بخشی از مقاله
چکیده
بخش کشاورزی به حسب نقش و سهم تعیین کننده ای که در فرآیند توسعه کشور دارد، شایسته است از منظری صحیح و با رویکردی مناسب به آن نگریسته شودبنابراین. برای تحقق مأموریت های خود از جمله تأمین امنیّت غذایی جامعه و ایفای نقش مؤثر در تقویت استقلال ملّی، نیازمند گذر سریع از مرحله تولید معیشتی و سنتی به مرحله تولید صنعتی و تجاری است.
از طرفی مکانیزاسیون به مثابه رویکردی است که نیلِ بخش کشاورزی به مرحله تولید صنعتی و تجاری را ممکن می سازد. بنابراین ضرورت دارد تا با اتخاذ تدابیر کارشناسانه به توسعه آن پرداخته شوداز. مشکلات پیشِ روی توسعه مکانیزاسیون کشاورزی، عدم وجود یک برنامه منسجم و مدونِ عملیاتی به خصوص در برنامههای توسعه کشور است. برای برنامه ریزی در این حوزه تعیین مواردی از قبیل تعریف مکانیزاسیون، تاریخچه مکانیزاسیون، فرآیند و فراگرد توسعه، چالش ها، رسالت، اهدف مکانیزاسیون کشاورزی ضروری می باشد.
از همین رو مطالعهای به منظور تدوین راهبرد بهینه برای توسعه مکانیزاسیون انجام شده است. مقالهیحاضر، بر اساس روش مطالعه کتابخانه ای و مطالعه اسناد و مدارک علمی همچنین جستجوی گسترده اینترنتی در پایگاه های اطلاع رسانی انجام گرفته است .
نتایج حاصل از مطالعه نشان داد که اهم چالش فرآروی توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در ایران نبود یک برنامه مدون در سطح کلان و عملیاتی است. در این مطالعه ضمن ارائه تعریفی کاربردی از مکانیزاسیون کشاورزی و تشخیص و ارائه فرآیند و فراگرد توسعه آن، به لزوم تدوین سیاست - های مدون در زمینه مکانیزاسیون کشاورزی تأکید شده است.
مقدمه
بخش کشاورزی به حسب نقش و سهم تعیین کننده ای که در فرآیند توسعه کشور دارد، شایسته است از منظری صحیح و با رویکردی مناسب به آن نگریسته شود. بنابراین نیازمند گذر سریع از مرحله تولید معیشتی و سنتی به مرحله تولید صنعتی و تجاری است لذا، ضرورت دارد با اتخاذ تدابیر کارشناسانه به نوسازی همه جانبه آن پرداخت.
از جمله مهم ترین تدابیری که می بایست در جریان نوسازی بخش کشاورزی به آن اهتمام ورزید، توسعه فناوری و کاربرد آن می باشد . یکی از مصادیق فناوری، امر مکانیزاسیون در فعالیّت های کشاورزی است. مکانیزاسیون یکی از عوامل اصلی در توسعه کشاورزی اساساًو به مثابه رویکردی است که نیلِ بخش کشاورزی به مرحله تولید صنعتی و تجاری را ممکن می سازد.
بنابراین، برنامه ریزی برای توسعه مکانیزاسیون از مهم ترین مؤلفه ها در برنامه توسعه بخش کشاورزی است و می باید ارتباط اهداف آن با اسنادی که راهبرد های کلی کشور را مشخص می کند از جمله چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق ًٌُُ بررسی شده و انطباق داده شود.
روشها
مقاله ی حاضر، بر اساس روش مطالعه کتابخانه ای و مطالعه اسناد مدارک علمی همچنین جستجوی گسترده اینترنتی در پایگاه های اطلاع رسانی انجام گرفته است.
نتایج و بحث
تعریف جامع مکانیزاسیون کشاورزی:
مکانیزاسیون کشاورزی مجموعه ای از علوم و فنون کاربردی است که مطالعه، شناخت و بکارگیری انواع مختلف ماشین و ابزار نیروی محرکه، در مراحل مختلف تولید و در فرآوری محصولات کشاورزی را شامل می شود.
مکانیزاسیون؛ استفاده از وسایل و ادوات مکانیکی و به عبارت کلی تر استفاده از تکنولوژی روز در کشاورزی برای افزایش بهره وری با رعایت تمام جوانب می باشد. به عبارتی مکانیزاسیون؛ استفاده از تکنولوژی روز در کشاورزی برای رسیدن به توسعه پایدار است.
معنی خاص مکانیزاسیون: صرفاً شامل تکنولوژی ماشینی و مسائل مرتبط با آن در کشاورزی شامل تعداد و کیفیت وسایل و ابزار، چگونگی استفاده از آنها، محاسبه هزینه ها و چگونگی تأمین آنهاست.
معنی عام مکانیزاسیون: تمام مسائل و تجزیه و تحلیل های کلی مرتبط با کشاورزی و مدیریت آنها را شامل شده و به عبارتی بیشتر کارها مطالعه و ارزیابی بوده و به تصمیم گیریهای بلندمدت می پردازد.
تاریخچه توسعه مکانیزاسیون کشاورزی در ایران:
مکانیزاسیون کشاورزی قبل از اصلاحات ارضی در ایران:
اولین گاوآهن فلزی برگرداندار دامی در زمان ناصرالدین شاه قاجار به ایران وارد شده و در ارومیه مورد استفاده قرار گرفت. اولین تراکتور نفتی ساده به دستور رضاخان برای مدرسه عالی فلاحت خریداری گردیده است. اولین طرح مکانیزاسیون کشاورزی ایران با تشکیل شرکت شیار و ماشینهای کشاورزی پی ریزی شد. این شرکت ماشینهای کشاورزی و تراکتورهای کشاورزی را وارد می نمود. دولت کمکهایی برای وارد کنندگان تراکتور و ماشینهای کشاورزی در نظر گرفت و بانک کشاورزی تعدادی تراکتور و کمباین وارد نمود و به اقساط کوتاه مدت به مالکین و صاحبان مؤسسات کشاورزی فروخت
آغاز فعالیت بنگاه توسعه ماشینهای کشاورزی در حقیقت سرآغاز ماشینی کردن کشاورزی ایران به شمار میرود. این مؤسسه از خود رأساً اقدام به وارد کردن تراکتور و ماشینهای کشاورزی می نمود و آنها را به اقساط به فروش می رساند. اما بنگاه مستقیماً اقدام به وارد کردن تراکتور نمی کرد بلکه اعتبار وامی به اقساط به متقاضیان خرید تراکتور می داد.
مکانیزاسیون کشاورزی بعد از اصلاحات ارضی در ایران:
اصلاحات ارضی در ایران تحت عنوان به اصطلاح انقلاب سفید صورت گرفته است. اصلاحات ارضی باعث شد کشاورزان با رغبت بیشتری روی زمین خود کار کنند. ولی باعث تبدیل زمینها به قطعات کوچک شد و برای مکانیزه کردن زمین به شکل امروزی یعنی با استفاده از ماشینهای بزرگ، مشکل ایجاد کرد. بنابراین اطلاحات ارضی روند توسعه مکانیزاسیون را با مشکل مواجه کرده است.
قراردادی با کشور جمهوری رومانی منعقد شد که طی آن مقرر گردید تعدادی تراکتور و سایر ادوات کشاورزی از طریق بنگاه توسعه ماشینهای کشاورزی در اختیار کشاورزان قرار گیرد. به موازات این قرارداد از سال ٌَُّ اقدام به ساختن کارخانه تراکتورسازی تبریز شد که بهره برداری از آن آغاز شد و قطعات تراکتور از رومانی وارد و در آن کارخانه مونتاژ گردید و کارخانه جاندیر اراک به مونتاژ تراکتور، کمباین و سایر ادوات کشاورزی پرداخت.
بعد از انقلاب نیز شرکت های تراکتورسازی ارومیه، شرکت ایران ورز، شرکت تراکتورسازی جیرفت و شرکت تراکتورسازی کرمان به تولید تراکتور و ادوات کشاورزی پرداخته اند.
برهه های تاریخی در توسعه استفاده از ابزار و ماشین در کشاورزی:
بکارگیری بیل و نیروی انسانی در کشاورزی: این مرحله از زمانی که انسان برای کشت بذر زمین را خراش داده آغاز شده و هزاران سال طول کشیده و تا زمان پیدایش چرخ دنده ادامه داشته است.
دوره چرخ دنده: با پیدایش مکانیسیم چرخ دندانه دار اثر نیروی انسانی و دامی توسط آن چند برابر شد و ادواتی از قبیل دروکن ها، خرمنکوبهای اولیه اختراع شد.
دوره موتور: ورود موتور و جایگزینی آن به جای نیروی انسان و دام تأثیر مهمی بر پیشرفت کشاورزی گذاشته است و اولین تحول آن استفاده از ماشین بخار برای شخم زنی و بعدها هم اختراع موتور دیزل بوده است.
دوره تکامل یا پیشرفت: در تاریخ مکانیزاسیون، متخصصین این علم دوره تکامل و پیشرفت نامیده انددر. این دوره تقریباً کلیه عملیات کشاورزی مکانیزه شده و بازده کار انسانی به حداکثر رسیده است.[
وضعیت تکنولوژی در کاربرد ابزار و ماشین در توسعه مکانیزاسیون کشاورزی:
تکنولوژی ابزار دستی : تنها قدرت مورد استفاده قدرت انسانی بوده، و کارها بوسیله کشاورزان و خانواده آنها انجام شده و اقتصاد خودمصرفی حاکم بوده است.
تکنولوژی ادوات دنباله بند دامی : در این مرحله انسان به فکر استفاده از حیوانات رام شده افتاده است.
تکنولوژی نیروی مکانیکی : در این مرحله انسان با اختراع موتور به تحولی بنیادین در کارهای کشاورزی دست زده و کارهای خود را با مدت زمان کمتر و با کیفیت بالاتر انجام داده است.
تکنولوژی دقیق و عصر فضا در کشاورزی : کشاورزی دقیق، چشم اندازی از کشاورزی آینده است که در این زمینه ها ماهواره ها، حسگرها، نقشه ها و داده های حاصل از دورسنجی، به کمک کشاورز آمده و دقت عمل او را بالاتر می برند. در اینجا کوچک ترین واحد مدیریتی می تواند یک بوته و خاک اطرافش باشد.
اهداف و نمودهای کاربردی مکانیزاسیون
عموماً در کشورهای توسعه یافته کاربرد مکانیزاسیون برای کاهش هزینه هاست ولی در کشورهای در حال توسعه کاربرد آن برای افزایش تولید است.
افزایش تولید: یکی از اهداف مکانیزاسیون افزایش تولید و کسب سود بیشتر است. افزایش تولید با افزایش سطح زیرکشت و افزایش مقدار تولید در واحد سطح میسر می شود و مکانیزاسیون در پی اجرای هر دو روش است.
