بخشی از مقاله
چکیده
شهر را نمی توان صرفا" مکانی براي زیست گروهی از مردم تعریف کرد، چرا که در کنار آن افزودن مدنیت بر کالبد شهر و ایجاد مکان هاي مطلوب زیست و تلاقی اجتماعی لازم است. یکی از فضاهایی که می تواند کالبد شهر را با ذهنیت مردم تلاقی بدهد، فضاهاي فرهنگی و سبز می باشد. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا عملکرد باززنده سازي پروژه زندان قصر از طریق سنجش تاثیر عوامل درونی و بیرونی و تبدیل آن به باغ موزه زندان قصر با استفاده از تشکیل جداول EFE و IFE و تکنیک AHP در تهران مورد تحلیل قرار دهد. به همین منظور از جامعه هدف به صورت خوشه اي نمونهگیري کرده و به تعداد 300 پرسشنامه بین مراجعهکنندگان و ساکنین توزیع شد و با10 نفر از ساکنین محدوده باغ موزه مصاحبه باز به عمل آمد. نتیجه تحقیق حاضر بر این است که پروژه زندان قصر در زمینه عوامل بیرونی نسبت به عوامل درونی ضعفهاي بیشتري داشته است. عدم مشارکت مردمی مطلوب، عدم تأمین خدمات محدوده و عدم برخورداري از فرایند برنامه ریزي مناسب در این پروژه طبق نظر ساکنین به صورت نسبی برآورده شده است. نتیجه تحلیل سلسله مراتبی براساس نظر پاسخ دهندگان حاکی از آن است که از بین عوامل درونی، افزایش فضاي سبز و دارابودن نقش محرك توسعه و از بین عوامل بیرونی، کمبود فضاي تفریح کودك و خانواده و افزایش ترافیک مسائل مقدم در این پروژه بوده است.
واژگان کلیدي: فضاي شهري متروك، شرکت توسعه فضاي فرهنگی، باغ موزه زندان قصر، تحلیل سلسله مراتبی، جداول IFE و EFE
1
مقدمه
کشور ایران با توجه به وسعت و تنوع جغرافیایی گسترده و فرهنگ غنی در معماري و شهرسازي، داراي ویژگیهاي منحصربه-فردي است که در هر برهه زمانی روند تکاملی خود را پیموده و آثار ارزشمندي از خود بجا گذاشته است. از ابتداي قرن حاضر، مشابه آنچه که در سایر کشورها نیز رخ داده، نظام شهرسازي و سیستم شهرنشینی کشور دچار تغییرات و دگرگونیهاي عمده ناشی از نوگرایی و تمایلات حاکمان وقت بوده است. این تحولات موجب بروز نابسامانیهایی در سازمان فضایی کارکردي و اجتماعی شهرها گردیده است. از دههي 40 شمسی تاکنون برنامهها و رویکردهاي مختلفی در مقابله با این نابسامانیهاي کالبدي و کارکردي شهري پیشگرفته شده که بعضاً باعث آسیب بیشتر به فضاهاي شهري و گاهی نابودي کامل بافت ارزشمند شهرها شده استاجراي. صرفاً تقلیدي الگوهاي غربی، عدم توجه به مفهوم و نمونههاي اجراشده در سایر کشورها، آسیبهاي غیرقابل جبرانی به بافتهاي شهري ایران وارد کرده است. شاید دلیل اصلی این مشکلات ایجادشده سیر نادرست روند آزمون خطاي مدلهاي گوناگون مداخله در بافتهاي فرسوده و خصوصا" زمینهاي متروك شهري اشاره کرد. طی سالیان طولانی
خصوصاً در کشور ایران به علت نبود و یا در صورت وجود ضعف و فراگیر نبودن الگوهاي ارائهشده در زمینهي باززندهسازي فضاهاي متروك شهري، روند گسترش نابسامانیهاي این مناطق رو به رشد بوده و در برخی مناطق اقدامات صورت گرفته تأثیر نامطلوب داشته و موجب افزایش مشکلات ساکنان این محدودهها شده است. امروزه وظیفهي باززندهسازي اینگونه فضاها در شهر تهران از اختیارات شرکت توسعه فضاهاي فرهنگی وابسته به شهرداري است. این مقاله با اشاره به رویکردهاي نوین باززندهسازي فضاهاي شهري سعی در ارزیابی عملکرد شرکت توسعه فضاهاي فرهنگی با توجه به نمونه موردي (باغ موزه زندان قصر) را دارد. بدین ترتیب از مراجعهکنندگان به صورت خوشهاي نمونهگیري شده و به تعداد 300 نفر اطلاعات جمعآوري و با 10 نفر از ساکنین محدوده مصاحبه باز انجام شد و با استفاده از طراحی جدول IFE و EFE و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) معیارهاي موردنظر وزنگذاري و تحلیل صورت گرفت.
بیان مسئله و ضرورت تحقیق
امروزه وجود مشکلات کالبدي - کارکردي در محدودههاي نابسامان و متروك شهري، پایین بودن شرایط کیفی سکونت، مخاطرات جدي ناشی از ناپایداري و عدم برخورداري از امکانات، خدمات و زیرساختهاي شهري و ضرورت استفاده از ظرفیت-هاي این محدودهها به عنوان فرصتی براي توسعه، سبب شده که توجه برنامهریزان، سیاستگذاران و مدیران شهري به این عرصهها در طی سالهاي اخیر روزافزون شود. بر این اساس سالیان متوالی چه در داخل کشور و چه در سایر کشورها همواره الگوهاي مختلفی در جهت مقابله با این مشکلات ارائه شده است. یکی از نمونههاي اینگونه زمینهاي متروك در دل شهر تهران که تحت عنوان زمینهاي قهوهاي شناخته میشوند، زندان قصر بود که بعد از انتقال زندانیان و تعطیلی کامل در کنار ذهنیت نامناسب از گذشتهي تاریخی فضاي زندان و محیط پیرامون آن، تبدیل به محلی کاملاً متروك و ناامن براي ساکنان اطراف بوده و با گذشت زمان تبدیل به مکانی براي تجمع انواع ناهنجاريهاي اجتماعی شد؛ به طوریکه تاثیر بسیار نامطلوبی بر بافت شهري اطراف خود از لحاظ اجتماعی و اقتصادي داشته است.
بنابراین ضروري است که هرچه زودتر روند بهسازي و باززندهسازي فضاهايشهري را با تغییرات و الگوهاي نوین اجراشده در سایر کشورها همگام کرد. اجراي روشهاي نوین با تاکید بر پتانسیل و شرایط درونی هر شهر از لحاظ ساختار اداري، مدیریتی و نظام قانونی، و هم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز نیازمند تقویت است.
2
هدف تحقیق
هدف تحقیق موردنظر به صورت کلی ارزیابی عملکرد شرکت توسعه فضاهاي فرهنگی در باززندهسازي فضاهاي متروك شهري با اشاره به نمونهي موردي اجرا شدهي باغ موزه زندان قصر میباشد.اهداف تحقیق به صورت جزئی، بررسی جامع از عملکرد این شرکت از جنبههاي گوناگون بوده و در صورت وجود، با توجه به ضعف و کمبودها پیشنهادهایی براي تحقق بهتر اهداف باززندهسازي، مطرح میشود.
سؤالات
با توجه به اینکه شهرهاي ایران داراي رشد بالاي جمعیتی و کالبدي بوده و همچنین قدمت تاریخی طولانی دارند با مشکلات فراوانی از لحاظ بافتهاي نابسامان و فضاهاي متروك مواجه بوده که در آینده نیز میتواند گستردهتر شود، بنابراین اندیشیدن به راهکاري متناسب در جهت کاهش این مشکلات امري ضروري است، بنابراین سؤالات تحقیق میتواند به صورت ذیل باشد:
1. نقاط قوت و ضعف فرایند باززندهسازي زندان قصر کدامند؟
2. عملکرد مدیریت شهري و نهاد متولی در پروژه زندان قصر تا چه اندازه موفق بوده است؟
پیشینه تحقیق
مفهوم الگوي باززندهسازي فضاهاي تاریخی و متروك شهري را میتوان در جنبشهاي مختلف مرمت و حفاظت در زمینهي معماري اشاره کرد که با گذشت زمان مقیاس کار از بنا تبدیل به یک فضاي شهري شده است. در این زمینه در ایران بنا به مطالعات انجامشده و به علت نوپا بودن شرکت توسعه فضاهاي فرهنگی مطالعات چندانی صورت نگرفته است، بر این اساس به مطالعات انجامشده در زمینهي بازسازي و باززندهسازي فضاهاي شهر به صورت ذیل اشاره میشود.
دکتر ایزدي در مقالهاي تحت عنوان تحقق راهبرد مشارکت از طریق برنامه جامع بازآفرینی شهري، اشارهاي کامل به روند بهسازي و نوسازي در تمامی دوران برنامهریزي ایران داشته است.
پوریا پیروز در مقالهي باززندهسازي مرکز کلانشهرها، پروژهاي فرهنگی (تجربه شیکاگو)، اشارهاي کامل به مفهوم باززندهسازي در مراکز شهري و تأثیرات آن در شهر و جامعه داشته است.
جاناسافرانکوا1 در مقالهاي تحت عنوان، باززندهسازيشهري و امکان مشارکت عمومی، به مفهوم باززندهسازي و تأثیر مشارکت مردمی در تحقق بهتر آن در شهرها پرداخته است.
