بخشی از مقاله
چکیده
اردبیل پیشینه ای طولانی در تاریخ ایران دارد و می توان با مراجعه به کتب مختلف تاریخ اردبیل و فرهنگ آن را مورد بررسی قرار داد. در این تاریخ چند هزار ساله نسبت تغییرات حاصله از جریانات تاریخ در این شهر نسبت به شهرهای بزرگ ایران کمتر است ولی با این حال این شهر نیز دارای پستی بلندی هایی در طول تاریخ بوده که هر دوره از آن نیز فرهنگ دوره های قبلی را رونق بخشیده است.
هر جامعه ای برای پیشرفت بهتر - از هر نظر - ، ابتدا باید پیشینه و فرهنگ خود را بشناسد و با شناخت کامل از گذشته بیشتر ریشه در ماهیت چند بعدی معماری و شهرسازی دارد که از یک طرف با مفاهیم انسانی و هر آن چیزی که در این عرصه قرار می گیرد از قبیل فرهنگ، اجتماع، هویت و ... در ارتباط است و از طرف دیگر با محیط طبیعی است که نیل به اهداف راحت تر صورت می گیرد. پس ما باید به نوعی مردم این سرزمین را با فرهنگ گذشته و جامعه خود آشنا کنیم. رویکرد فرهنگی – اجتماعی و مصالح و فن آوری های جدید و غیره نیز ارتباط متقابل بین معماری و الگوهای فرهنگی تشکیل دهنده آن، شیوه زندگی و اندیشه آرمانی یک ملت می پردازد.
مقدمه
موزه موسسه ای است دایمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی عموم گشوده شده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت دارد. موزه مردم شناسی بیانگر فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی یک منطقه یا یک قوم است.این موزه ها از گروه موزه های تاریخی هستند که محدوده فعالیت آنها، مطالعه فرهنگ هایی است که به دوران پیش از ورود صنعت ماشینی به منطقه مربوط می گردد و در حال حاضر به شدت مورد تهدید تمدن صنعتی هستند. - نفیسی؛ - 3 :1392 واژه فرهنگ از دو جزء »فر« و »هنگ« تشکیل شده است. »فر« به معنی نیروی معنوی، شکوه، عظمت، جلال، و درخشندگی است
»هنگ« از ریشه اوستائی Thanga - سنگ - به معنی کشیدن، سنگینی، وزن، گروه و وقار میباشد. معنی ترکیبی این دو واژه بیرون کشیدن و بالا کشیدن است که منظور از آن بیرون کشیدن مجموع دانستنیها و نیروها و استعدادهای نهفته افراد یک ملت برای پر بار کردن پدیدهها و خلاقیتهای ناشناخته آدمی است. - بختیاری؛. - 30: 1368 کشور یا جامعهای که بتواند این نیروها و استعدادهای نهفته را شناسائی کرده، پربار سازد و بهکار برد، دارای فرهنگی غنی و سازنده است که در واقع مفهوم خلاقیت فرهنگی است، که بهزعم ویل دورانت تمدن نامیده میشود. حاصل این جریان منطقی، در شناسائی، پرورش، و کاربرد توانائیهای یک جامعه است.
معماری بیش از آنکه محصول تصمیم یک یا چند فرد باشد محصول فرهنگ جامعه است. شاید به ندرت بتوان هنری یافت که به اندازه معماری با زندگی مردم پیوند داشته باشد . عوامل و پدیده های مختلفی وجود دارند که در شکل دهی فضاهای معماری نقش دارد. فرهنگ یکی از عوامل مهم در چگونگی شکل گیری فضاهای معماری به شمار می آید. هدف اصلی معماران در رویکرد فرهنگی- اجتماعی، شناخت اجتماع، فرهنگ و مردم شناسی به وسیله ی بنا و معماری عامیانه می باشد.
هویت ازجمله مباحثی است که همواره ذهن اندیشمندان را به خود مشغول داشته است. هویت غالبا به صورت یک مشخصه یا خصوصیتی از انسان به عنوان یک موجود اجتماعی نگریسته می شود وچیزی نیست که به خودی خود درجایی باشد، بلکه باید خلق شود. آموس راپاپورت معمار وانسان شناسی است که با رویکرد فرهنگی و اجتماعی به محیط می نگرد وی مطالعات خود را بر اهمیت زمینه فرهنگی درشکل شهر متمرکز ساخته است. - تولایی،1386، - 157 وی به دنبال شناخت اجتماع و فرهنگ و مردم شناسی به وسیله بنا و معماری است.از این روی هویت را این گونه تعریف می کند
:خصوصیتی از محیط که درشرایط مختلف تغییر نمی کند. یا خصوصیتی که به موجودات امکان قابلیت تمیز و تشخیص عنصری را از عناصر دیگر می دهد و عناصر شهری را از هم متمایز می کند. دو نکته مورد تاکید راپاپورت - 1 هر هویت محیطی یک محتوای درون دارد که ذات و ماهیت خودش را نشان می دهد. - 2 هر هویت دارای مرزی است که آنرا بیرون از خودش و از غیر خودش جدا می کند. هویت اصلی یک جامعه را افراد آن تشکیل می دهند. هر رابطه اجتماعی نیاز به یک ظرف مکانی دارد.
ظرف مکانی در بر گیرنده بنا، شهر، منطقه، بین منطقه ای و ملی می باشد. هر کدام از این ظرفهای مکانی بنابر کارکرد مورد نظر در بر گیرنده فضاهای گوناگون هستند. محققین فرهنگ گرا معتقدند شکل ظرف مکانی، - خانه ، مسجد و ... - معلولی است از فرهنگ آن جامعه. بنا محصولی است که در رابطه با طبیعت، اجتماع، ایدئولوژی، جهان بینی، روش زندگی، نیاز های اجتماعی وروانی، نیازهای مادی، نیازهای فردی وگروهی منابع اقتصادی و فنون قابل دسترس شکل می گیرد.
در نتیجه معماری هر سرزمین ریشه در ادب و فرهنگ آن سرزمین دارد. بدون شناخت گستره ی ادب و فرهنگ مردمانی که در پهنه ی آن سرزمین زیسته اند، نمی توان به چونی ها و چندی ها پی برد. موزه در تعاملی متقابل با جامعه سعی دارد خروجیهایش سازگار با اقتضائیات و خواسته ی جامعه، قدم به عرصه زندگی در جامعه بگذارد و همچنین در حفظ ارزشهای آن در توسعه و اصلاح جامعه متناسب با تحولات جهانی پیشقدم شود. عملکرد موزه حاکی از اهمیت آن در بخش فرهنگی جامعه است. فعالیت های این بخش نه تنها به رفع نیاز فرهنگی مردم جامعه به عنوان یک نیاز انسانی کمک می کند بلکه از برای ایجاد مکانی برای آموزش نسل های آیند کشور نقش مهمی را ایفا می نماید.
آموزش در ابعاد همه جانبه اش اغلب با هدف تربیت فراگیران برای زندگی در جامعه کنونی و آینده فعالیت مینماید،آموزش در معنی ساده به معنای آموختن است. آموختن میتواند از طریق کتاب، فیلم، موسیقی، نمایشگاه یا موزه باشد. موزهها تنها نوعی دیگر از کتاب مرجع و ارائه آگاهی به گونهای خوش آیند است که کارکرد موصوف را دارد. بنابراین از وظایف و اهداف موزهها آموزش، آموختن و دانستن است. مردم شناسی صرف نظر از برخی جهت گیری های نظری، رشته ای است که عمدتأ بر کار میدانی متکی است. این روش مشاهده مستقیم جوامع انسانی را به عنوان ابزاری جهت جمع آوری داده ها و آزمون فرض های مشتق از نظریه ها به کار می گیرد.
موزه مردم شناسی اردبیل در حمام تاریخی آقا نقی - ظهیرالاسلام - در میدان عالی قاپو قرار دارد. این حمام را شخصی بنام ظهیرالاسلام در دوره ایلخانی بنا نمود و 200 سال بعد بخش هایی به آن اضافه شد. در زمان قاجار فردی به نام آقا نقی موتمن الرعایا این حمام را خریداری و بازسازی نموده و به همین جهت است که این حمام به نام هردو نامیده می شود. در سال 1378 خورشیدی این حمام توسط میراث فرهنگی خریداری شد و بعداز انجام بازسازی های لازم، به موزه مردم شناسی اردبیل تبدیل شد.
این موزه با وجود جنبه های مثبت دارای مشکلات کوچک و بزرگ زیادی است. در نمای ساختمانی و ظاهر بنای آن به هیچ وجه نشانه ای از یک موزه مردم شناسی که وظیفه شناسایی فرهنگ مردم استان را دارد دیده نمیشود. همچنین نحوه قرار گیری آن به نوعی است که گویی موزه از دید عموم مخفی شده است در صورتی که موزه مردم شناسی باید نشانگر هویت و اصالت منطقه باشد.درضمن نباید فضایی ایجاد شود که وقتی از یک موزه مردم شناسی صحبت به میان می آید همه این تصورات را داشته باشیم که فضایی تو در توست که تعدادی مجسمه قدیمی در گوشه گوشه آن قرار گرفته است.
امروزه موزه های جهان در جذب گردشگر هزینه های کلانی را انجام می دهند اما موزه های ما قادر به تامین این هزینه های زیاد نیستند و باید همه ساله بودجه هایی برای آنها اختصاص داده شود. اما می توان با اختصاص روش ها و سالن هایی در ایجاد درآمد زایی برای موزه ها و افزایش کارایی این موزه ها اقدام کرد.
تأکید یک جانبه بر کارکرد فرهنگی موزه ها باور مصرفی بودن این حوزه را ایجاد کرده است. بنابراین توجه به کارکرد اقتصادی موزه ها و اینکه سرمایه گذاری در این بخش می تواند به نوعی بازگشت پذیر باشد، حائز اهمیت است. ممکن است آثار ملی ذاتأ درآمدزا نباشند اما با روش های جانبی می توان درآمدهایی را برای افزایش توان اقتصادی موزه و مجموعه های فرهنگی یافت. از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- 1 تخصیص بخش عمده ای از بودجه موزه از راه کمک های مالی متولیان و موسسات خیریه در قالب حمایت نقدی و همچنین شرکت در بخت آزمایی ها
- 2 موزه های کشور فرانسه تابع قانونی بنام »سه ثلث« هستند. به این معنا که باید فضای زیر بنای هر موزه به 3قسمت تقریباً مساوی تقسیم شود: بخشی از آنها به گالری های دائمی، بخشی به مکان های نگهداری و بخشی به فضای پذیرایی، فعالیت های نمایشگاهی و غیره اختصاص داده شود. به این ترتیب، همواره مساحت موزه به نمایشگاه یا محل پذیرایی اختصاص دارد، بنابراین موزه می تواند از اجاره محل درآمد داشته باشد.
- 3 برپایی نمایشگاه های موقتی - 4 فروش بلیت به بازدیدکنندگان که شاید یکی از ضعیف ترین مواردی باشد که باعث به دست آوردن درآمد شود.
- 4 ایجاد بستری مناسب برای اردو های مدارس که علاوه بر ایجاد درآمد باعث آشنایی کودکان با فرهنگ غنی استان نیز می شود. معماری هر موزه ای از تاریخ شکل گیری موزه و فرهنگ حاکم بر آن تأثیر می پذیرد و شیوه معماری باید بتواند به صورت قانع کننده، آنچه را که بطور اخص مفهوم موزه را در بردارد بیان نماید. این شیوه در صورت بنای موزه باید فراتر از قرائن زائد و تعارفی، حاوی پیام های نمادین و مرتبط با اهمیت مجموعه اشیاء داخل موزه باشد. از مهمترین وظایف معماری موزه، رو نمودن به جامعه و برقراری ارتباط با مخاطب خویش است. عده ای موزه را جعبه ای معطوف به درون خود می دانند چنین وظیفه ای، ساختاری باز برای معماری به ارمغان می آورد معماری باز در رابطه با مخاطبان خود، با آغوش باز به استقبال آنان می رود، متأثر می شود و تأثیر می گذارد. این تأثیرات با توجه به ایده درونگرایی و برونگرایی ناشی می شود.
