بخشی از مقاله
چکیده
پیامد مدیریت نوین توسعه، اصالتا پذیرش تغییر و تحول همراه با دگرگونیهای عمیقی میباشدکه به ناچار پذیرش هضم و جذب اثرات خوشآیند و ناخوشایند، مثبت و منفی و مستقیم و غیرمستقیم، در سطوح مختلف جامعه است. با نگاهی به سیر تاریخی مدیریت این نکته را آشکار میسازد، که در صورت وجود سوء مدیریتی باعث دگرگونیهای قهقرایی در توسعه میشود؛ چرا که بدون آیندهنگاری و استفاده نکردن از نظرات کارشناسی شده، قطعا پیدایش آسیبهای جدیدی میشوند که ای بسا ممکنه اثرات آنها جبران ناپذیر باشند و اگر احیانا جبران هم شوند نامعلوم است که کی این آسیبها و نارساییها جبران خواهند شد.
بنابراین برای دوری گزیدن از اینگونه آسیبها کارشناسان و سیاستگذاران امر بویژه در مسائل روستایی، امروزه مدیریت نوین روستایی را مطرح کردهاند. بدین ترتیب پژوهش حاضر در تلاش دارد تا با کالبد شکافی محتوایی از منظر توسعه پایدار به آسیبشناسی آن بپردازد.
ابزار تکنیکی این مقاله از لحاظ هدف یک پژوهش کاربردی و میزان نظارت و کنترل آن از نوع توصیفی و روش گردآوری اطلاعات به روش مدارک اسنادی؛ همچنین تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز بصورت محتوایی است. نتایج و یافتههای پژوهش نشان میدهد که بدلیل بی تجربه بودن دهیاران و نداشتن تخصصهای لازم در این زمینه و همچنین داشتن تضاد سلیقهای با شوراهای اسلامی رویهم رفته سبب توسعه مدیریتی از نوع اینورژنی شده، که در نهایت امر به برونزاد آسیبهای متعددی همچون: محیطی - اکولوژیکی 18 - بند - ، اجتماعی 19 - بند - ، اقتصادی 25 - بند - ، فرهنگی 16 - بند - اداری- نهادی 17 - بند - و کالبدی و فضایی 27 - بند - را در سطح مناطق روستایی ایجاد کرده است.
.1 مقدمه
آمارهایی که هر روزه توسط سازمانهای رسمی منتشر میشود همگی خالی از سکنه شدن روستاهایی که ضعف مدیریت نظارتی - شورا - و اجرایی - دهیاری - حکایت دارند. افزایش روزافزون جمعیت و کم توجهی به مدیریت روستایی اثرات منفی زیادی بر ساختار اقتصادی، اجتماعی، محیطی - اکولوژیکی، کالبدی- فضایی، نهادی - اداری و فرهنگی روستاهای کشورمان به جای گذاشته است.
چنانچه نبود شوراهای اسلامی روستایی قوی و بی تجربهگی و نیز نداشتن تخصصهای لازم دهیاران باعث پیدایش موج جدیدی از مشکلات روستایی از قبیل مسائل زیست محیطی، آلودگی آبها، از بین رفتن اراضی کشاورزی و مراتع دامی، انقراض گونههای جانوری و گیاهی، عدم استفادهی صحیح از منابع آبی و خاکهای کشاورزی، رسوخ معضلات غیر اخلاقی و فرهنگی به جامعه روستایی، مهاجرتهای روستایی و از همه مهمتر کمرنگ شدن پایگاه تولیدی روستاها و به بار آوردن روستاهای مصرف محوری بر اثر سیاستهای نادرست و... را در طی سالیان متمادی به ویژه در چند سال اخیر شده است.
یک دهه از عمر دهیاری و چهار دوره از مدت شوراهای اسلامی روستایی میگذرد این نوع مدیریت روستایی همواره با فرازها و نشیبها روبرو بوده است. از اینرو در راستای انتظام بخشی مدیریت نوین روستایی شناخت آسیبها میتوانند زمینهساز پیشبرد برنامههای توسعه، بطور اعم در سطح ملی و فراملی و بطور أخص در مناطق روستایی باشد.
.2 بیان مسئله
انسان کانون بدایت و نهایت مدیریت توسعه است - حریری، 1387، . - 257 اما با نگاهی به مدیریت توسعه روستایی ایران در سالهای قبل و بعد از انقلاب متوجه میشویم که همواره شاهد ضعفها و خلاءهای مدیریت توسعه روستایی در اقصاء نقاط کشورمان بودیم و هستیم. با این وجود بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی با تشکیل شوراهای اسلامی در روستاها به عنوان یک بال مدیریتی تصمیم گیرنده گام مثبتی در جهت عمران و آبادانی روستاها بر داشته شد.
لذا به اقتضاء شرایط موجود نیاز مبرمی به تأسیس بال مدیریت اجرایی بنام دهیاری که مجری تصمیمات اعضای شورای اسلامی باشد بیش از گذشته احساس میشد. اما با گذشت زمان با تشکیل این دو نهاد نظارتی و اجرایی، آنگونه که انتظار میرفت در توسعه و آبادانی روستاها نقش به سزائی داشته باشند نه تنها محقق نشد بلکه به پارهای از آسیبها و چالشها جدیدی نیز دست یافت به همین رو پژوهش حاضر به آسیبهای برآمده در حوزههای مختلف هم در بخش شوراهای اسلامی و هم بخش دهیاران به تفصیل پرداخته است.
.3 مبانی نظری تحقیق
.3-1 مدیریت
واژ مدیریت در کتاب لغت به معنای »ادارهکننده، یا گرداننده کاری« آمده است. مدیریت به معنای نظام دادن، گرداندن و رتقوفتق کردن امور بکار برده شده است.
مدیریت یعنی علم هماهنگی کوششهای اعضای سازمان و استفاده از منابع به اهداف معین است
مدیریت عبارت است از فرایند بکارگیری »اثر بخشی« و »کارآمد« منابع مادی و انسانی در برنامهریزی، سازماندهی، تأمین منابع و امکانات، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف و در محدوده »سازمان« صورت میگیرد
در قلب مفهوم مدیریت مبتنی بر جامعه محلی فرآیندهای چندگانهای توسعهیافتهاند که در آن نمایندگان گروههای ذینفع بهصورت منظم با هم در تعامل میباشند
در واقع مدیریت مهمترین عامل در حیات، رشد، بالندگی و یا مرگ یک جامعه است و روند حرکت از وضع موجود به سوی وضع مطلوب را کنترل میکند
موضوع اندیشه اداری و دانش مدیریت و به خصوص هدایت و رهبری، موضوعی است که همراه با زندگی اجتماعی انسان و حتی قبل از آن مطرح بوده است
باید توجه داشت که شیوه رهبری و مدیریت در هر تمدنی بستگی به ساخت فرهنگی آن تمدن دارد
بدیهی است که مدیریت یک پدیده نو و تازه نیست و تاریخ آن به صدر تاریخ اجتماعی بشر یعنی زمانی که بشر از زندگی انفرادی به زندگی اجتماعی قدم گذاشت، مرتبط میگردد و به تدریج که از زندگی خانوادگی به زندگی قومی و قبیلهای و سپس، به زندگی مقدماتی کشاورزی و پس از آن، به زندگی مدرن صنعتی و سر انجام به زندگی بسیار پیچیده عصر حاضر قدم میگذارد.
.3-2 توسعه پایدار و مدیریت توسعه پایدار روستایی
آدامز در بحث توسعه پایدار، از آن به عنوان توسعه سبز و سیاست سبز یاد میکند و حفاظت از منابع طبیعی را برای تداوم نسل بشری و نسلهای آینده به عنوان پایههای توسعه پایدار ضروری میداند
بعضیها از توسعه پایدار به معنی اداره و بهرهبرداری صحیح و کارا از منابع پایه، طبیعی، مالی و نیروی انسانی برای دستیابی به الگوی مطلوب میدانند که با بکارگیری امکانات فنی، ساختار تشکیلات مناسب برای رفع نیاز نسل امروز و آینده به طور مستمر و رضایتبخش میکوشد و اینکه توسعه پایدار، روندی است که به دنبال تحقق یک استاندارد بالاتر - ولو تفسیری - برای ابناء بشر است و این را تشخیص میدهد که این امر نباید به محیطزیست آسیب وارد سازد
با این وجود ادبیات موجود دربارهی توسعه پایدار بر سه ویژگی اساسی توسعه یافتگی، عدالت و حفظ محیطزیست تأکید فراوان دارد . مهمترین خصوصیت توسعه پایدار، رسیدن به سطح مطلوبی از توسعهیافتگی است. به تعبیر دیگر باید توسعه¬ای باشد که بحث از پایداری آن شود. توسعه فرایندی است که فرصتها و امکان انتخاب انسانها را گسترده کرده و قابلیتهای آنان را نیز افزایش دهد
در ایران طی چند دههی اخیر، توسعهی روستایی به طور اعم و مدیریت توسعه پایدار روستایی به طور أخص، از روند منسجم و طراحیشدهای برخوردار نبوده است. از نظر بانک جهانی توسعه پایدار روستایی شامل انتشار منافع توسعه در میان فقیرترین افراد نواحی روستایی هست به عبارت دیگر، کشاورزان کوچکمقیاس، اجارهداران، افراد فاقد زمین و دیگر گروههای محروم از آنجا که هدف آن کاهش فقر است
بنا به نظر ساردف1 توسعه پایدار روستایی، فرآیند کمک به مردم روستایی از طریق اولویتبندی نیازهایشان، فعال نمودن آن و سرمایهگذاری در زمینهی ایجاد زیرساختها و ارائه خدمات اجتماعی، برقراری عدالت و برابری با توجه به ظرفیتهای محلی، رفتارهایی برخلاف همهی بیعدالتیهای گذشته و تضمین سلامتی و امنیت آنها بویژه زنان است
ویلیامسون2 نیز معتقد به هماهنگ کردن فعالیتها بصورت سازگار با طبیعت و نه در جهت تخریب آن مؤثر است میداند ؛ همچنین در جایی از توسعه پایدار روستایی به عنوان یک فرایندی که به ارتقاء همه جانبه حیات روستایی از طریق زمینهسازی و ترغیب فعالیتهای همساز با قابلیتها و تنگناهای محیطی به مفهوم عام آن یاد میشود
در مجموع میتوان دریافت که توسعه پایدار روستایی سرآمد تعاریفی است که تاکنون از توسعه شده است. در نتیجه توسعه پایدار روستایی رهیافتی برای توسعه است که در آن کارآیی و عدالت و پایداری با هم ترکیب شدهاند، بهگونهای که کارآیی: متضمن استفاده بهینه از منابع، عدالت: متضمن فقر زدایی و کاهش شکاف بین فقرا و ثروتمندان و پایداری متضمن: معیشت با حفظ امرار و معاش آینده به طرزی که حفظ منابع طبیعی در اولویت کار باشد تعریف شده است
.3-3 زمینههای پیدایش آسیبزایی در فرایند مدیریت توسعه
پیامد مدیریت توسعه اصالتا پذیرش تغییر و تحول همراه با دگرگونیهای عمیقی میباشد که به ناچار پذیرش هضم و جذب اثرات خوشآیند و ناخوشایند، مثبت و منفی و مستقیم و غیرمستقیم، در سطوح مختلف جامعه است . با نگاهی به سیر تاریخی مدیریت این نکته را آشکار میسازد، که در صورت وجود سوء مدیریتی باعث دگرگونیهای قهقرایی در توسعه میشود؛ چرا که بدون آیندهنگاری و استفاده نکردن از نظرات کارشناسی شده، قطعا پیدایش آسیبهای جدیدی میشوند که ای بسا ممکنه اثرات آنها جبران ناپذیر باشند و اگر احیانا جبران هم شوند نامعلوم است که کی این آسیبها و نارساییها جبران خواهند شد. به عنوان مثال نیاکان ما در گذشته با آن همه مشقت و بدون امکانات ماشینی اقدام به ایجاد و حفر قناتها نمودهاند و ما امروزیها به آسانی در چه خواسته یا نخواسته چه دانسته یا ندانسته تشنهی خشکاندن آنها را داریم در مقام تشبیه میتوان گفت جامعهای که به بیماری لاعلاج مبتلا شده آیا امیدی به زنده ماندن حالا حالاها ... دارد؟ آیا سیاستگذاریهای مدیریت توسعه صرفا به عنوان مبداء رشد و حمله آفات و بروز ضایعات زیستمحیطی، پا به عرصه حیات نهادهاند؟
آنچه محرز است کمترین سرمایه معنوی و مادی برای آسیبشناسی سیاستگذاریها و فعالیتهای عمرانی در روستاها هزینه شده است.به همین خاطر خالی از لطف نیست که آسیبشناسی مدیریت توسعه پایدار، بخصوص در زمینه دهیاران و شوراهای اسلامی میتواند نشان از وضعیت موجود حکمروایی، شرایط اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی - محیطی ، اداری - نهادی و کالبدی - فضایی سکونتگاههای روستایی باشد. در واقع آسیب شناسی مدیریتی در حوزه های فوق بینشی را آشکار میکند که منجر به بالا رفتن بهکرد و رفاه انسانی در روستاهای کشورمان باشند.
