بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش بر آن است تا ضمن پیگیری پرسشهای زیر برمبنای منابع مکتوب و شواهد تجربی مربوطه، پاسخهایی اجتماعی-فرهنگی ارائه دهد. ارزشهای فرهنگی حاکم چه هستند که در برگزاری انتخابات آزاد مانع ایجاد میکنند؟ چرا علیرغم گسترش ارتباطات و تغییرات اجتماعی، برخی ویژگیهای فرهنگ عشایری همچنان پابرجا مانده و دخیل است؟ تجلی این ویژگیهای فرهنگی در زمان انتخابات در قالب چه چیزیهایی ظاهر میشود؟ جامعه مورد مطالعه استان ایلام می باشد. در این پژوهش ضمن بررسی تفصیلی این موضوع به صورت کیفی در قالب بحثهای گروهی با پاسخگویان و مصاحبههای عمیق، با بهرهگیری از دادههای اسنادی از نوع تحلیل محتوایی به تحلیل رفتار انتخاباتی شهروندان استان ایلام پرداخته شده است. نمونهگیری از نوع نمونهگیری مبتنی بر هدف بوده است. از یافتههای تحقیق می توان چنین استنباط کرد که مبانی فرهنگ عشیرهای نظام سیاسی ایران در طول تاریخ بر پدیدهی انتخابات و نحوهی اجرای آن مؤثر بوده است. مشارکت فرد در انتخابات چه به عنوان رأیدهنده و چه به عنوان کاندیداتور براساس تعلقات محدود خویشاوندی و طایفهای است و خویشاوندگرایی مانع از تخصصگرایی و قانونمداری به عنوان اساس دموکراسی میشود.
واژه های کلیدی: ایلام، منازعات طایفه ای، انتخابات، قبیله گرایی، دموکراسی
1 دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه گیلان 1
2 دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه گیلان 2
1
مقدمه و بیان مسئله
یکی از مهمترین مسائل مربوط به علم سیاست، مسئله انتخابات و مشارکت مردم در تعیین سرنوشت خویش است. پدیده مشارکت به معنای همکاری، نخستین رفتار اجتماعی است که از انسان سر زده است (هوین1، .(9: 1982 اما گستردگی و عمق فهم مشارکت، امروزه دستهبندی وتعیین انواع آن را ناگزیر میسازد، برخی از نظریهپردازان انواع مشارکت را چنین تقسیمبندی کردهاند: مشارکت اجتماعی نخستین: این مشارکت در شکل گفت وگو با مردم است و قرنهاست که این نوع مشارکت از سوی رهبران مذاهب و طرفداران انواع ایدئولوژیها برای جلب مردم به کار رفته و دربرگیرنده تمامی مشارکتهای افراد برای اعمال و مناسک موردنظر بوده است؛ مشارکت اجتماعی رفتارگرایانه: در پی بسیج اجتماعی از راه به کارگیری روانشناسی اجتماعی و کاربرد رسانه ها برای جلب همگان به مشارکت است؛ مشارکت اجتماعی انسجامگرا: این مشارکت درشکل اتحادیهها و انجمنها تحقق مییابد و برپایه ادغام اجتماعی و فرهنگی و جامعهپذیری فرهنگ مشارکت جویانه پیش میرود؛ مشارکت اجتماعی برای توسعه: ایننوع مشارکت را فرایندی اجتماعی، جهانی و چندبعدی تلقی می کنند و افراد را در آن برای توسعه ملی به مشارکت میخوانند (پیران، .(27- 28 :1376
ازجمله مفاهیم و پدیده های جدیدی که در لوای عقلانیت و مدرنیته در دوران مدرن تکوین و گسترش یافت ایده ی دموکراسی وحق تعیین سرنوشت شهروندان توسط خودشان است که توسط اکثر کشورهای دنیا به رسمیت شناخته شده است. دموکراسی بر انتخابات آزاد مبتنی است و برگزاری انتخابات آزاد از یکسو اقدامی دولتی است و از سوی دیگر مسئولیتی فردی است که باید با حساسیت خاصی با آن برخورد نمود.
اکنون که ما در دوره مدرنیزاسیون قرار داریم با توجه به تغییرات بسیار پیچیده در حوزه های مختلف و تأثیر این فرایندها بر تمام کشورهای جهان و بعضاً دگرگونیهایی که در تمامی ابعاد این کشورها ایجاد می شود، سؤال اینجاست که چرا با وجود پیشرفت های نوآورانه و جهان شمولی که هر روز رخ می دهد، به نظر می رسد بعضی جنبه ها ازجمله مسئله مربوط به انتخابات در بعضی کشورها و مناطق همچنان مبتنی بر فرهنگ و ارزشهای حاکم بر آن جامعهاند و نه ارزشهای جهانشمولی که مثلاً بر رفتار انتخابانی به معنای
واقعی حاکم است.
در حال حاضر فرهنگ قبیلهای و طایفهای و ارزشهای بجا مانده از این نوع سبک زندگی در بعضی مناطق کشور همانند استان ایلام امری پر نفوذ بر رفتار سیاسی و انتخاباتی شهروندان است. این استان یکی از مناطق کشور است که در سالهای اخیر دچار تحولات مهم اجتماعی از قبیل گذار جوامع از سنت به مدرنیه، افزایش فارغ التحصیلان دانشگاهی، رشد آگاهیهای عمومی، تبادلات علمی و فرهنگی از طریق رسانه و... شده است ولی هیچ یک از این عوامل و شرایط نتوانسته است از نقش عامل مهم و حیاتی در استان ایلام یعنی داشتن ایل و قبیله بکاهد. و هنوزهم در بسیاری از پدیدهها مثل انتخابات، ایل و قبیله در بسیاری از موارد به عنوان عامل برتر و وسیلهای برای شناخت افراد و امتیازدهی به آنان محسوب می گردد.
برای پیبردن به نقش طایفه و قبیله در انتخابات و نیز ریشههای رفتار سیاسی مردم باید به نقش عوامل فرهنگی اشاره کرد و در چارچوب ویژگیهای فرهنگ سیاسی مردم این موضوع را تحلیل کرد. باتوجه به بازماندههای میراث عشایری در فرهنگ عمومی جامعه-ی مورد مطالعه ، سؤال این است که ارزشهای فرهنگی حاکم چه هستند که بر برگزاری انتخابات آزاد به عنوان یکی از لوازمات دموکراسی اثر میگذارند وگاهاً برای حصول آن مانع ایجاد می کنند؟ چرا علیرغم گسترش ارتباطات و تغییرات اجتماعی، برخی ویژگیهای فرهنگ عشایری که مانع از استقرار انتخاباتی آزاد است همچنان پابرجا مانده و دخیل است؟ تجلی این ویژگیهای فرهنگی در زمان انتخابات در قالب چه چیزیهای ظاهر می شود؟
