بخشی از مقاله
بررسی گفتمان انتخاباتی اعتدال، اصلاحات و عقلانیت در انتخابات دهمین دوره ی مجلس شورای اسلامی
چکیده:
در این نوشتار؛ گفتمان انتخابات اعتدال، اصلاحات و عقلانیت در دهمین دوره ی مجلس شورای اسلامی با روش تحلیل گفتمان لاکلاوموف برسی شده است. جهت بررسی این دوره از انتخابات، متون و برخی تیتر های خبری از روزنامه ی شرق و مردم سالاری منتخب گفتمان، اعتدال، اصلاحات و عقلانیت مورد تحلیل قرار می گیرد . نظام معنایی گفتمان های حاکم در عرصه های سیاسی و اجتماعی با استفاده از کارکردهای ایدئولوژیکی و قدرت زبانی خارق العادهایی که دارند به بازتولید خود در سطح اجتماع میپردازند و با تسلط هژمونیک بر اجتماع، تولید قدرت جدید تری را شکل می دهند. گفتمان انقلاب اسلامی درعرصهی سیاسی ایران همواره گفتمان برتر است، این گفتمان در جذب و بهره گیری از عناصر گفتمانی همواره از پویایی برخوردار است و با توجه به موقعیتهای زمانی و شرایط اجتماعی بازسازی میشود و تولید قدرتی جدید در سطح اجتماع مسلط میگردد. همراه با پیروزی گفتمان اعتدال، اصلاحات و عقلانیت در عرصهی سیاسی ایران، تولید قدرت جدیدی در سطح اجتماع شکل میگیرد. مرحلهی دوم پیروزی گفتمان اعتدال، اصلاحات و عقلانیت در انتخابات دهمین دورهی مجلس شورای اسلامی نمایان شد. نتایج به دست آمده از تحلیل روزنامهی شرق و مردم سالاری حاکی از این امر مهم است که، گفتمان اعتدال، اصلاحات و عقلانیت در این دوره از انتخابات با محور قرار دادن مفاهیم گفتمانی، مثل، اخلاق مداری، حقوق زنان، برجام، رونق اقتصادی، بیکاری، رفع فقر و آزادی به دنبال گرفتن کرسی های قدرت در مجلس فضای آرمانی جدیدی ایجاد کرد و خود را تواناتر از هر گفتمانی برای حل مشکلات کشور تلقی کرد. همراه بابه کار گیری قدرت گفتمانی و ساختار شکنی مجلس نهم سعی کرد، تسلط هژمونیک گفتمان اعتدال و اصلاحات را در سطح اجتماع برقرار کند.
واژگان کلیدی: گفتمان لاکلاو موف، گفتمان انقلاب اسلامی، گفتمان اصلاحات، اعتدال
مقدمه :
این تحقیق بر اساس روش لاکلاوموف گفتمان عقلانیت، اعتدال، اصلاحات را در رقابت انتخاباتی دهمین دورهی مجلس شورای اسلامی مورد برسی قرار داده است. فرکلاف((1995 و تئون ون دایک((1996 بر این عقیدهاند که از طریق ویژگیهای ساخت واژگانی، نحوی و متنی میتوان رفتار جمعی را کنترل کرد. آنچه مهم است این است که گفته یا متن خاص با توجه به روابط قدرت حاکم بر تولید و تفسیر، تبیین و توجیه میشود. اهمیت تحلیل گفتمان نظری و کاربردی بهکارگیری عالمانه نتایج آن در تعدیل روابط قدرت در ارکان جامعه، هدایت تحولات سیاسی و اجتماعی، سازماندهی مناسب وسایل ارتباط جمعی بهویژه در جهت ریشه کردن تعصب و همچنین تأثیر آن در تنویر افکار عمومی است(یارمحمدی، .( 1385 ون دایک، یکی از وظایف مهم تحلیل انتقادی گفتمان را تبیین روابط میان گفتمان و قدرت اجتماعی میداند. او براین باور است که نهادها یا گروههای مسلط از طریق دسترسی به ابزارهای گفتمان و ارتباط اجتماعی و کنترل آنها میتوانند بر ساختارهای متن و گفتگو تأثیر بگذارند که دانش، نگرش هنجار، ارزش و ایدئولوژی دریافت کنندگان پیام، کموبیش در جهت منافع گروههای مسلط تحت تأثیر قرار گیرد(علی آبادی.(1387
سلطانی، در کتاب قدرت، گفتمان و زبان( سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران) مطالعات خودرادر خصوص بازتاب تحولات و منازعات معنایی میان محافظهکاران و اصلاحطلبان در مطبوعات وابسته به آنها در دو مرحله در سال 84 برسی کردند. همچنین مطبوعات را به تنهایی به وجود آورنده و تغییردهندهی تحولات اجتماعی نمیدانند، بلکه قدرت پنهان را تقویتکنندهی این روند میدانند. سلطانی نشان میدهد که قدرت با ایجاد سلطه بر ذهنیت سوژههای گردانندهی نهادهای مطبوعاتی به رفتار و گفتارشان شکل میدهد و آنها را در راستای گسترش خود به استخدام درمیآورد. تأکید میکند که مطبوعات تنها آنچه را که قدرت گفتمانی برای آنها بهعنوان معیارهای صدق و کذب تولید میکند بازنمایی مینماید و به اینترتیب این بازنمایی را به ذهن سوژههای بیشتری تعمیم میدهند که از نظر ایشان این روند باعث گسترش دامنه قدرت میشود. گفتمان هشت سال گذشته ی ایران همراه با شعار عدالت محوری، ظلم جهانی، ساده زیستی و میهن دوستی به نفع مردم تهی دست، باعث استحکام هشت سال کرسیهای قدرت شد. پایان ریاست جمهوری احمدی نژاد، تبعات ناخوشایندی را برای مردم فراهم کرد. گفتمان اعتدال و اصلاحات که تلفیقی از گفتمان، آزادی و رفاه است، توانست با بهره گیری از عناصر گفتمانی جدید و اثر گذاری بر اذهان عمومی، عامگرایی را در پیش گیرد و با ساختار شکنی گفتمان عدالت گرایی هژمونی و تسلط بر امور را به نفع خود در اختیار گیرد. در مقاله ای که توسط نویسندهی فعلی درسال 94، با عنوان (شکل گیری گفتمان عقلانیت، اعتدال و اصلاحات) تنظیم شد، شکل گیری گفتمان اعتدال و اصلاحات، مورد ارزیابی قرار گرفت، با توجه به این مقاله اجماع عارف و روحانی باعث تحول گفتمانی عمیقی در عرصه ی سیاسی و اجتماعی ایران میشود. طیف اعتدال و اصلاحات که در گذشته مستقل و گاهی در مقابل هم بودند، ائتلاف دقایق آخر عارف به نفع روحانی، تفاهم و انسجام درونی دو گفتمان متفاوت را بر جای گذاشت. درآمیختگی درونی گفتمان اعتدال همراه با اصلاحات ترمیم شده که منزلت، معیشت و عقلانیت را انتخاب کرده بود، موجب تحول عظیمی در عرصه ی سیاسی ایران می شود اجماع آنها بر اساس گفتمانی واحد، عقلانیت، اعتدال، اصلاحات نام گرفت. عنصر اعتدال دال تهی در گفتمان هشت سال گذشته بود. دال اعتدال در کنار عناصر گفتمانی دیگر توانست، جذابیت معنایی جدیدی ایجاد کند(گمشاد، .(1394 پیروزی گفتمان اعتدال، اصلاحات، عقلانیت در عرصه ی سیاسی ایران، فضای گفتمانی جامعه را تغییر داد. با شکلگیری قدرت جدید در ایران؛ گفتمان انقلاب اسلامی عرصه ی تحولاتی عظیم میگردد. سازش با غرب در انتخابات یازدهمین دوره ی ریاست جمهوری یکی از ارکان اصلی این گفتمان بود. برجام از نتایج سازش با غرب بود. این موفقیت در انتخابات دهمین دوره ی مجلس شورای اسلامی در کنار دالهای گفتمانی دیگر منظومهی معنایی گفتمان اعتدال، اصلاحات، عقلانیت است. دالهای گفتمانی دیگر همانند: حقوق زنان، رفع حصر، قانون گرایی، آزادی، اخلاق گرایی، بیکاری، رونق اقتصادی، رفع فقر در ادامهی گفتمان انتخابات 92 عرصهی تداوم و پیروزی دیگری را در سطح اجتماع فراهم کرد.
سوال تحقیق:
گفتمان اعتدال، اصلاحات عقلانیت در این دوره از انتخابات عرصهی ظهور چه مفاهیمی را ایجاد کرد؟ فرضیهی تحقیق:
گفتمان اعتدال و اصلاحات همراه با حامیان دولت، عرصهی ظهور مفاهیمی مثل، اخلاق مداری، حقوق زنان، برجام، رونق اقتصادی، بیکاری، رفع فقر و آزادی را ایجاد کرد. این گفتمان با اسفبار نشان دان گفتمان قبلی مجلس شورای اسلامی خود را تواناتر از هر
گفتمانی برای حل مشکلات کشور معرفی کرد، همراه با ایجاد منظومهی معنایی جدید و ساختار شکنی گفتمان قبلی مجلس شورای اسلامی، گفتمان اعتدال و اصلاحات را در سطح اجتماع، هژمونی کرد.
روش تحقیق : چهارچوب نظری تحقیق:
پایه و اساس این تحقیق بر اساس نظریهی گفتمانی لاکلا و موف صورت پذیرفته است. لاکلا و موف عرصه اجتماع را به حوزههای متخاصم برای تثبیت معنا تقسیم کرده و همه چیز را گفتمانی میدانند. گفتمانها برای اینکه هویت خود را معلوم کنند، شروع به غیریت سازی در جوامع میکنند و جهت نفوذ در ذهن سوژهها با ساختارشکنی دالی از مدلولش آنها را در یک زنجیرهی هم ارزی به دام میاندازند. همواره جهت تسلط بر امور، به هژمونی میپردازند و با بکارگیری کلیهی ابزارها مثبت نمایی خود را بزرگ جلوه میدهند و قدرت چهرهی خود را از نظرها پنهان میکند. آنها ادعا کرده اند که هویتهای سیاسی و اجتماعی در یک نظام رابطه ای قرار دارند. برتری-های گفتمانی، با مطلوب و بهحق جلوه دادن خود، حول دال مرکزی سامان مییابند. هر دالی در کنار عناصر گفتمانی دیگر زنجیرهی هم ارزی را تشکیل میدهد. گفتمانها همواره میکوشند با توجه به ساختارهای تعریف شده، معنا سازی در سطح اجتماع را بر عهده گیرند.گفتمان یک منظومهی معنایی است که واژهها و نشانههای آن در کنار هم و در پیوند با یکدیگر مجموعه ای معنادار را میآفرینند(حسینی زاده، .(1386 دالهای شناور، نشانههایی هستند گفتمانهای مختلف تلاش میکنند تا به آنها به شیوهی خاص خودشان معنا ببخشند( .(Jorgnsen,M. &philips, L2002 آن معانی احتمالی نشانهها را که از گفتمان طرد میشوند حوزهی گفتمانگونگی1مینامند. بر اساس نظریه ی لاکلا و موف مبارزه بر سر معنا مهم است. هر گفتمانی در مقابل گفتمانهای رقیب هویت خود را تعریف میکند. پدیده غیریت سازی، زمانی شکل میگیرد که گفتمانها هویتهای متفاوت رقیب را طرد سازند. گفتمانها به جای توسل به زور از هژمونی استفاده می کنند .هژمونی به اقناع و اندیشه متوسل میشود و قدرت را به حقیقت تبدیل میکند. هوارث، معتقد است که عناصر جدید و ترکیب آنها در هویتی نو؛ توسط مفصلبندی در گفتمانها امکانپذیر میشود.
