بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری و برنامه توسعه اقتصادی، فرهنگی، و اجتماعی کشور در خصوص جذب سرمایههای خارجی، متصدیان دولتی و خصوصی بر آن شدهاند که به جذب سرمایه، سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج بپردازند. یکی از راهکارهای موثر در جذب سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج، ایجاد و انباشت مؤلفه-های سرمایه اجتماعیخصوصاً مؤلفه اعتماد میباشد. سرمایه اجتماعی به کمک مؤلفهای چون اعتماد میتواند به عنوان یک منبع مناسب برای جذب سرمایه، سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج باشد.
در این پژوهش که به صورت کتابخانهای و اسنادی میباشد، پس از بیان قوانین مربوط به جذب سرمایه گذاران، مفاهیم و مؤلفههای سرمایه اجتماعی بیان میشود. در ادامه پژوهش به موانع جذب سرمایه ایرانیان مقیم خارج پرداخته و در نهایت، راه کار برون رفت از موانع چهارگانه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حقوقی در مؤلفه اعتماد سرمایه اجتماعی براساس دو زیر ساخت انسجام اجتماعی و اعتماد عمومی جستجو میشود و در نهایت مدل مفهومی نقش مولفه اعتماد ترسیم شده است.
واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، مولفه اعتماد، سرمایه گذاران خارجی، اعتماد عمومی، انسجام اجتماعی
1 مقدمه
اقتصاددانان، سرمایه را به جیوه تشبیه میکنند که لغزان است و با کوچکترین تکانی جابهجا میشود یا آن را پرندهای میپندارند که با کوچکترین صدای پایی میپرد و زودتر از آدمی از معرکه میگریزد. این »پرنده گریز پا« امروزه سهم مهمی در اقتصاد کشورهای جهان دارد، به اقصی نقاط دنیا مهاجرت میکند و گاه گفته میشود که سرمایه »وطن« نمیشناسد. سرمایه در معنای وسیع کلمه، کالای اقتصادی است که بالقوه یا بالفعل مولد کالای اقتصادی دیگر باشد و انواع آن عبارت است از پول نقد، کارخانه، ماشین آلات و قطعات آنها، ابزار، حق اختراع، خدمات تخصصی و امثال آن. این موارد را میتوان به سرمایههای موجود خارج از کشور نیز تسری داد. قانون تشویق و حمایت از سرمایه گذاری خارجی انواع سرمایه خارجی را چنین بیان کرده است:
الف - ارزی که از مجرای بانکهای مجاز به ایران وارد شده است. ب - ماشین آلات و لوازم و ابزار کار، قطعات یدکی ماشین و مواد اولیه.
ج - وسایل حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی مربوط به بهره برداری از کاری که برای آن سرمایه وارد شده است.
د - حق اختراع مشروط بر اینکه مربوط و توأم با عمل تولیدی باشد که به آن منظور تقاضای ورود سرمایه خارجی شده است.
ه - حقوق ارزی متخصصان.
و - تمام و یا قسمتی از سود ویژه حاصله در ایران که به سرمایه اصلی اضافه شده. - قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی، - 1381
امروزه یکی از مسائل مهم که سبب دغدغه خاطر اندیشمندان و متصدیان بخشهای دولتی و خصوصی در کشورهای مختلف شده است، چگونگی جذب سرمایه و سرمایه گذاران بومی که در کشورهای دیگر مقیم هستند و سرمایه گذاریهای خود را در کشورهای بیگانه انجام میدهند، میباشد. یکی از راهکارهای موثر در جذب سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج، ایجاد و انباشت مؤلفههای سرمایه اجتماعیخصوصاً مؤلفه اعتماد میباشد.
در دو دهه گذشته، استفاده و بکارگیری مفاهیم و مؤلفههای سرمایه اجتماعی در مجامع علمی و سیاستگذاری کلان و عمومی کشورهای مغز افزار و جهان اول جهت ارتقا و تعالی اقتصادی و سیاسی کشورشان رشد چشمگیری داشته است. سرمایه اجتماعی به کمک مؤلفههایی چون اعتماد، عدالت، انصاف و البته با وجود دشواری درک آن در شکل شبکههای روابط اجتماعی و هنجاری میتواند به عنوان یک منبع مناسب برای جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی و کاهش هزینههای تعاملاتی و ضمانتی بکار رود.
در ادامه این پژوهش ابتدا به تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی و مؤلفههای آن پرداخته و در ادامه پس از بیان علل عدم جذب موفق سرمایه ایرانیان مقیم خارج با بررسی و توجه بیشتر به مؤلفه اعتماد و انواع آن سعی میشود نقش اثر گذار مؤلفه اعتماد سرمایه اجتماعی در جذب سرمایه ایرانیان خارج کشور تبیین گردد.
2 مفهوم سرمایه اجتماعی
امروز مفهوم سرمایه اجتماعی در حوزههای متعددی از قبیل خانوادهها، تحصیلات، مشکلات جوانان، بهداشت عمومی، سیاست، توسعه اقتصادی، سرمایه گذاریها، رشد جوامع، سازمانها و مدیریت و غیره استفاده میشود. در سال 1919 هانی فن در آمریکا واژه »سرمایه اجتماعی« را در معنای داراییهای روزمره و در قالب حسن تفاهم، رفاقت، همدلی، روابط اجتماعی در بین افراد و خانوادهها به کار برد و در سال 1960 گلن لوری برای توضیح مشکلات اقتصادی درون کشور از واژه سرمایه اجتماعی استفاده نمود و در سال 1961 جاکوبز در کتاب »زندگی و مرگ شهرهای بزرگ آمریکا« نقش سرمایه اجتماعی را در مورد حفظ نظافت، برخورد با جرم و جنایات خیابانی در محدوده شهری مطرح نمود - هالپرن، . - 2001
از سال 1980 به بعد مفهوم سرمایه اجتماعی وارد ادبیات علوم اجتماعی به خصوص جامعهشناسی میشود که در ابتدا توسط جاکوبز، بوردیو، پاسرون و لوری مورد استفاده قرار گرفت و در ادامه افرادی چون کلمن، پارت پاتنام و پرتز آن را بسط و گسترش دادند - ولکوک، . - 1999 کاربرد این مفهوم به تدریج از دهه 1990 به این سو در دیدگاهها، مقالات و پایان نامههای دانشگاهی به ویژه در رشتههای جامعه شناسی، اقتصاد، سیاست و حوزه آموزش - با کارهای افرادی چون جیمز کلمن1، پیر بوردیو2، رابرت پاتنام3 و فرانسیس فوکویاما4 رواج یافت - وال، 1998، ص . - 259
کلمن سرمایه اجتماعی را ابعادی از ساختارهای اجتماعی که برقراری روابط اعضا برای انجام فعالیتها را تسهیل میکند میداند و بیان میدارد، سرمایه اجتماعی شامل اعتماد متقابل و الزمات، انتظارات در حوزه ساختارهای اجتماعی مانند کانالهای اطلاعات، هنجارها و قوانین مؤثر میباشد - کلمن . - 1988 کلمن به عنوان یکی از چهرههای شاخص در مطالعات اجتماعی و جامعهشناسی که برای عمق بخشی به موضوع سرمایه اجتماعی تلاش زیادی نمود، در سال 1990 تعریف جامعتری از سرمایه اجتماعی ارائه داد؛ کلمن سرمایه اجتماعی را به عنوان گونهای از نهادهای مختلف که شامل ابعاد ساختارهای اجتماعی و تسهیلکننده مطمئن برای فعالیت فعالان در گونههای فردی و سازمانی و در قالب ساختارهای اجتماعی میداند که به صورت ضمنی روابط میان گروهها و افراد را احاطه میکند - کلمن، . - 1990 پاتنام سرمایه اجتماعی را خصایص زندگی اجتماعی مانند اعتماد و شبکههای هنجارها که میتواند به صورت مجموعه بر پیشبرد اهداف مشترک اثرگذار باشد، نام نهاد؛ به عبارت دیگر معتقد است که سرمایه اجتماعی، روابط اجتماعی امتزاج یافته با هنجارها و اعتماد میباشد - پاتنم،. - 1993 بانک جهانی، سرمایه اجتماعی را نهاد مراودات،
