بخشی از مقاله
چکیده
در مقاله ی حاضر نگارنده پس از تعریف نشانه و انواع آن از دیدگاه اندیشمندان مختلف و بیان نقاط اشتراک و افتراق نظریات مختلف به بررسی علم نشانه شناسی می پردازد. و سپس با ارائه ی تعاریف مشخص از نماد و نشانه تفاوت های این دو عنوان می گردد. روش تحقیق تحلیلی و اسنادی است، که با بهره گیری از منابع موجود، و پس از بیان پیشینه ای از دیدگاه های متقدمین نشانه شناسی پیرامون نشانه و مقایسه تطبیقی نظریات آنها، تعریفی جامع از نشانه، نماد و علم نشانه شناسی صورت گرفته است. با توجه به مطالعات انجام شده در این پژوهش می توان نتیجه گرفت که نماد حاصل فرآیند شناختی است که بسته به موضوع، علاوه بر استفاده ی ابزاری، واجد معنایی ضمنی نیز می شود. ولی نشانه ابزاری است که به صورت لفظی یا تصویری جایگزین چیز دیگری می شود. و اغلب فاقد معنای ضمنی خاصی است. در نشانه رابطه ی میان دال و مدلول اختیاری است ولی در نمادرابطه، ی دال و مدلول هیچ گاه کاملاً اختیاری نیست. در واقع نشانه همان چیزی است که دیده می شود اما اگر با دیدن نشانه به مفاهیم دیگری پی برده و معنای دیگری به ذهن خطور کند، آنگاه نشانه به نماد تبدیل شده است.
کلمات کلیدی : نماد، نشانه، سوسور، پیرس، موریس، نشانه شناسی.
1
-1 مقدمه
در پرداختن به نشانه شناسی و پژوهش پیرامون آن، توجه به برخی تعاریف پایه ای که در علم نشانه شناسی کاربرد دارد، الزامی است. این مفاهیم در تبیین موضوعات گوناگون نشانه شناختی به انحاء مختلف مورد تاکید بوده و در روند نشانه شناسی از کلیه نظام هایی که موضوع این علم اند، نقش اساسی ایفا می کند. مسلماً تحقق این مطلب با بررسی دقیق و درک کاملی از مفاهیمی همچون نشانه، نماد، نشانه شناسی میسر می باشد.
نشانه ها معمولاً به شکل کلمات، تصاویر، بوها، طعم ها، حرکات و اشیاء ظاهر می شوند. اما، این چیزها ذاتاً معنی دار نیست و فقط وقتی که معنایی به آنها منصوب شود تبدیل به نشانه می شود. هیچ چیز نشانه نیست مگر این که به عنوان دلالت گر، ارجاع دهنده یا اشاره گر به چیزی غیر از خودش تلقی شود. در این صورت می تواند نشانه باشد. درک نشانه ها به طور کاملاً ناخودآگاه از طریق ارتباط دادن آن ها با نظام های آشنایی از هنجارها و قراردادهای اجتماعی تحقق می یابد. این استفاده معنادار از نشانه هاست که در کانون اهمیت نشانه شناسی قرار دارد(چندلر، .(45 : 1387 الگوهای اولیه که به بررسی ساختار نشانه پرداخته اند متعلق به زبان شناس سوییسی فردیناندو سوسور و فیلسوف آمریکایی چارلز سندرس پیرس می باشد(ماجدی، زرآبادی، .(50 : 1389 این مقاله در گام نخست به تعریف نشانه از دیدگاه متفکران مختلف پرداخته و انواع نشانه ها گفته شده، و سپس به تعریف نماد و علم نشانه شناسی و در نهایت تفاوت ها و شباهت های نشانه و نماد پرداخته است.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق پژوهش حاضر تحلیلی و اسنادی است، که با بهره گیری از منابع موجود، و پس از بیان پیشینه ای از دیدگاه های متقدمین نشانه شناسی پیرامون نشانه و مقایسه تطبیقی نظریات آنها، تعریفی جامع از نشانه، نماد و علم نشانه شناسی صورت گرفت.
-3 تعاریف و مفاهیم پایه
-1-3 نشانه
-1-1-3 نشانه از دیدگاه سوسور
در کاربردهای تحلیلی نشانه شناسی (سنت سوسور) هر نشانه ترکیبی است از :
نشانگر (یا »دال- (« صورتی که نشانه بر خود می گیرد. و نشان شده (یا »مدلول- (« مفهومی که بازمی نمایاند(نمودار
)(1سامانیان، بهمنی، .(38 : 1389
نمودار : 1 نشانه در نظام سوسور ( (BAUDRILLARD, 2005 : 34
امروزه، عموماً نشانگر را به صورت مادی و یا فیزیکی نشانه تاویل می کنیم. نشانگر چیزی است که می توان آن را دید، شنید، لمس کرد، بویید یا چشید. ازسوی دیگر نشان شده، یک مفهوم ذهنی است. رابطه میان نشانگر و نشان شده را به نشانگری یا »دلالت« است که تعبیر می کنیم که در نمودار سوسور با پیکانی دوسره نمایش داده می شود(سامانیان، بهمنی، .(39 : 1389
2
-2-1-3 تعریف نشانه از دیدگاه پیرس
برای پیرس نشانه آن است که چیزی را به جای چیزی دیگر بیان کند(شیرازی، .(14 : 1381 پیرس می گوید تنها در پرتو نشانه است که می توان اندیشید. نشانه ها ممکن است منش کلامی- تصویری - آوایی و یا بساوایی به خود بگیرند اما آنچه بدیهی است اینکه این امور به تنهایی دارای معنا نیستند و معنا چیزی است که ما به آنها می افزاییم(ضیمران، .(40 : 1383
-3-1-3 نشانه از دیدگاه موریس
موریس نشانه را چنین تعریف می کند : به چیزی نشانه گفته می شود، اگر چیزی، مثلاً الف، به ترتیبی رفتار را در جهت هدفی تنظیم کند که مشابه (اما نه لزوماً عین) شیوه ای باشد که چیز دیگری، مثلاً ب، رفتار را در جهت همان هدف در شرایط مشاهده آن، تنظیم می کرد؛ در این صورت، الف یک نشانه است(موریس، .(7 : 1946 تعریفی که موریس ارائه می دهد براساس پاسخ به محرک ها و در چهارچوب رفتارگرایی است، چنان که خود اشاره دارد که چنین تعاریفی در قالب نشانه شناسی رفتاری
در جهت ایجاد روشی علمی برای پایه گذاری دانش نشانه هاست(اهری، .(13 : 1387 موریس در مطالعه نشانه ها، سه جنبه متمایز را در تئوری نشانه شناسی مطرح می کند :
- سویه نحوی
- سویه معنا شناختی
- سویه کاربرد شناختی
