بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور بررسی تجزیه علیت عملکرد دانه با اجزاي عملکرد در سال 94-95 طرحی با 20 ژنوتیپ گندم دیم در قالب بلوك هاي کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات دیم شیروان به اجرا در آمد. در طی مراحل رشد و بعد از برداشت از صفات، ارتفاع بوته، تعداد روز سنبله دهی، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، تعداد روز تا رسیدگی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه یادداشت برداي به عمل آمد. بر اساس تجزیه واریانس انجام شده، بین لاین ها از نظر تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدن، تعداد خوشه در مترمربع، تعداد دانه در خوشه و عملکرد دانه اختلاف معنی دار وجود داشت. براساس نتایج تجزیه علیت صورت گرفته، صفت تعداد سنبله در متر مربع 69/8 - درصد - ، تعداد دانه در سنبله 64/9 - درصد - و وزن هزار دانه 38/9 - درصد - به ترتیب بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشتند. از طرفی ضرایب همبستگی نیز نشان داد که صفت وزن هزار دانه با تعداد دانه در سنبله همبستگی منفی و معنیداري داشت و صفات تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در مترمربع با عملکرد دانه رابطه مثبت و معنی داري داشتند.
مقدمه:
گندم به عنوان یکی از اصلیترین مواد غذایی بشر و مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی در اکثر کشورها از جایگاه ویزهاي برخورددار است. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و افزایش قیمت این کالا در بازار بینالمللی، اهمیت دستیابی به خودکفایی در این محصول استراتزیک روز به روز افزایش بیشتري پیدا میکند. عملکرد دانه یک صفت کمی استو توسط تعداد زیادي ژن کنترل می شود هم چنین توارتپذیري این صفت به دلیل اثر متقابل ژنوتیپ و محیط پایین بوده، بنابراین انتخاب مستقیم بر اساس عملکرد دانه در جهت بهبود آن چندان امکان پذیر نیست. کنترل بهتر اثرات محیطی در برنامههاي اصلاحی به منطور بهبود عملکرد می تواند از طریق انتخاب غیر مستقیم براي صفاتی که همبستگی خوبی با عملکرد داشته و کمتر به تغییرات محیطی حساس باشند، صورت گیرد . - 4 - صفات مورفولوژیک با دقت و با سادگی قابل اندازه گیري هستند
هم چنین برخی از آنها توارثپذیري نسبتا بالایی دارند، بنابراین گزینش بر اساس این صفات ممکن است راه مطمئن و سریعی براي غربال کردن جوامع گیاهی و بهبود عملکرد دانه باشد. تجزیه ضرایب همبستگی بین صفات مختلف با عملکرد دانه به تصمیمگیري در مورد اهمیت نسبی این صفات و ارزش آنها به عنوان معیارهاي انتخاب، کمک فراوانی می کند - . - 5 محققین با تجزیه علیت روي 40 ژنوتیپ گندم اثرات مستقیم و غیر مستقیم صفات زمان ظهور سنبله، ارتفاع بوته تعداد سنبله و وزن دانه بر عملکرد را بررسی کردند و نشان دادند که تعداد سنبله و وزن دانه - اجزاي اولیه عملکرد - اثر مستقیم زیادي بر عملکرد دارد و زمان ظهور سنبله اثر مستقیمی بر عملکرد دانه نداشته و از طریق وزن دانه و تعداد سنبله به طور غیر مستقیم بر آن تاثیر دارد . - 1 - با ارزیابی همبستگی تعدادي از خصوصیات فیزیولوژیکی ارقام جو لخت با عملکرد دانه نشان داده شد که رابطه مثبت و غیر معنی داري بین این دو صفت وجود دارد . - 3 -
مواد و روشها:
این طرح با 20 ژنوتیپ مختلف گندم - جدول - 1 در قالب بلوك هاي کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات دیم شیروان به اجرا در آمد. اندازه هر پلات 5 مترمربع - 4 خط 5 متري با فاصله خطوط 25 سانتیمتر - و تعداد دانه 400 بذر در مترمربع بود. در طی مراحل رشد و بعد از برداشت از صفات ارتفاع بوته، تعداد روز سنبله دهی، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله، تعداد روز تا رسیدگی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه یادداشت برداي به عمل آمد. دادههاي حاصل با استفاده از نرم افزارهاي آماري مورد تجزیه قرار گرفتند.
نتایج و بحث:
در بین ژنوتیپ هاي مورد بررسی در آزمایش مزرعه از نظر اکثر صفات اختلاف معنی داري وجود داشت. این امر نشان دهنده تنوع ژنتیکی ژنوتیپ ها است. وجود تنوع ژنتیکی در بین این ژنوتیپ ها دست به نژادگران را در انتخاب ژنوتیپ هاي برتر و انجام روش ها ي به نژادي باز می گذارد. افزایش عملکرد دانه در واحد سطح, همیشه جزء اهداف اصلی به نژادي جو و سایر محصولات بوده است. بر اساس تجزیه واریانس انجام شده، رگرسیون عملکرد دانه با صفات اندازه گیري شده معنی دار بود - در این آ زمایش همبستگی بین عملکرد دانه با صفات تعداد سنبله در مترمربع، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه مثبت و معنی دار بودند. رابطه بین تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه منفی و معنی دار بود. با افزایش تعداد دانه در سنبله معمولا دانه ها کوچکتر می شوند در نتیجه وزن هزار دانه تا حدودي کاهش مییابد. - جدول . - 3 روز تا سنبله دهی روز تا رسیدگی ارتفاع بوته تعداد سنبله در مترمربع تعداد دانه در سنبله وزن هزار دانه عملکرد دانه با استفاده از نجزیه رگرسیون صفات موثر بر عملکرد دانه شناسایی و بر اساس آن تجزیه علیت صورت گرفت . - 2 - بر اساس تجزیه علیت صورت گرفته صفت تعداد سنبله در متر مربع بیشترین اثر مستقیم را بر عملکرد دانه داشت - 0/698 - و همچنین صفت تعداد سنبله در متر مربع از طریق تعداد دانه در سنبله بیشترین اثر غیر مستقیم مثبت را بر عملکرد داشت - 0/169 - تعداد سنبله در متر مربع از طریق وزن هزار دانه اثر غیر مستقیم منفی بر عملکرد دانه داشت - -0/243 - - جدول . - 4
