بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق ارتباط صفات مختلف با عملکرد دانه، در 103 خانواده جو زراعی نسل سوم حاصل از تلاقی بادیا -کویر در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1393-94 با بررسی صفات تعداد کل سنبله، وزن کل سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله و ارتفاع بوته ارزیابی شدند. نتایج نشان داد که صفات عملکرد دانه و اجزاي آن، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و وزن کل سنبله از تنوع بالایی برخوردار بوده و بین خانوادهها تفاوت معنیداري از لحاظ صفات مورد بررسی وجود داشت.
همبستگی بین عملکرد دانه با صفات وزن کل سنبله - 0/58** - و تعداد کل سنبله - - 0/57** مثبت و معنیداري بود. بر اساس رگرسیون مرحلهاي، وزن کل سنبله، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و ارتفاع گیاه از مهمترین صفات تاثیرگذار بر عملکرد بوده و سهم موثرتري در توجیه عملکرد دانه داشتند. بنابراین این صفات به عنوان مهمترین اجزاي مؤثر بر عملکرد دانه شناخته شدند و میتوان به عنوان معیارهاي گزینش براي بهبود عملکرد دانه معرفی نمود.
مقدمه
شناخت و برسی خصوصیات زراعی گیاه جو و تعیین اهمیت هر یک از آنها براي استفاده در برنامههاي بهنژادي از اهمیت خاصی برخوردار است. عملکرد دانه در جو توسط اجزاي آن - تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه - که روابط پیچیده با یکدیگر دارند تعیین میشود براي به دست آوردن حداکثر عملکرد دانه باید تمام اجزاي عملکرد در حد مطلوب باشد، به همین دلیل در تجزیه و تحلیل نتایج آزمایشها از نظر عملکرد باید به اجزاي عملکرد و اثر متقابل آنها با یکدیگر نیز توجه کرد
در آزمایشی بر روي گندم نان همبستگی مثبت و معنیداري بین صفات طول سنبله، وزن سنبله و تعداد دانه در سنبله مشاهده گردید . تعدادي از محققین با استفاده از رگرسیون گام به گام در ارقام هیبرید ذرت دانهاي، عملکرد دانه را به عنوان متغیر وابسته در مقابل بقیه صفات به عنوان متغیر مستقل مورد بررسی قرار دادند صفت ارتفاع بوته اولین صفتی بود که وارد مدل شد و 38/5 درصد از کل تغییرات عملکرد دانه را توجیه نمود، صفات بعدي در مدل به ترتیب شامل وزن 300 دانه، تعداد روز از کاشت تا ظهور کاکل و تعداد کل برگ بودند که مجموعاً 72/5 درصد از کل تغییرات عملکرد دانه را توجیه نمودند
مواد و روشها
به منظور بررسی و ارزیابی خصوصیات زراعی 103 خانواده جو نسل صً حاصل از تلاقی بادیا × کویر، آزمایشی در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبدکاووس انجام شد. خانوادههاي مورد بررسی در هر آزمایش در خطوط یک متري با فاصله بین ردیف 20 سانتیمتر کشت شدند که از 0/2 متر به 0/2 متر مربع تعمیم داده شد.
براي صفات زراعی 10 بوته به طور تصادفی در هر کرت اندازهگیري شد و از میانگین صفات اندازهگیري شده در محاسبات استفاده شد صفات مورد بررسی شامل، تعداد کل سنبله - در مترمربع - ، وزن کل سنبله - کیلوگرم در مترمربع - ، عملکرد بیولوژیک - کیلوگرم در هکتار - ، عملکرد دانه - کیلوگرم در هکتار - ، شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله، ارتفاع - سانتیمتر - بودند. تجزیه واریانس، همبستگی، رگرسیون و تجزیه خوشهاي با استفاده از نرم افزار انجام شد. به منظور تعیین نقش اجزاي عملکرد در بالا بردن عملکرد و افزایش کارایی انتخاب توسط تعداد کمی از خصوصیات به عنوان شاخصهاي مؤثر در دستیابی به اهداف اصلاحی، از رگرسیون مرحلهاي استفاده شد. همچنین جهت گروهبندي صفات از تجزیه خوشهاي استفاده گردید.
نتایج و بحث
نظر به اینکه اختلاف بین تکرارها براي کلیه صفات معنیدار نبود تجزیه دادهها به شکل کاملاً تصادفی انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف بین خانوادهها براي تمامی صفات به جز ارتفاع بوته در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود ، که نشان دهنده تنوع موجود در بین خانوادههاي مورد بررسی براي صفات اندازهگیري شده میباشد.
از نظر صفات مؤثر بر عملکرد، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و وزن کل سنبله اختلاف معنیداري در سطح 1 درصد نشان دادند. ضرایب همبستگی ساده صفات در جدول 2 ارائه شده است اجزاي عملکرد تعداد کل سنبله در واحد سطح - - 0/57** و وزن کل سنبله - 0/58** - با عملکرد دانه همبستگی مثبت و معنیداري داشت و با تعداد دانه در سنبله - 0/16 غیر معنیدار بود.
در بین صفات مورد بررسی وزن سنبله که مؤلفهاي از تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه است بالاترین همبستگی مثبت - 0/58** - را با عملکرد دانه نشان داد. بنابراین به نظر میرسد این صفت میتواند در برنامههاي بهنژادي به عنوان عاملی در افزایش عملکرد دانه مفید واقع شود. از طرفی همبستگی بین تعداد دانه در سنبله با عملکرد دانه مثبت و غیر معنیدار بود که این نشان دهنده این موضوع میباشد که تأثیر وزن دانه از تعداد دانه در سنبله بر عملکرد بیشتر بود. تعدادي از محققین ارتباط مثبت و معنیداري بین تعداد سنبله و عملکرد دانه را گزارش کردند. به گزارش محققان دیگر مشخص میشود که تعیین نقش اجزاي عملکرد دانه در عملکرد، احتمالاً به ژنوتیپهاي مورد بررسی و شرایط محیطی بستگی دارد
نتایج رگرسیون مرحلهاي که در آن عملکرد دانه به عنوان متغییر وابسته در برابر صفات دیگر به عنوان متغیرهاي مستقل در نظر گرفته شد ، نشان داد که وزن کل سنبله، عملکرد بیولوژیکی، شاخص برداشت و ارتفاع گیاه تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرده و داراي ضریب تبیین 62 درصد میباشند. و سایر صفات مورد مطالعه تأثیر معنیداري بر مدل نداشتند و به همین دلیل اختلاف خانوادهها از نظر صفت عملکرد دانه گیاه را میتوان به تفاوت در صفات فوق نسبت داد. در این زمینه وزن کل سنبله که حدود 33 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرده است، اهمیت بیشتري دارد
. زکیزاده و همکاران - 5 - بر اساس نتایج رگرسیون مرحلهاي اظهار کردند که عملکرد بیولوژیک، وزن دانه در سنبله و تعداد سنبله در مترمربع از مهمترین اجزاي عملکرد بوده و سهم مؤثرتري در توجیه عملکرد دانه داشتند.
جدول -1 تجزیه واریانس صفات موردبررسی بر روي خانواده صً جو حاصل از تلاقی بادیا و کویر.
جدول-2 ضرایب همبستگی صفات زراعی و مرفولوژیکی 105 خانواده نسل صً جو حاصل از تلاقی بادیا و کویر.
جدول -3 نتایج رگرسیون گام به گام عملکرد دانه به عنوان متغییر وابسته و سایر صفات ارزیابی شده به عنوان متغییرهاي مستقل
