بخشی از مقاله
چکیده :
با رسمی شدن مذهب تشیع، ورود شمایل های مذهبی در عصر صفویه آغاز شد. جنبه محتوایی شمایل ها برگرفته از تعالیم یکتا پرستانه است. نماد فروهر دایره ای است که نشان از فر ایزدی دارد به صورت هاله نور پیرامون چهره ائمه شکل گرفت. شمایل نگاری هنر مردمی است که در دوره قاجار به اوج شکوفایی می رسد. این تصاویر که به چهره حضرت علی - ع - و امام حسین - ع - و حضرت ابوالفضل محدود گردید، تصویر آرمانی انسان کامل را با الگوهای رنگی خاص اولیا را نمایان کرد.
در میان شمایل نگاران، اسماعیل جلایر تحت تأثیر آموزه های دینی پدرش، با عشق و ارادتی والا به خاندان عصمت بویژه مولای متقیان علی - ع - و دو فرزندش به نقاشی پرداخت. علیرغم آنکه وی خوشنویس نبود، نمونه های خطی اساتید خوشنویسی را در ابعاد بزرگ نقاشی کرد، لذا او یکی از متقدمین نقاشی خط در عصر حاضر است. روش تحقیق در این مقاله معطوف به روش تحلیل محتوی و شیوه تاریخی توصیفی است. و هدف آن بررسی هنر مردمی، شمایل نگاری با توجه به مطالعه موردی آثار اسماعیل جلایر است.
مقدمه
ریشه برخی از عقاید و باورهای امروزین عوام را می توان در باورهای کهن و اسطوره ا ی نهفته ، یافت. این باورها صورت خود را تغییر را می دهند، اما در معنی ، به همان شکل باقی می مانند. یکی از این نمونه ها شمایل نگاری است. صرف نظر از تاریخ ورود شمایل و شمایل نگاری ،که در جای خود بدان اشاره می شود و بحث مورد نظر این مقاله است، بر خلاف سنت های مسیحی که شمایل های مذهبی مورد پرستش قرار می گیرد، این شمایل ها هیچ گاه پس از ورود به ایران ، مورد پرستش قرار نگرفت. اگر چه با یک تغییر ضمنی، صورت این شمایل ها از تصویر قدیسین و یا حضرت مریم - ع - و فرزندش حضرت عیسی - ع - پس از ورود به ایران در زمان شاه اسماعیل به تصویر و شمایل ائمه - ع - تغییر یافت ، اما به لحاظ محتوایی عملکرد و یا هدف از استفاده این شمایل های مذهبی با نسخه های غربی و بیزانسی آن در بسیار متفاوت بوده که ریشه در تفکرات باستانی ایرانیان داشته است.
این شمایل ها در هنر ایرانی غالبا مردانه هستند، یعنی تصویر امامان معصوم که عموما به تصویر حضرت علی - ع - و تصویر - سید الشهدا - حضرت امام حسین و بعد ها شمایل حضرت ابوالفضل بدان اضافه گردید ، اختصاص داشت. ذکر این نکته ضروری است که اهل بیت پیامبر اکرم - ص - ، فرزند مطهر ایشان حضرت فاطمه - ع - و بانوی کربلا که تداوم قیام امام حسین - ع - را پس از واقعه عاشورا ، رهبری کرد ، حضرت زینب - س - است. لذا این یاد آوری این نکته ضروری است که در تشیع بانوانی صاحب کرامت و فضیلت که از وابستگان پیامبر بوده و نقش اساسی در ترویج دیانت تشیع داشته ، وجود دارد . اما پرسش اینجاست ، چرا بر خلاف سنت های مسیحی ، تصویر این زنان مکرمه به تنهایی ذیل عنوان شمایل مذهبی ترسیم نگردید.
پاسخ این امر همان گونه که گفته شد ریشه در عقاید پیش از اسلام دارد به این معنی که روح حاکم بر خانواده که از آن صیانت میکند، مرد است ، این امر به لحاظ تاریخی ریشه در تاریخ و فرهنگ ایرانی دارد، از این رو شمایل های ترسیم شده و یا بکار رفته در تکایا در آغاز و بعدها منازل تصویر مردانه ای از اولیا است که نماد حضور مرد است علاوه بر آن به لحاظ - تیپولوژی - ریخت شناسی تصویر ترسیم شده از اولیا به استناد آنچه در روایات آمده و نقاش در تلاش برای رسیدن این مقصود از تجسم خود استفاده نموده، الگوی ترسیمی این چهره ها که مبنای زیبایی شناسی چهره ائمه - ع - است، تصویر آرمانی مبتنی بر الگو های تصویری ایرانی است .
تاثیر رسانه هنر در ترویج شمایل مذهبی دوره قاجار، مطالعه موردی اسماعیل جلایر
قدیمی ترین و رایج ترین معنی شمایل به هنر مسیحی مرتبط می باشد که تمثال مورد عبادت ، غالبا تصویر مریم عذرا و مسیح کودک اشاره دارد
ترسیم شمایل های مذهبی از دوران صفوی آغاز شد، رسمی شدن مذهب شیعه و پر رنگ شدن عزاداری ها با روضه محتشم کاشانی از دلایل رونق شمایل کشی در آن دوران بود. ورود شمایل های مذهبی مسیحی در این دوران توسط تجار و مروجین مذهب مسیحی از دیگر دلایل رشد شمایل کشی بود. "اولین تصاویر دینی ایرانیان مسلمان، نه تصاویر گرافیکی و نه تصاویر سمبلیک بلکه تصویرپیکره شخص پیامبر اکرم می باشد که با مشخصات عمومی نقاشی های اسلامی آن عصر مثل هاله دور سر و بازوبندی که در مواردی با بخشی از عبارت کلمه شهادت »لااله الا الله، محمدا
