچنان در اسامی کمیتههای تخصصی ایکوم دیده میشود، تمایز بین موزه های صنایع دستی، هنرهای کاربردی، تاریخ، مردم شناسی، علوم طبیعی، دانش و فناوری، موزه های منطقه ای، محلی و موزه های تخصصی است. در عین حال سیر تحول موزه ها از جنگ دوم جهانی به این سو، بتدریج مرزهای بین رشته ها و مجموعه ها را از میان برداشته است. اکنون موجه تر به نظر میرسد که موزه ها را به انواع زیر تقسیم کنیم:
موزه های تاریخی: آثار و اشیای قدیمی را که می توانند گویای زمینه و پیشینه مردم شناسی و باستان شناسی و تاریخی باشند، در خود جای داده اند.
موزه های تخصصی: آثار تاریخی، هنری و فنی را به مناسبتهای ویژه در معرض دید مردم قرار می دهند. دو نوع این موزه ها را به "موزه در هوای آزاد" و "موزه محلی" موسوم کرده اند.
موزه های علمی: گیاهان، جانوران، سنگها، خاکها، سنگواره ها و آنچه دست بشر در خلق آنها دخالت نداشته است، تهیه و نگهداری می کنند که به انواع موزه های تاریخ طبیعی، جانوران زمینی، گیاهان، ماهیها و جانوران دریایی طبقه بندی می شوند.موزه های علمی مهم ترین و فعالترین موزه ها هستند. موزه های علوم طبیعی می باید نقش ویژه ای در آگاه سازی و متقاعد ساختن مردم ایفا کنند و در سطح علمی اسنادی - بالغ بر میلیونها نمونه - که پیشرفت دانش را از دیدگاه رشته های متعدد میسر می سازند در اختیار پژوهندگان قرار دهند.
