بخشی از مقاله
چکیده
اعتماد اجتماعی به عنوان یکی از عناصر اصلی سرمایه ی اجتماعی به دلیل ارتباط مستقیم و فراوانی که با متغیرهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه دارد مورد توجه بسیاری از محققان می باشد. آموزش و پرورش در درجه اول موجب بوجود آمدن مهارت ها و نگرش های لازم برای توسعه شده و در درجه دوم قابلیت لازم برای سازگاری و انعطاف در برابر تغییرات تکنولوژی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را فراهم می سازد، بنابر این متاثر از اعتماد ایجاد شده میان منابع انسانی تأثیرگذار در فرآیند عظیم تعلیم و تربیت خواهد بود .
در این میان سرمایه اجتماعی نقش بسیار مهمی را ایفا می کند، چرا که اعتماد از مؤلفه های مهم و کلیدی آن، موجب فراهم شدن فضایی مطلوب برای ایفای نقش مربیان دستگاه عظیم آموزش و پرورش خواهد گردید . سرمایه اجتماعی و به تبع آن اعتماد اجتماعی برخواسته از محیط پیرامونی بر نظام تعلیم و تربیت از جهت تأثیر در دستیابی به اهداف مورد نظر، دارای اهمیت زیادی می باشد .
در این پژوهش با رویکرد کیفی و روش توصیفی ابتدا به بررسی مفاهیم مورد نظر در این حوزه پرداخته شده، سپس با نگاهی تحلیلی، جایگاه و ارتباط این مفاهیم در نظام تعلیم و تربیت بررسی و آشکار میشود. بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده، مشخص گردید که اعتماد مخاطبین به عملکرد نظام تعلیم و تربیت تأثیر مستقیم و بسیار زیادی در تحقق اهداف آن داشته، سبب تسهیل فعالیت ها و تسریع در تحقق اهداف موردنظر می گردد.
افت تحصیلی دانش آموزان، کارآمد نبودن برنامه های آموزشی، واضح نبودن اهداف آموزشی، مطلوب نبودن محتوی کتب درسی، عدم وجود انگیزه کافی در بین معلمین و دانش آموزان و ... از جمله عوامل مهمی است که میتواند موجب بروز بی اعتمادی نسبت به عملکرد نظام آموزش و پرورش شود. در پایان راهکارهایی برای ایجاد و گسترش اعتماد به نظام تعلیم و تربیت ارائه میگردد.
مقدمه
در دهه گذشته، توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی در عرصه های آکادامیک و سیاست گذاری عمومی، رشد انفجارگونه ای داشته است .
سرمایه اجتماعی با وجود دشواری درک آن به شکل شبکه های روابط اجتماعی و هنجارهای مربوط به آنها که می توانند برای تسهیل کنشها به کار گرفته شوند، به عنوان یک منبع مفید برای رفاه افراد و اجتماع شناخته شده است . اعتماد اجتماعی از جمله پدیده هایی است که در روابط و تعاملا ت انسانی نقشی حیاتی ایفا می کند. سرمایه اجتماعی نوعی سرمایه است، زیرا - بالقوه - همانند سرمایه انسانی و فیزیکی، دارایی بادوامی است که تولید یا کسب آن بدون هزینه نیست - حداقل اگر به هزینه مادی نیاز نباشد، مستلزم صرف زمان و فعالیت است - ، و از آن مهم تر می توان د ر آن با هدف ایجاد منافعی در آینده سرمایه گذاری کرد. سرمایه اجتماعی، می تواند همانند سرمایه های انسانی و فیزیکی، جانشین یا مکمل انواع سرمایه باشد .
فرانسیس فوکویاما معتقد است سرمایه اجتماعی را می توان به عنوان مجموعه معینی از هنجارها یا ارزشهای غیررسمی تعریف کرد؛ مشروط بر آنکه این هنجارها شامل ارزشهای مثبت مانند صداقت، ادای تعهدات و ارتباطات دو جانبه باشد
تعلیم و تربیت از جمله دغدغه های مشترک جوامع انسانی است. کشورها و ملت ها براساس طرز فکر و مکتب فلسفی و سیاسی حاکم بر جامعه، مقاصد تر بیتی خود را تعریف می کنند و این تنوع در سبک و روش به تفاوت در اهداف تربیتی می انجامد. برای شروع هر کاری باید مقاصد و اهداف آن عمل معین و روشن باشد تا برای تحقق آرمان های مورد نظر از بهترین روشها و وسایل استفاده گردد .
گاستون میالاره در یکی از چهار معنی که برای تربیت عنوان می کند، تربیت را به عنوان نهاد اجتماعی و نظام تربیتی می داند که دارای ساختها و قواعد عمل خاصی است و هرگاه بخواهیم معنی کلمه تربیت را به جنبه صرفا نهادی یا رسمی آن برگردانیم، مفهوم آن به همین جا محدود خواهد شد . اما نظام هایی غیر منسجم - مانند رادیو و تلویزیون - و دیگر نهادها و سازمان هایی هستند که عمل آموزش و پرورش را تکمیل می کنند
در این تعریف از تربیت، سرمایه اجتماعی و به تبع آن اعتماد اجتماعی برخواسته از محیط پیرامونی بر نظام تعلیم و تربیت از جهت تأثیر در دستیابی به اهداف مورد نظر، دارای اهمیت زیادی میشود. منظور از انجام این پژوهش تبیین جایگاه اعتماد در نظام تعلیم و تربیت، وضعیت فعلی اعتماد در نظام تعلیم و تربیت، شناسایی عوامل آسیبزای اعتماد و همچنین راهکارهایی برای ایجاد و گسترش اعتماد در این نظام میباشد.
-2 مبانی نظری مقاله
-1-2 سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی از جمله مفاهیم چندوجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم به صورت علمی و آکادمیک مطرح و از سال 1980 وارد متون علوم سیاسی و جامعه شناسی شد. این مفهوم ابتدا توسط جاکوبز، پاسترون و لوری مطرح و س پس توسط کسانی چون کلمن، بارت پوتنام و پرتز، بسط و گسترش داده شد - ازکیا و غفاری، - 1383 و - وال، . - 1998 این مفهوم از مفاهیم نوینی است که امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد، و به تازگی در مدیریت و سازمان به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است
-1-1-2 ابعاد و مؤلفههای سرمایه اجتماعی
مؤلفههای اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی که در یک رابطه متعادل قرار گرفته و هر کدام تقویت کننده دیگری اند، از مؤلفه های اصلی سرمایه اجتماعی محسوب می شوند
در ادامه به توضیح مختصر هر یک از این مؤلفه ها پرداخته شده است.
-1-1-1-2 شبکه اجتماعی
شبکه اجتماعی، گروهی از درون پیوسته متشکل از افرادی است که دارای نسبتی با یکدیگر بوده و ضمن برخورداری از هنجارهای اجتماعی خاص خود دارای سطوح تعهد متقابلی به یکدیگر نیز می باشند - ترک زاده و محترم ، . - 1391 لوین و مولیز در تعریف خود از تحلیل شبکه اجتماعی می گویند: »واحد یک رابطه است مانند رابطه خویشاوندی میان اشخاص، اتصالات ارتباطی در میان کارمندان سازمان، و یا ساخت دوستی درون یک گروه کوچک - چلپی، «. - 1385 پیوند یا شبکه، بیانگر پیوندهای عینی بین افراد و یا به عبارت دیگر، ارتباطات آنها با یکدیگر است که میتواند از دو نوع باشد:
الف - افراد می توانند به شیوه غیررسمی از طریق انتخاب دوستی ها و انواع پیوندهای شبکه ای با یکدیگر در ارتباط باشند . به عبارت دیگر، هر فردی دارای شبکه اجتماعی است که این شبکه می تواند حاوی انواع رابطه نظیر دوستی یا پیوندهای عاطفی، نزدیکی در فضا، مانند همسایگی یا مجاورت مکانی در اداره، روابط خویشاوندی و نظیر آن باشد هر یک از این پیوندها دلالت برکل ذخایر سرمایه اجتماعی فرد دارد.
ب - جدا از پیوندهای غیررسمی با دیگران، فرد می تواند از طریق عضویت رسمی در انجمن های و گروه های داوطلبانه با دیگران در ارتباط باشد. پیوندهای رسمی و شبکه های غیررسمی بر حسب پیوند بین افراد تعریف می شوند ولی ادامه حیات پیوندهای رسمی فراتر از شبکه اجتماعی درونی است
-2-1-1-2 هنجارهای اجتماعی
هنجارهای اجتماعی قواعد رسمی شکلدهنده رفتار در شرایط مختلف می باشد که براساس عرف، آداب و رسوم، ضرب المثلهای فرهنگی و محلی و یا به طور رسمی تعیین می شود - ترک زاده و محترم، . - 1391 در گروه های اجتماعی هنجارهایی هستند که مهم ترین سودمندی آنها تقویت اعتماد، کاهش هزینه تعاملات و تسهیل همکاری است
هنجارهای اجتماعی از طریق کنش های متقابل یک اجتماع به وجود می آیند که محتوای تعاملات را هنجار می گویند و در مقابل، هنجارهای مؤثر را به عنوان منبع تعاملات اجتماعی و شکل گیری رفتار اجتماعی فرد در نظر می گیرند که مشکلات جمعی و تعهدات ارتباطی را حل میکند
از نظر پوتنام، شبکه های رسمی و غیر رسمی ارتباطات و مبادلات در هر جامعه ای وجود دارد و در هر شبکه ای هم هنجارهایی وجود دارد که مهم ترین سودمندی آن ها کاهش هزینه معاملات و تسهیل در همکار ی است از نظر پوتنام مهم ترین این هنجارها تعامل متقابل هستند که در ارتباط با شبکههای زیادی میباشند که هر یک دیگری را تقویت میکنند
-3-1-1-2 اعتماد اجتماعی
اعتماد اجتماعی نتیجه برهم کنشهای اجتماعی موجود در گروه ها، انجمن ها و فعالیت های اجتماعی است . به ویژه، اگر این اعتماد از حد فردی به سطح اجتماعی انتقال یابد به عنوان یک سرمایه با ارزش تلقی می گردد پاکستون با پیروی از دیدگاه پوتنام، اعتماد را به منزله یکی از ستون های بنیادی سرمایه اجتماعی در نظر می گیرد که در قالب دو سازه اعتماد به افراد و اعتماد به سازمانها با معرفتهای مربوط به هر مقوله تعریف میشود
-2-2 دیدگاههای صاحبنظران سرمایه اجتماعی -1-2-2 جی پیر بوردیو
براساس تعریف بوردیو، سرمایه اجتماعی حاصل منابع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه شبکه بادوامی از روابط نهادینه شده بین افراد و به عبارت ساده تر، عضویت در یک گروه برای دستیابی به منافع آن گروه است
در دیدگاه بوردیو سرمایه اجتماعی و فرهنگی ابزاری هستند برای این که فرد سرمایه اقتصادی خود را افز ایش دهد. وی سرمایه اجتماعی را نوعی محصول اجتماعی می داند که ناشی از تعامل اجتماعی می باشد - شارع پور، . - 1384 او در نهایت، جایگزینی همه شکل های سرمایه را به سرمایه اقتصادی که تحت عنوان کار انباشته انسانی تعریف می شود، می داند
سرمایه اجتماعی ا ز دیدگاه بوردیو مشارکت در گروه ها و شبکه های اجتماعی است که دسترسی افراد به اطلاعات، منابع مادی و موقعیت اجتماعی را افزایش می دهد
از نظر بوردیو سرمایه در سه شکل بنیادی امکان بروز مییابد:
الف - به شکل سرمایه اقتصادی قابلیت تبدیل شدن به پول را دارد و ممکن است در شکل حقوق مالکیت نهادینه شود.
ب - به شکل سرمایه فرهنگی که در شرایط معین، قابلیت تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی را دارد و ممکن است به شکل کیفیت های آموزشی نهادینه شود
ج - به شکل سرمایه اجتماعی که از الزامات اجتماعی - ارتباطات - ساخته شده است و در شرایط معین قابلیت تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی را دارد و ممکن است به صورت اشرافی یا اصالت خانوادگی نهادینه شود
-2-2-2 رابرت پوتنام
پوتنام سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از خصایص و مفاهیم از سازمان اجتماعی مانند اعتماد، هنجا رها و شبکه که می توانند کارایی سازمان را تسهیل کنند می داند . سرمایه اجتماعی، جنبه هایی از سازمان اجتماعی از قبیل هنجارها، شبکه های اجتماعی و اعتماد متقابل است که همکاری و هماهنگی افراد را برای دستیابی به منافع مشترک تسهیل می کند. به نظر پوتنام، سرمایه اجتماعی مجموعه ای از مفاهیمی مثل اعتماد، هنجار و شبکه های ارتباطی میان افراد یک اجتماع می باشد.
