بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی روابط بین عملکرد و سایر صفات در ذرت آزمایشی در سال زراعی 1393- 94 اجرا شد. در این تحقیق دوازده رقم ذرت در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. هر کرت شامل دو ردیف کاشت به طول 7 متر با فاصله 75 سانتیمتر و فاصله بین بوته 20 سانتیمتر بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ارقام مورد نظر از نظر تمامی صفات تفاوت معنیداري وجود دارد. عملکرد دانه با تعداد ردیف دانه در بلال همبستگی مثبت و معنیدار و با سایر صفات همبستگی غیرمعنیداري داشت. تجزیه به عاملها سه عامل استخراج نمود که در مجموع بیش از 77 درصد از واریانس کل را توجیه کردند.
این مولفهها به ترتیب 36، 25 و 15 درصد از واریانس کل را به خود اختصاص دادند. در مؤلفه اول بیشترین ضرایب عاملی مربوط به صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول بلال، تعداد دانه در ردیف و طول دانه بود بنابر این، این مؤلفه به نام عملکرد نامگذاري شد. در مؤلفه دوم قطر بلال و تعداد ردیف دانه در بلال بیشترین ضریب را داشتند و به نام مشخصات بلال نامگذاري شد. در مولفه سوم صفات وزن هزار دانه، عرض دانه و ضخامت دانه بزرگترین ضرایب را داشتند و به نام مشخصات بذر نامگذاري شد.
مقدمه
افزایش جمعیت دنیا و بهبود استانداردهاي زندگی موجب افزایش تولید ذرت براي مصارف مختلف خواهد شد. موارد مصرف ذرت در تغذیه انسان، دام و طیور و مصارف صنعتی و داروسازي است که آن را به جایگاه مهمی رسانده است . - 1 - ذرت از نظر سطح زیر کشت و تولید در جهان بعد از گندم و برنج در مقام سوم قرار دارد. همچنین ایجاد ارقام ویژه بازارهاي صنعتی کشت و کار این گیاه را افزایش میدهد.
در ایران نیز مشابه با کشورهاي پیشرفته ارقام ذرت مورد کشت هیبرید هستند. ارقام هیبرید تولید شده در ایران و هیبریدهاي وارداتی از نظر خصوصیات مورفولوژیکی و فنولوژیکی داراي تنوع زیادي بوده، لذل شناخت و بررسی این خصوصیات در هیبریدهاي موجود براي برآورده نمودن نیازهاي اصلاح کنندگان از اهمیت زیادي برخوردار است. رمضانی و همکاران - 1387 - در مطالعه صفات زراعی و مورفولوژیکی هفت هیبرید ذرت از طریق تجزیه به عاملها نشان دادند که چهار عامل در مجموع 98/03 درصد از تغییرات کل دادهها را توجیه کردند. در این مطالعه عاملهاي مورد نظر به ترتیب به نامهاي خصوصیات فنولوژیکی، عملکرد، ویژگیهاي بلال و تعداد بلال نامگذاري شد . - 3 - هدف از این بررسی مطالعه روابط بین صفات زراعی و همچنین ارزیابی تأثیر این صفات بر عملکرد دانه ارقام ذرت بود.
مواد و روشها
ارتفاع این منطقه از سطح دریا 1300 متر و متوسط بارندگی سالیانه آن 260 میلیمتر میباشد و بارندگیها عمدتاً در دو فصل پاییز و زمستان صورت میگیرد. آب و هواي آن بر اساس روش آمبرژه خشک و سرد است. هر کرت شامل دو ردیف کاشت به طول 7 متر با فاصله 75 سانتیمتر و فاصله بین بوته 20 سانتیمتر بود. در هر کپه دو بذر کاشته شد که در مرحله 5– 7 برگی تنک شد و تنها یک بوته در هر کپه باقی ماند. عملیات تهیه زمین شامل شخم، دیسک، تسطیح، ایجاد جوي و پشته و کوددهی طبق عرف محل انجام شد. آبیاري از موقع کاشت تا سبز شدن کامل زمین هر چهار روز یک بار انجام گردید.
در طی مدت رشد رویشی و پر شدن دانه تنش مورد نظر اعمال شد به نحوي که از مرحله رویشی 6 -7 - برگی - به بعد آبیاري نسبت به شرایط نرمال به صورت یک در میان انجام گردید. صفات زراعی مورد بررسی شامل ارتفاع بوته - سانتیمتر - ، ارتفاع محل بلال - سانتیمتر - ، طول گل آذین نر - سانتیمتر - ، قطر ساقه - میلیمتر - ، تعداد کل برگ در بوته، تعداد برگ بالاي بلال، طول بلال - سانتیمتر - ، قطربلال - میلیمتر - ، قطر چوب بلال - میلیمتر - ، عمق دانه - میلیمتر - ، تعداد ردیف دانه، تعداد دانه در ردیف، تعداد کل دانه در بلال و وزن 1000 دانه - گرم - و عملکرد دانه - کیلوگرم در هکتار - بودند. تجزیههاي آماري مورد نظر شامل، تجزیه واریانس، تجزیه ضرایب همبستگی، تجزیه رگرسیون، تجزیه علیت، تجزیه به عاملها و تجزیه خوشهاي توسط نرمافزارهاي حAح و تهصطغطق انجام شد.
نتایج و بحث
تجزیه واریانس تفاوت معنیداري بین ارقام مورد بررسی از نظر تمامی صفات مورد مطالعه نشان داد. عملکرد دانه با صفات ارتفاع بوته، طول بلال، تعداد دانه در ردیف و طول دانه همبستگی مثبت و معنیداري بود. تجزیه به عاملها سه عامل استخراج نمود که در مجموع حدود 77 درصد از واریانس کل را توجیه کردند. این مولفهها به ترتیب 36، 25 و 15 درصد از واریانس کل را به خود اختصاص دادند. در مؤلفه اول بیشترین ضرایب عاملی مربوط به صفات عملکرد دانه، ارتفاع بوته، طول بلال، تعداد دانه در بلال و طول دانه بود، بنابر این این مؤلفه به نام عامل عملکرد نامگذاري شد.
در مؤلفه دوم قطر بلال و تعداد ردیف دانه در بلال بیشترین ضریب را داشتند و به نام مشخصات بلال نامگذاري شد. در مولفه سوم صفات ون هزار دانه، عرض دانه و ضخامت دانه بزرگترین ضرایب را داشتند و به نام مشخصات بذر نامگذاري شد. به نظر میرسد فعالیتهاي اصلاحی در درجه اول باید روي صفاتی باید انجام شود که در مولفه اول تأثیر زیادي دارند، در درجه دوم روي صفاتی که در مولفه دوم تأثیر زیادي دارند و الی مولفه سوم - جدول . - 1 معرفتزاده خامنه و همکاران - 1389 - در بررسی 134 هیبرید ذرت دانه اي و ارزیابی بیست صفت زراعی با استفاده از تجزیه به عاملها شش عامل استخراج نمودند که بیش از 77 درصد از واریانس داده ها را توجیه نمودند.
در این مطالعه عامل اول و سوم به نام عملکرد و اجزاي عملکرد نامگذاري شد. عامل دوم عامل صفات مرتبط با عمق دانه نامگذاري شد. عامل چهارم، گنجم و ششم نیز به ترتیب عامل صفات فنولوژیک، ساختار گیاه و گل تاجی نامگذاري شد . - 2 - بررسی صفات مختلف در هیبریدهاي ذرت نشان میدهد که بالاترین عملکرد دانه از هیبریدهایی بدست میآید که داراي حد متوسطی از تعداد دانه در ردیف و تعداد ردیف دانه در بلال باشند و افزایش بیش از حد هر یک باعث کاهش دیگري خواهد شد.
