بخشی از مقاله
مقدمه
دانش بومی در تعامل و هماهنگی بومیان روستائیان، کشاورزان، کوچ نشینان، جنگل نشینان با محیط پیرامون آنها بوجود می آید. از این رو بومیان از طریق کنترل محیط و متناسب کردن آن با نیازهای خویش به کسب دانشی نائل می شوند که چون خاص محیط آنان است به نام دانش بومی نامیده می شود. بنابراین دانش بومی را می توان دانش بکارگیری منابع متناسب با شرایط اکولوژیک، فرهنگی و اجتماعی محیط دانست که بومیان در جهت رفع نیازهای خود از آن بهره می گیرند. [1] همچنین دانش بومی آموخته ها و آموزه هایی است، معطوف به تجربه و متناسب با زیست بوم که بخشی از نیازهای انسانی از طریق آن مرتفع می گردد. این علم ریشه در گذشته دارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.[2] امروزه دانش بومی در عرصه های مختلف زندگانی بشر کاربرد دارد و به دلیل خصیصه های ویژه آن روز به روز بر ارزش آن افزوده می شود. در صورت
بهره گیری صحیح از این دانش و درک پیوندهای نزدیک آن با تکنولوژی، حوزه های نوینی از اشتغال و کارآفرینی فراروی بخشهای مختلف قرار خواهد گرفت. این دانش جزء سرمایه ملی بوده و نقش اساسی در تولید ناخالص ملی دارد.[3] در نیم قرن اخیر به کارگیری از دانش رسمی و نوین، فناوریهای جدید در کلیه فعالیتهای تولیدی و خدماتی موجب تحولات اساسی در فرایند تولید و خدمات عرضه زندگی بهره برداران کشاورزی و روستاییان شد . در همین حال، بکارگیری برخی فناوریها، نگرشها و نظریه ها، معضلاتی را در عرصه های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرده و موجب دغدغه های فکری اندیشمندان و نظریه پردازان توسعه شده است. یکی از گزینه های مورد نظر در پاسخگویی به این دغدغه ها، رجوع به دانش تجربی گذشتگان است. بهره گیری از"خرد تجربی انباشته و تاریخی" بهره برداران محلی است کهاصطلاحاً دانش بومی نام گرفته است. بنابراین این امکان فراهم می شود که در فرآیند تعیین نیاز و طراحی فناوریهای متناسب و بکارگیری آن از مردم
1
محلی و دانش آنهاعملاً در مسیر توسعه متوازن و پایدار استفاده شود.[4]
در این مقاله هدف بررسی دانش بومی در بخش کشاورزی روستایی از طریق مطالعه کشت تونلی طالبی بعنوان نمونه دانش بومی و سنتی گذشتگان می باشد که در روستاهای فرگ ، رزق آباد و جردوی شهرستان کاشمر توسط کشاورزان انجام می شود. لذا هدف، معرفی، شناخت، نحوه بکارگیری و بررسی تأثیرات، محدودیتها و توان های آن می باشد. سوال اصلی در این پژوهش اینست که آیا میزان درآمدزایی در روش تونل ی نسبت به روش معمولی بیشتر است؟
مفاهیم و مبانی نظری
دانش بومی دانشی است که مردم در یک جامعه یا فرهنگ خاص در طول زمان توسعه داده اند و به توسعه آن ادامه می دهند. دانش بومی برپایه تجربه است و اغلب به صورت موروثی و زبانی منتقل می شود و با استفاده مکرر در طول زمان، آزموده شده و با محیط و فرهنگ بومی سازگار شده است.[5]دانش بومی، مهارت و روش های علمی است که جوامع علمی برای مدیریت منابع طبیعی خود از آن ها استفاده می کنند. دانش بومی شامل تئوری ها، عقاید، فعالیت ها و تکنولوژی هایی است که تمام افراد در تمام زمان ها و مکان ها دارند، بدون این که موسسات علمی رسمی و مدرن بخواهند نیرویی صرف کنند.[6] برای دانش بومی نام های دیگری مانند دانش محلی، دانش فنی بومی، دانش سنتی و دانش مردمی وجود دارد. اما اصطلاح دانش بومی بیش از همه به کار گرفته می شود.[7]
دانش بومی زمینه های مساعدی را برای توسعه فراهم می آورد، دویس، دانش بومی را به پرهای یک پرنده تشبیه می کند؛ یعنی از زمانی که پرنده پر در می آورد، پرواز را می آموزد.[8]
دانش بومی از حوزه جغرافیایی خاصی سرچشمه گرفته است و به طور طبیعی تولید می شود وبر اساس کارایی و سازگاری با شرایط محیطی به نواحی مجاور و دور دست پخش و منتشر می شود؛ هر چند که معرفت مردم روستایی بعد از تحولات شهرنشینی و رشد فزاینده آن از طریق تزریق دانش حوزه جغرافیایی خارج از روستا، تحت تأثیر قرار گرفته و اسباب فزونی و یا نابودی آن را فراهم آورده باشد.[9]
