بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق 27 لاین اصلاح شده برنج GSR به همراه 3 رقم شاهد بینالمللی و محلی در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه پژوهشی پژوهشکده ژنتیک و زیستفناوري کشاورزي طبرستان ساري مورد ارزیابی قرار گرفت. یادداشت-برداري برخی صفات مهم زراعی و مورفولوژیکی همچون تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد دانه پر در خوشه، طول خوشه، تعداد پنجه بارور و عملکرد دانه انجام گردید.
نتایج تجزیه واریانس صفات مهم مورفولوژیکی اندازهگیري شده در 30 ژنوتیپ برنج نشان داد که بین ژنوتیپها از نظر تمامی صفات اختلاف بسیار معنیداري وجود دارد. با توجه به نتایج حاصل از مقایسه ژنوتیپهاي مورد مطالعه و ارقام شاهد بینالمللی و محلی مشخص گردید که 2 لاین KCD 1 و WEED TOLERANT RICE 1 داراي عملکرد بالاتري نسبت به رقم شاهد بینالمللی IR64 بود.
بالاترین مقدار عملکرد در بین تمامی ژنوتیپهاي مورد مطالعه متعلق به ژنوتیپهايKCD 1،WEED TOLERANT RICE 1 و LH1 بود که به ترتیب داراي عملکرد 432/10، 379/13 و 362/76 گرم در متر مربع بود. ژنوتیپ LH1 با توجه به مقبولیت فنوتیپی خوب و تیپ دانه بلند به عنوان لاین امید بخش با سازگاري خوب انتخاب گردید.
نتایج حاصل از گروهبندي ژنوتیپهاي مورد مطالعه بر اساس تمامی صفات اندازهگیري شده نشان داد که تمامی ژنوتیپها به 5 گروه تقسیم شدند که ژنوتیپهاي KCD 1،WEED TOLERANT RICE 1،ZX788 و LH1 در یک گروه قرار گرفتند و به عنوان گروه برتر از تجزیه کلاستر انتخاب گردید. ضرایب همبستگی صفات مختلف مورفولوژیکی نشاندهنده این مطلب است که تعداد روز تا 50 درصد گلدهی با تعداد دانه در خوشه - r =0/70 - ، طول خوشه - r =0/63 - و ارتفاع بوته - r =0/55 - و همچنین تعداد دانه در خوشه با صفت طول خوشه - r =0/54 - رابطه مثبت معنیداري داشته است. از پتانسیل ژنتیکی ژنوتیپهاي برتر میتوان در برنامههاي اصلاح نبات بهره برد.
مقدمه
در سال 2000 برنج از نظر تولید در سطح جهان اولین محصول زراعی بوده است، و بعد از گندم دومین محصول عمده زراعی از نظر سطح زیرکشت است .
برنج از غلات اصلی است که رشد آن در سیستمهاي تحت آبیاري انجام میشود
برآورد میشود که نیمی از جمعیت جهان، تماماً یا بطور نسبی از برنج امرار معاش کنند. بر اساس آخرین ارزیابی به عمل آمده از سوي سازمان فائو - FAO - ، امروزه بالغ بر 969 میلیون نفر در جهان با هزینه اي کمتر از یک دلار در روز زندگی می کنند و حدود سه چهارم از آنها براي بقا خود به کشاورزي وابسته هستند. رقابت بر سر زمین هاي کشاورزي و منابع آب، قیمت بالاي انرژي و تغییرات آب و هوایی همگی بدان معنا است که جهان باید با منابع کمتر، غذاي بیشتري تولید کند.
رشد پایدار در بخش کشاورزي، عاملی حیاتی براي تغذیه جهان در دهه هاي آتی است. بنابراین طرحهاي مختلفی در این زمینه ارائه شده است، مگا پروژه GSR1 با هدف توسعه ارقام زراعی با حداقل نهادههاي شیمیایی با عملکرد بالا، متحمل به بیماريهاي مهم همچون بلاست، لکه قهوه-اي و آفاتی همچون ساقهخوار برنج، برگخوار و تنشهاي محیطی در سال 2008 توسط دانشکده علوم زراعی چین2 با همکاري مرکز تحقیقات بینالمللی برنج3 آغاز گردید.
هدف بلند مدت در این طرح افزایش 30 درصدي تولید برنج در مناطق دیمکاري و تحت شرایط آبیاري در 7 کشور آسیایی بود. در ایران نیز به دلیل عدم تکافوي برنج تولیدي با سطح زیر کشت بالغ بر 563517 هکتار - FAO, 2011 - و با ارقام فعلی، هر ساله مقادیر قابل توجهی برنج از خارج وارد می-گردد.
این امر باعث خروج مقادیر قابل توجهی ارز از کشور شده است. با توجه به چالش رشد جمعیت و کاهش اراضی کشاورزي، بدیهی است که تنها راه حل این مشکل، اصلاح عملکرد محصول غلات عمدتاً برنج، گندم، ذرت و غیره باشد . هدف از این تحقیق ارزیابی لاینهاي اصلاح شده با عملکرد بالا و خصوصیات مطلوب زراعی میباشد.
مواد و روشها
مواد گیاهی در این تحقیق شامل 27 لاین اصلاح شده توسط CAAS به همراه یک رقم شاهد بینالمللی به نام IR64 و 2 رقم شاهد محلی به نامهاي پژوهش - زودرس با عملکرد بالا - و فجر - متوسطرس با عملکرد بالا - بوده که در جدول 1 آمده است. این تحقیق در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه پژوهشی پژوهشکده ژنتیک و زیست فناوري کشاورزي طبرستان در سال زراعی 1391 به اجرا در آمد. بذرپاشی در تاریخ 27 فروردین 1391 و متعاقباً 30 روز بعد از بذر پاشی انتقال نشاها با فاصله کاشت 25×25 و بصورت کپهاي - به تعداد 3 الی 4 بوته در کپه - و در کرتهایی به طول 1/75 متر و عرض 1 متر و به تعداد 40 بوته در هر کرت انجام گردید.
تمامی مراحل داشت طبق عرف منطقه صورت پذیرفت. یادداشتبرداري برخی صفات مهم زراعی و مورفولوژیکی همچون تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته - cm - ، تعداد دانه پر در خوشه، طول خوشه - cm - ، تعداد پنجه بارور و عملکرد دانه برحسب گرم بر متر مربع طبق دستورالعمل ثبت صفات SES4 در مزرعه انجام و ارزیابی گردید . - IRRI , 2002 - تجزیه کلاستر لاینها بر اساس روش وارد - Ward - انجام گردید. همچنین به منظور یافتن روابط میان صفات مختلف، ضرایب همبستگی صفات محاسبه شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزار SAS، SPSS و Excel انجام گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس صفات مهم مورفولوژیکی اندازهگیري شده در 30 ژنوتیپ برنج نشان داد که بین ژنوتیپها از نظر صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، تعداد پنجه بارور، تعداد دانه در خوشه، طول خوشه و عملکرد اختلاف بسیار معنیداري وجود دارد
جدول -1 میانگین مربعات تجزیه واریانس برخی صفات مهم مورفولوژیکی 30 ژنوتیپ برنج مورد مطالعه.
با توجه به نتایج حاصل از مقایسه ژنوتیپهاي مورد مطالعه و ارقام شاهد بینالمللی و محلی مشخص گردید که 2 لاین KCD 1 و WEED TOLERANT RICE 1 داراي عملکرد بالاتري نسبت به رقم شاهد بینالمللی IR64 بود، ولی هیچ یک از این لاینها اختلاف معنیداري نداشتند. بالاترین مقدار عملکرد در بین تمامی ژنوتیپهاي مورد مطالعه متعلق به ژنوتیپهاي KCD 1، WEED TOLERANT RICE 1 و LH1 بود که به ترتیب داراي عملکرد 432/10، 379/13 و 362/76 گرم در متر مربع بود که این سه ژنوتیپ از نظر آماري اختلاف معنیداري با یکدیگر نداشتند
ژنوتیپ KCD 1 از نظر مقبولیت فنوتیپی ضعیف و تیپ دانه، دانه متوسط و WEED TOLERANT RICE 1 از نظر مقبولیت فنوتیپی ضعیف و تیپ دانه، متوسط به پایین و LH1 از نظر مقبولیت فنوتیپی خوب و تیپ دانه، دانه بلند بودند. همچنین دو رقم شاهد IR64 و فجر نیز در گروه ارقام با عملکرد بالا قرار گرفتند. ژنوتیپ LH1 با توجه به خصوصیات یاد شده به عنوان لاین امید بخش با سازگاري خوب انتخاب گردید
جدول -2 میانگین عملکرد دانه لاینهاي برتر برنج و میزان اختلاف نسبت به عملکرد ارقام شاهد بینالمللی و بومی
