بخشی از مقاله
چکیده
این طرح در سال زراعی1393-94 در ایستگاه تحقیقات دیم شمال خراسان - شیروان - و با 24 لاین دریافتی از این ایستگاه در قالب طرح بلوک های کامل ت صادفی با چهار تکرار اجرا شد. هدف برآورد رابطه عملکرد دانه با اجزای عملکرد و تعیین سهم هر کدام از اجزای عملکرد به طور مستقیم و غیر مستقیم بر عملکرد دانه بود.که صفات مورد بررسی عبارت بودند ازتعداد پنجه در بوته، ارتفاع بوته، تعداد روز سنبله دهی، طول سنبله، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله ، تعداد روز تا ر سیدگی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه. تجزیه و تحلیل داده ها ن شان داد که تفاوت بین لاین ها از نظر تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا ر سیدن ، تعداد پنجه در بوته، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه درسنبله و عملکرد دانه معنی دار است.
براساس نتایج تجزیه علیت، صفات تعداد سنبله در متر مربع - 74/5 درصد - ، تعداد دانه در سنبله 65/9 - درصد - و وزن هزار دانه - 39/9 درصد - به ترتیبب بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشتند. از طرفی ضرایب همبستگی نیز نشان داد که صفت وزن هزار دانه با تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در متر مربع همب ستگی منفی و معنی داری دا شته و صفت تعداد سنبله در متر مربع با تعداد دانه در سنبله رابطه مثبت و معنی داری دارد.
در ضمن صفت وزن هزار دانه با عملکرد همبستگی منفی وغیر معنی دار و صفات تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در متر مربع، تعداد پنجه در بوته و طول سنبله با عملکرد دانه رابطه مثبت و معنی داری دا شتند. صفات طول سنبله، تعداد روز تا سنبله دهی و تعداد روز تا رسیدگی به صورت غیر مستقیم و از طریق تعداد دانه در سنبله بیشترین تاثیر را بر عملکرد گذاشتند. مقایسه میانگین عملکرد دانه نشان دادکه در بین لاین های مورد بررسی لاین های 3 ، 4 و6 از نظر عملکرد دانه بالاتر از بقیه لاین ها هستند.
مقدمه
جو گیاهی است با سازگاری وسیع بهطوریکه در مقایسه با گندم در برابر خشکی، شوری و بیماری ها مقاومت بیشتری دارد . عملکرد بیشتر از این گیاه در خاک های حاصلخیز و مناطقی که بهار خنک و طولانی دارند به دست می آید. گیاه جو با تحمل نسبی به خشکی و دارا بودن خصوصیاتی نظیر قابلیت برداشت برای سیلو در مرحله سنبله رفتن، چرای سبز در مرحله پنجه زنی و نیز استحصال دانه و استفاده از آن در صنایع غذایی در نظام های زراعی مناطق خشک جهان از جمله کشور ما دارای جایگاه ویژهای است
زراعت جو دیم در مناطق سردسیر و معتدل کشور اغلب به ارقام بومی و کم محصول اختصاص دارد که متوسط عملکردی در حدود 800-900 کیلو گرم در هکتار دارند. این ارقام علیرغم داشتن برخی خصوصیات سازگاری با محیط، دارای نقاط ضعفی از قبیل حساسیت به خشکی، سرما، آفات و بیماری ها و کم محصولی می باشند لذا با وجود سطح زیر کشت کمتر از 1/88 میلیون هکتاری جو دیم در کشور، به علت پایین بودن عملکرد در دیمزارها، هر سال برای تامین جو موردنیاز کشور حدود سیصد وپانزده هزار تن واردات انجام می شود
اساس تحقیقات به نژادی گیاهان متحمل بر پایه تنوع ژنتیکی وسیع استوار است. در واقع بدون دسترسی به چنین تنوع اصلاح گر شانس موفقیت چندانی برای ایجاد وارائه ارقام اصلاح شده جدید نخواهد داشت. منابع ژنتیکی گیاهان علاوه بر نقش زیر بنایی برای تولید ارقام جدید به عنوان سازگاری ژنتیکی در برابر تغییرات محیطی حائز اهمیت می باشد
روش تجزیه تحلیل ضرایب مسیر - تجزیه علیت - که توسط رایت - 1921 - پیشنهاد گردیده است، روشی است که روابط بین صفات و اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن ها را بر عملکرد روشن می سازد. در این روش ضریب همبستگی بین دو صفت به اجزایی که اثرات مستقیم و غیر مستقیم را اندازه گیری می کنند تفکیک می گردد
دونالدسون و همکاران - 2001 - تعداد پنجه باروردر واحدسطح را به عنوان مهمترین عامل تعیین کننده عملکرد دانه می دانند. سیدنیک وهمکاران - 1989 - اظهار داشتند که یکی ازراههای افزایش عملکرد گندم افزایش شاخص برداشت بوسیله کاهش تعداد پنجه هاست.
داداشی و همکاران - 1386 - در بررسی ارزیابی واکنش لاین های مختلف جو به تنش شوری اظهار داشتند که تعداد پنجه های بارور بصورت غیرمستقیم و از طریق وزن هزاردانه تعداد دانه در سنبله برروی عملکرد تاثیرمنفی و غیرمعنی داری دارد.
در شرایط تنش خشکی تعداد دانه در هرسنبله و در مواردی متوسط وزن دانه سهم معادل مقدار سنبله کل در عملکرد را دارند. به همین دلیل تعداد دانه در هرسنبله و وزن هزاردانه به عنوان معیار انتخاب ارقام دیم توصیه شده است. تعداد دانه در هرسنبله تابع فرآیند های فیزیولژیکی رشد ونمو گیاه می باشند. تعداد سنبله در متر مربع به عنوان اولین جز موثر بر عملکرد دانه است. تعداد ستبله در واحد سطح اغلب با عملکرد هبستگی نشان میدهد
نیستانی و همکاران - - 1384 به منظور بررسی تجزیه علیت و برآورد وراثت پذیری عملکرد و اجزای آن در ارقام جو لخت نشان دادند که رابطه منفی و غیر معنی داری بین این دو صفت وجود دارد. همچنین برخی از محققین نیز نشان دادند که در گیاه جو با افزایش تعداد سنبله در واحد سطح، به دلیل کاهش تعداد دانه در هر سنبله و وزن دانه مقدار عملکرد تغییر نمی کند
به منظور بررسی تراکم بوته برعملکرد واجرای عملکرد دانه لاین های گندم در الگوهای مختلف کاشت بیان نمودند که همبستگی بین عملکرد دانه با طول سنبله مثبت وغیرمعنی داراست. براساس تحقیقات انجام شده رابطه بین وزن هزار دانه با عملکرد مستقیم و معنی دار می باشد - نیستانی، . - 1384 نتایج بررسی همبستگی تعداد ازخصوصیات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی ارقام جو لخت با عملکرد دانه نشان دادکه عملکرد دانه با وزن هزار دانه همبستگی مثبت مستقم دارد
درتجزیه علیت عملکرد دانه در گندم دریافتند که تعداد دانه درسنبله و وزن هزاردانه بالاترین اثر مستقیم را برعملکرد دانه دارند. کوچکی وهمکاران - 1384 - همبستگی مثبت ومعنی داری بین تعداد دانه درسنبله با وزن هزاردانه درگندم گزارش کردند.
اسدپور و همکاران - 1385 - به منظور بررسی اثرتنش خشکی برعملکرد و اجزای عملکرد دانه درچهار رقم گندم دوروم، همبستگی مثبت معنی داری را بین تعداد دانه درسنبله و وزن هزار گزارش کردند. ولی به طور کلی می توان گفت که تعداد دانه درسنبله ووزن هزار دانه اثرمعکوس و همبستگی منفی برروی هم دارند به با کم شدن تعداد دانه درسنبله، وزن هزاردانه افزایش می یابد
درشرایط تنش خشکی تعداد دانه درسنبله ودرمواردی متوسط وزن دانه سهمی معادل تعداد ها کل در عملکرد دارند. به همین دلیل تعداد دانه درسنبله و وزن هزاردانه به عنوان معیار انتخاب ارقام دیم توصیه شده است . - Asana,1962 - تعداد دانه درسنبله و وزن هزاردانه اثرتابع فرآیند های فیزیولوژیکی رشد و نمو گیاه است تلاش برای تولید ارقامی با عملکرد زیاد از طریق تلفیق تعداد دانه در سنبله، سنبله های طویل و دانه های درشت در یک ژنوتیپ موفق نبوده است چون اثر جبرانی اجز ای عملکرد سبب می شود که این صفات در حد متوسط باشند
از آنجایی که اجزای عملکرد در زمان های متفاوت تعیین می شوند لذا این اجزاء به طور متفاوتی توسط تغییرات محیطی تحت تاثیر قرار می گیرند
هدف از اجرای این پژوهش، برآورد رابطه عملکرد دانه با اجزای عملکرد و تعیین سهم هر کدام از اجزای عملکرد به طور مستقیم و غیر مستقیم بر عملکرد دانه در لاین های جو دیم بود.
مواد و روشها
این تحقیق در سال زراعی 1389-90 در محل ایستگاه تحقیقات دیم شمال خراسان واقع در خراسان شمالی, شهرستان شیروان، با عرض جغرافیای 37/19 درجه شمالی و طول جغرافیایی 58/07 درجه شرقی به اجرا در آمد. ارتفاع محل اجرای طرح 1131 متر از سطح دریا و متوسط بارندگی سیزده ساله بر اساس آمار 267 میلی متر بود
آزمایش به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد که تیمارها شامل 23 لاین جو و رقم آبیدر به عنوان شاهد بودند - جدول. - 1 تاریخ کاشت اواسط آبان ماه بود. هر ژنوتیپ در شش خط پنج متری با فاصله خطوط 25 سانتیمتری کشت شده و تراکم کاشت تقریبا 350 بذر در متر مربع بود.
جدول شماره-1 مشخصات لاین های مورد بررسی جو دیم
داده ها در نرم افزار EXCEL وارد شده سپس با استفاده از نرم افزار MSTAT-C داده ها تجزیه تحلیل گردید و از طریق نرم افزار PATH ضرایب همبستگی محاسبه شد. مقایسه میانگین های آزمایش نیز بر اساس آزمون دانکن در سطح آماری %5 انجام شد.
