بخشی از مقاله
چکیده:
در این مقاله به بررسی فرایند تهیه و توزیع آب آشامیدنی و مشکلات و خطرات بالقوه کیفیت آب جهت به کار گیری استراتژی های جدید، ارائه روش ها و تکنیک های نوین و موثرتر به منظور ارتقاء کیفیت آب آشامیدنی که در معرض طیف وسیعی از آلاینده های شیمیایی و گروههای فلزی تا محصولات جانبی حاصل از عملیات تصفیه و ضدعفونی، همچنین پاتوژنهای مقاوم، ویروسها، پروتوزواها، باکتریها و انگل ها قرار گرفتهاست، پرداخته شده است. در این تحقیق با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و بازدید و مصاحبه به شناسایی نقاط کنترل بحرانی و تجزیه و تحلیل خطر آن ها در سیستم تأمین و توزیع آب آشامیدنی شهرک گلستان شیراز پرداخته شد.
با استفاده از داده های حاصل از مطالعات انجام گرفته، مراحل فرایند آب آشامیدنی، خطرات بالقوه، اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی تعیین گردید، سپس انطباق آنها با سیستم تهیه و توزیع آب شهرک گلستان بررسی شد. این تحقیق با در نظر گرفتن شرایط میکروبی، شیمیایی و فیزیکی منابع آبی و شبکه توزیع آب آشامیدنی شهرک گلستان شیراز به عنوان پایلوت، به تجزیه و تحلیل نقاط کنترل بحرانی و مدیریت خطر می پردازد، که در نهایت جهت تدوین سیستم مدیریت کیفیت آب آشامیدنی مبتنی بر استاندارد .ISO22000 به کار گرفته خواهد شد.
واژه های کلیدی: کیفیت آب، آلاینده ها، تجزیه و تحلیل خطر، HACCP، ISO22000
مقدمه
امروزه یکی از مهمترین راهکارهای اساسی در مقابله با پدیده ی کمبود آب، حفظ کیفیت آبهای شیرین است. اجماع بین المللی و درک مشکلات کیفیت آب در بین اکثریت کشورها که از نظر ذخایر آبهای شیرین با مشکل مواجه شده و یا درآینده با آن مواجه می شوند موجب تلاش در زمینه به کارگیری استراتژی های جدید، ارائه روش ها و تکنیک های نوین و موثرتر، برنامه های پایش و مراقبت، روشهای ارزیابی مداوم، مدل سازی و اتوماسیون های پیشرفته به منظور حفاظت از منابع آب و ارتقاء کیفیت آب آشامیدنی که در معرض انبوه آلاینده های میکربی و شیمیایی قرار گرفته اند، شده است.
این بدان معنی است که روش های فعلی و سیستم های کنترل و بازرسی های سنتی در اکثریت کشورها به هیچ وجه پاسخگوی مشکلات موجود نبوده و طیف وسیعی از ترکیبات شیمیایی و گروهای فلزی تا محصولات جانبی حاصل از عملیات تصفیه و ضدعفونی همچنین انبوه پاتوژن ها با رفتارهای پیچیده و مقاومت از ویروس ها و پروتوزواها باکتری ها و انگل ها موجب نگرانی و دغدغه ی خاطر مصرف کنندگان را فراهم آورده است بدین سبب تدوین استراتژی مدیریت کیفیت منابع آب در ایران که یکی در کمربند خشک خاورمیانه با بارش متوسط 250 میلیمتر در سال واقع شده و هر ساله با کاهش منابع ذخیره ای دریک طرف و افزایش جمعیت، رشد صنعت و کشاورزی از طرف دیگر مواجه است از مهمترین اقدامات فراروی سیاستگذاران بخش آب می باشد که مهمترین عنصر آن حفظ کیفیت منابع برای آشامیدن از نقطه تولید تا نقطه مصرف خواهد بود.
طرح های سلامت غذا اکنون سالهاست که با اصول سیستم تجزیه و تحلیل خطرات در کنترل نقاط بحرانی - HACCP - برای کنترل خطرات مرتبط با آلاینده های مواد غذایی درهم ادغام شده اند. مهمترین هدف سیستم هایHACCP شناخت خطرات بالقوه ای است که از مرحله آزمایشات نهایی تا مراحل ابتدایی فرآوری و پردازش، مواد غذایی را تهدید می نمایند می باشد. نتایج این برنامه موجب تولید مواد غذایی با کیفیت بالا و مطمئن گردیده است. برنامه HACCP بیش از سه دهه است که در کنترل سلامت مواد غذایی به کار گرفته شده و در سراسر جهان گسترش پیدا نموده است اما این برنامه در مراحل اولیه مربوط به صنعت آب قرار دارد.
این برنامه مبتنی بر سیستم مدیریت خطر - - RISKMANAGEMENT SYSTEM است و می تواند برای سیستم های مدیریت کیفیت آب آشامیدنی نیز به کار گرفته شود.در این روش مشخص می شود که برای سالم کردن آب به چه چیزی نیازمندیم و مدیران را مطمئن می سازد که امور برنامه ریزی شده به نحو صحیح درحال اجرا می باشند. به طور کلی می توان گفت که این روش برای تضمین سلامت آب و مکمل کانون های ناظر بر اصول کلی سلامت آب آشامیدنی است.مبانی سیستم HACCP بر شش مرحله مقدماتی و هفت اصل استوار می باشد. مراحل مقدماتی در فرایند تصفیه و مصرف آب می تواند به شرح زیر باشد:
1.تشکیل تیم یا کمیته HACCP برای سیستم کیفیت آب.
2.توصیف محصول و الزامات فرایند تصفیه آب به منظور تامین شاخصهای مصرف.
3.شناسایی موارد مصرف و گروه های مصرف کننده.
4.ارائه نمودار خط تولید تا نقطه مصرف.
5.تسریع روند کار و تائید نمودار جریان فرایند.
6.فهرست کردن مخاطرات به وجود آمده در هر مرحله.
پس از طی مراحل مقدماتی، اصول سیستم است که بر 7 اصل استوار می باشد. این اصول درسطح بین المللی مورد پذیرش قرارگرفته و روند اجرائی سیستم را تشریح می نمایند و به ترتیب عبارتند از:
1.تجزیه و تحلیل خطرات - بیولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی - .
2.تعیین نقاط کنترل بحرانی یا به عبارتی تعیین نقاط بحرانی در برنامه کنترل.
3.تعیین حدود بحرانی.
4.ایجاد سیستم پایش نقاط کنترل یا پایه ریزی یک سیستم مشاهده و بررسی.
5.پایه ریزی اقدامات اصلاحی.
6. تعیین روشهای تاییدی و ممیزی.
7.برقراری سیستم مستند سازی و تعیین روشی برای ارایه مدارک و اسناد شناسایی خطرات مربوط به آب آشامیدنی اولین گام در ارتباط با برنامه HACCP می باشد که براساس 2 فاکتور احتمال بروز خطر و شدت آن کلیه مراحل را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
از آنجا که هدف از تدوین سیستم HACCP در صنعت فرآوری غذایی به این علت بود که کنترل های موثر و علمی همراه با مستند سازی شرایط تضمینی بهتری برای ایمنی غذا فراهم نماید و فراهم نمودن شرایط کنترل در طول فرایند می تواند کاراتر از کنترل محصول نهایی باشد بدین لحاظ این سیستم در طی چند دهه به مراحل تکاملی خود رسیده و می تواند همچون برنامه های ایمنی غذا در فرآیندهای تامین آب آشامیدنی سالم به طور موثر به کار گرفته شود. بی تردید مزایای قابل مشاهده این سیستم که بطور خلاصه در زیر شرح داده شده است می تواند در کاهش چالش های مربوط به کیفیت آب آشامیدنی و کاهش بیماریهای منتقله توسط آب آشامیدنی نقش ارزنده ای ایفا نماید.
مزایای سیستم :HACCP
1.این سیستم بر بسیاری از محدودیت های سنتی دستیابی به آب آشامیدنی سالم - نظیر جمع آوری و بررسی نمونه های میکربی و شیمیایی، هزینه، زمان، محدودیتها و بازرسی مقطعی و غیره - فائق آید.
2.از قابلیت بالایی برای شناسایی خطراتی که افراد به طرز منطقی انتظار بروز آن را دارند - حتی بدون آنکه قبلا چنین اشتباهاتی رخ داده باشد - برخوردار است.
3.قادر به سازگاری با تغییرات ایجاد شده در طول فرایند های تصفیه از قبیل پیشرفت در طراحی تجهیزات، بهبود روشهای تصفیه و توسعه فن آوری های مرتبط می باشد.
4.به مدیریت یا هدفگیری منابع و امکانات در بحرانی ترین بخشهای فرآیندهای تصفیه کمک خواهد کرد و توجه خاصی به هماهنگی میان منابع و امکانات و نقاط بسیار بحرانی فرآیندهای آب آشامیدنی دارد.
5.مستندات موجود، فعالیت های بازرسی را برای ناظرین تسهیل می کند.
6. همچنان که HACCP سبب بهبود و ارتقاء امنیت آب آشامیدنی می باشد موجب افزایش اعتماد مصرف کنندگان به مسئولین تامین آب آشامیدنی می گردد.
7.این سیستم را می توان در سیستم های مدیریت کیفیت از قبیل ایزو 9000 ادغام نمود وبا ارایه رهنمود های مناسب، از مفهوم آن برای تکمیل این گونه استاندارد ها بهره جست - فلاح حیدر ماه و همکاران . - 1387
استاندارد ایزو :22000
این استاندارد در اول سپتامبر 2005 توسط کمیته فنی محصولات غذایی ISO /TC 34 سازمان بین المللی استاندارد بطور رسمی معرفی شد. در تدوین استاندارد ISO 22000 نماینده هایی از کمیسیون قوانین مواد غذایی WHO/ FAO با کمیته ISO/TC34 همکاری نزدیکی داشتند که این نکته بسیار مثبتی در جهانی شدن این استاندارد بود. این استاندارد به منظور حصول اطمینان از ایمنی مواد غذایی در طول زنجیره غذایی تا نقطه مصرف نهائی الزاماتی را برای سیستم مدیریت ایمنی مواد غذایی تامین می کند.و عناصر کلیدی یک سیستم کیفیت و ایمنی را در یک استاندارد جامع برای زنجیره تامین مواد غذایی به شرح ذیل ادغام کرده :
· ارتباطات متقابل
· مدیریت سیستم
· برنامه های پیش نیازی
· اصول HACCPاین موضوع باعث شده این استاندارد تقریبا تمام الزاماتی که در یک سیستم کیفیت لازم است را دارا بوده و کلیه نقاط ضعف HACCP را پوششدهد.
