بخشی از مقاله
چکیده
جهان امروز با م سائلی چون گرم شدن زمین، انواع آلودگیها، افزایش مقدار گازهای گلخانهای و ... مواجه ا ست که این مسائل می تواند منجر به تهدید حیات بشر شود. در این راستا سازمانها علاوه بر سودآوری و کسب مزیت رقابتی، در جهت از بین بردن ضایعات، کاهش انرژی م صرفی، تولید گازهای گلخانه ای، مواد شیمیایی خطرناک و یا به عبارت دیگر تولید سبز تلاش می کنند.در مقاله حاضر به منظور دستیابی به هدف پژوهش، یعنی تبیین چارچوبی برای ارزیابی اقدامات تولیدسبز در شرکت نفت و گاز پارس، با مرور ادبیات موضوع، چارچوب ارزیابی اقدامات تولیدسبز به منزله مدل اولیه پژوهش معرفی شد.
بومی سازی و تایید معیارهای پژوهش با به کارگیری روش دلفی فازی انجام پذیرفت و روابط ساختاری ابعاد ومعیارهای چارچوب و اوزان موثر با استفاده از روش DANP محاسبه شده است. بدین منظور از دیدگاه 8تن از خبرگان فعال درحوزه تولید سبز در شرکت نفت و گاز پارس استفاده شده است.یافته های پژوهش نشان داد معیارهای بهبود مدارک، قبول مقررات، معافیت مالیاتی، نواوری سبزو حفاظت از محیط زیست بالاترین اولویت را کسب کردند.از این چارچوب میتوان برای ارزیابی روشهای تولید سبز در صنعت نفت و گاز استفاده کرد.
کلیدواژهها: تولید سبز؛ روش های تولید سبز؛ دلفی فازی؛ دنپ.
.1 مقدمه و بیان مسئله
امروزه تضمین توسعهی پایدار هر کشور منوط به حفظ و استفادهی بهینه از منابع محدود و غیر قابل جایگزین در آن کشور است و اقدامات گوناگونی برای مواجهه با این مسئله توسط دولتها انجام گرفته است که از جملهی آنها استفاده از موادخام سازگار با محیطزیست در مراکز تولیدی و صنعتی، کاهش استفاده از منابع انرژی فسیلی و نفتی و استفاده مجدد ضایعات می باشد - ایمانی و احمدی، . - 1388با رعایت همین ملاحظات تولیدسبز1 مورد اقبال و توجه پژوهشگران و مدیران صنعت قرار گرفته است. عواملی چون: تولید پاک، طراحی محصول با در نظر گرفتن محیطزیست، تولیدمجدد و تولید راحت در این جهت مورد توجه و تمرکز قرار گرفته است.
تولیدسبز عبارتست از: پیشگیری از آلودگی و ذخیره انرژی از طریق کشف و توسعه دانش جدیدی که استفاده یا تولید مواد خطرناک در طراحی، تولید و به کارگیری محصولات یا فرآیندهای شیمیایی را کاهش دهد یا حذف کند.بکار گیری اصول تولید سبز، علاوه بر تاثیرات مطلوب محیطی همچون کاهش آلودگی، حفظ منابع انرژی و بهبود کیفیت اقلیمی، برای شرکتها وتولیدکنندگان نیز منافعی به همراه دارد که مهمترین آنها شهرت واعتبار کارخانه ،رهایی از هزینه های اضافی، ارتقا وترویج تحقیق وطراحی، کاهش ضایعات، علاوه بر این موارد، به کار گیری اصول تولید سبز، از نظر اقتصادی منجر به کاهش هزینه های تولید وافزایش سود وسرمایه میشود .
افزایش صنعتی شدن وجهانی شدن شرکتها را به افزایش ادغام شیوههای تولید با مسائل زیستی کنترل وکاهش اثرات آلودگی کارخانجات واحدهای صنعتی جهت حفاظت از محیطزیست امروزه به عنوان یکی از مهمترین مسائل و دغدغههای کشورهای جهان قرارگرفته است.صنایع نفت وگاز به عنوان یکی از بزرگترین منابع تولید آلایندههای محیطزیست براساس نوع مواد ورودی، مراحل فرآیندی و محصول خروجی، میزان آلودگیهای بسیاری دارند. از انجا که یکی از اهدافکلیدی شرکت نفت و گاز پارس حفظ محیطزیست در مراحل اجرا و بهرهبرداری وهمچنین یکی از خطمشیهای شرکت پیشگیری از آلودگیهای زیستمحیطی وکاهش و حذف مخاطرات آن است. لذاجهت حصول این مهم اجرای شیوه های تولیدسبزو سازگار با محیطزیست در این شرکت بسیار حیاتی میباشد.
با توجه به اهمیت موضوع، در این پژوهش برانیم تا چارچوبی برای ارزیابی اقدامات تولید سبز در شرکت نفت و گاز ارائه دهیم. از این رو ابتدا ابعاد و معیارهای تولید سبز با توجه به چارچوب جامع تولید سبز و دیدگاههای خبرگان شناسایی میشود و سپس درجه اهمیت هر یک از ابعاد و معیارها با بکارگیری تکنیک دنپ محاسبه خواهد شد.بر این اساس هدف اصلی انجام این پژوهش شناسایی مدل بومی برای ارزیابی روشهای تولیدسبز در شرکت نفت گاز است. در این راستا سوالهای پژوهش به شرح زیر مطرح شدهاند:
-چارچوب ارزیابی روشهای تولیدسبز در شرکت نفت و گاز، چه ابعاد و معیارهایی را شامل میشود؟
- اوزان نهایی معیارهای چارچوب ارزیابی روش های تولید سبز چگونه است؟
2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش
برپایه گزارش سازمان بهداشت جهانی یک چهارم از بیماریها، ناشی از الودگی محیط زیست است. مرگ میر سالانه 13 میلیون نفر در جهان براثرابتلا به بیماری های ناشی از عوامل زیست محیطی است. امروزه در صنعت به دلیل کاهش دوره عمر محصول - از زمان طراحی کالا تا فروش آن - و افزایش تنوع محصولات، تصمیم گیری در طول مدیریت زنجیره تأمین از حساسیت خاصی برخوردار شدهاست. تصمیم گیری درباره مسائل زیست محیطی در زنجیره تامین تصمیمهای متعددی همچون منبع یابی و تولید را متأثر خواهد ساخت - خدابخشی، . - 1393مدیریت تولید سبز توسط انجمن پژوهش صنعتی دانشگاه ایالتی میشیگان در سال 1996 معرفی شد که در واقع مدل مدیریت نوینی برای حفاظت از محیط زیست است.
مدیریت تولید سبز از منظر چرخه عمر کالا شامل تمامی مراحل تأمین مواد اولیه، طراحی و تولید، فروش، حمل و نقل، بهره برداری و بازیافت کالا می باشد. با به کارگیری مدیریت سبز، شرکت می تواند تأثیرات منفی زیست محیطی را کاهش داده و به استفاده مطلوب از منابع و انرژی در فرایند تولید دست پیدا کند - وانگ، . - 2008 به عبارت دیگر سبز کردن فرایند تولید ، در نظر گرفتن معیارها یا ملاحظات زیستمحیطی در طول فرایند تأمین، تولید کالا و درنهایت در زمان بهره برداری از کالا تعریف می شود. تولید سبز و یا تولید پاک با هدف بهبود مستمر فرایندهای صنعتی و محصولات به منظور کاهش و یا جلوگیری از آلودگی هوا، آب، زمین و حداقل رساندن خطرات آن برای انسان و سایر گونه ها شکل می گیرد - جوهانسن، . - 2007
علاوه برآن تولید سبز می تواند منجر به کاهش هزینه مواد اولیه ، افزایش بهره وری تولید و کاهش هزینه های ایمنی شغلی و زیست محیطی و حتی گاهی اوقات هزینه های خدمات پس از فروش شود - اطلس و همکاران،. - 1998 در تولید سبز از آثار زیست محیطی در تمام مراحل فرایند تولید کالا ممانعت می شود - هاندفلد و همکاران،. - 2002 بنابراین به منظور کاهش آثار زیست محیطی کالا، الزامی است سازمان ها فرایندهای تولیدی خود را به سمت سبز شدن محصولات هدایت کنند - ریچی و همکاران، . - 2005
از جمله ابعاد و روشهای تولید سبز می توان به استفاده از منابع جایگزین انرژی، بهبود پایان عمر کالاها، استفاده از ضایعات شرکت ها ی دیگر، داشتن بسته بندی، سازگار با محیط زیست، استفاده از تأمین کنندگان با معیارهای زیست محیطی و جایگزینی مواد مشکوک زیست محیطی، به مواد اولیه سازگار با محیط زیست، استفاده از فرایندهای فناوری پاک کننده و صرفه جویی - انرژی، آب، مواد زاید - ترغیب و اعمال فشار بر تولید کنندگان در جهت اقدا م ها ی زیست محیطی، بهینه سازی فرایندهای به منظور کاهش مصرف آب، کاهش سر و صدا، بهینه سازی فرایندهای به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، بازیافت داخلی آن، طراحی، محصولات سازگار با محیط زیست و یا روش های تولید سبز ، استفاده از فناوری سازگار بامحیط زیست، استفاده از مواد سازگار با محیط زیست، آموزش زیست محیطی کارکنان اشاره شود - گاویندان و همکاران، . - 2013در راستای تولید سبز پژوهشهای متعددی انجام شده است که در ادامه به شرح مختصری از آن پرداخته شده است.
هوی و همکاران2 در سال - 2001 - ، روشهای تولید سبز را در هنگکنگ مورد بررسی قرار دادند. آنها معتقد بودند که در درجه اول تولید سبز به فاکتورهایی همچون هزینه های عملیاتی، تصویر شرکت، روند بازار، عملکرد شرکت و حفاظت از محیط زیست بستگی دارد، و در مطالعه خود تایید کردند که روشهای تولید سبز باعث تقریت وفاداری مشتری، بهبود سودآوری، افزایش تصویر شرکت و تحریک روحیه کارکنان به عنوان مزایای مهم کسب و کارمیشود. درسال - 2003 - ، اسروف3 رابطه بین تولید سبز و اجرای عملیات شرکت را مورد بررسی قرار داد. این مطالعه اثرات مستقیم و غیر مستقیم از شیوه های مختلف زیستمحیطی در نظر گرفته، و او استدلال کرد که یک رابطه مثبت بین تولید سبز و اندازه گیری عملکرد عملیاتی وجود دارد.
