بخشی از مقاله
چکیده
امروزه برنامهریزي جهت توسعه پایدار به عنوان یکی از سرفصلهاي مسایل اقتصادي، اجتماعی، کالبدي و فضایی جاي خود را باز نموده است و کشورها سعی مینمایند با بسیج امکانات و توانمنديهاي خود به اهداف توسعه در تمامی ابعاد اقتصادي و اجتماعی، کالبدي فضایی نائل آیند. طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاههاي روستایی این امکان را فراهم نمودهاند که نخست شناخت جامعی از منطقه ارائه شود و دوم اینکه علل و عوامل بروز هر گونه مشخصه اجتماعی، اقتصادي و... تبیین گردد و سوم به عنوان برنامه اي جامع در یک افق زمانی ده ساله، ویژگیهاي مختلف نقاط روستایی منطقه را پیشبینی نماید و راهکارهاي اجرایی به منظور تحقق توسعه پایدار روستایی ترسیم شود.
لذا تحقیق حاضر با هدف شناخت و تحلیل طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاهی روستایی در جهت عمران و ساماندهی کالبدي روستاها انجام شده است و روش بررسی آن گردآوري اطلاعات از منابع اسنادي و توصیفی- تحلیلی از روند تهیه طرحهاي سازماندهی فضا و سکونتگاه هاي روستایی میباشد. نتایج تحقیق نشان میدهد که نگرش جامع بر ساختار توسعه کالبدي و معماري کشور و از جمله توجه به سکونتگاههاي در حال گذر ضرروت داشته و طرح ساماندهی فضا و سکونتگاههاي روستایی
در این راستا، با هدف توزیع بهینه جمعیت، فعالیت، تأسیسات و خدمات رفاهی در گستره فضاهاي روستایی میتواند نقش مؤثري در جهت توسعه پایدار ایفا نماید. همچنین با تعیین راهبردها و راهکارهاي توسعه بخشهاي اقتصادي و ارائه برنامهها و طرحها به تفکیک تقسیمات کالبدي، سازماندهی مناسب تأسیسات و خدمات رفاهی با توجه به نظام سلسله مراتبی و تقسیمات کالبدي پیشنهادي و ساماندهی کالبدي سکونتگاهی روستایی میتوان موجب ارتقاي کیفیت محیط زیست و کاهش آسیبهاي ناشی از بلایاي طبیعی گردید. لذا در این مقاله ویژگیهاي طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاههاي روستایی در جهت عمران کالبدي روستاها و توسعه پایدار، مورد بررسی قرار می گیرد.
-1مقدمه
طرحهاي ساماندهی مفهومی است که در ادبیات برنامه ریزي در ایران به ویژه در عرصه هاي روستایی و شهري و بیشتر هم در سالهاي پس از پیروزي انقلاب اسلامی با گسترش طرحهاي مطالعاتی در سطوح مختلف رواج یافته است و از آن تعاریف متعددي ارائه شده که نشان دهنده دیدگاههاي متفاوت در مورد ماهیت و ابعاد ساماندهی روستایی است.
برخی ساماندهی روستایی را نظم و نسق دادن به روستاها در همه زمینه ها توصیف می کنند که در همه سطوح برنامه ریزي از مقیاس ملی تا منطقه اي و محلی جاي دارد. ساماندهی روستایی امري براي تحقق ارتباطات و تعامل سازنده بین روستا با روستا، روستا با محیط و روستا با شهر است.
بنابراین تنظیم امور در سطح محلی و تنسیق آن در سطح ملی، معناي عام ساماندهی را تداعی می کند و این دیدگاه رویکرد جامعه و همه جانبه نسبت به ساماندهی دارد و به ساماندهی روستایی در همه ابعاد محیطی، اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و نیز کالبدي- فضایی توجه می کند.
از طرف دیگر گروهی ساماندهی را دخالت آگاهانه و ارادي براي سازمند کردن روابط بین انسان، فعالیت و محیط طبیعی تعبیر می نمایند و آن را امري هوشیارانه براي انتظام امور در همه سطوح می دانند. بدین ترتیب ساماندهی عبارت است از برنامه ریزي فضایی به منظور تسهیل در تغییراتی که رو به تکامل دارد.
ضرورت تهیه طرحهاي ساماندهی در کشور از زمانی احساس گردید که از یک سو فاصله و شکاف قابل توجهی بین طرحهاي توسعه کالبدي روستاها - طرحهاي هادي - و طرحهاي توسعه و عمران ناحیه اي - طرحهاي جامع شهرستان - از نظر سطح مداخله در روستاها و ارایه برنامه ها، طرحها و پروژه هاي پیشنهادي وجود داشت و از سوي دیگر نظام نامناسب توزیع جمعیت و استقرار روستاها به ویژه روستاهاي پراکنده مشکلاتی را در زمینه نظام استقرار، نحوه دسترسی و خدمات رسانی به روستاها موجب گردیده بود.
از این رو طرحهاي ساماندهی سکونتگاههاي روستایی با هدف توزیع مناسب و بهینه جمعیت، فعالیت و امکانات و خدمات مورد نیاز دریک دوره زمانی ده ساله براي هر یک از روستاهاي واقع در محدوده مطالعه وارد عرصه فعالیتهاي توسعه و عمران روستایی کشور گردید. لذا تحقیق حاضر باهدف شناخت و تحلیل طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاههاي روستایی در جهت عمران و سازماندهی کالبدي روستاها انجام شده است و روش بررسی آن گردآوري آمارو اطلاعات از منابع اسنادي و توصیفی- تحلیلی از روند تهیه طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاههاي روستایی می باشد.
در این مقاله الگوي استقرار فضائی جمعیت در نقاط روستائی کشور و ویژگیهاي طرحهاي ساماندهی فضا و سکونتگاه هاي روستائی، مورد بررسی قرار می گیرد.
-2ادبیات تحقیق
شرح الگوهاي مکانی توسط فون تانن که بر مبناي رفتار اقتصادي تولید کنندگان در یک شهر منزوي با توجه به حجم کالاهاي تولید شده، فاصله از شهر و هزینه حمل و نقل آن طراحی گردیده است عموماً به عنوان نقطه شروع تئوري مکان مرکزي18 تلقی می شود. کریستالر از اولین افرادي است که به بسط این نظریه در قالب تئوري مکان مرکزي پرداخته است که به عنوان پایه اصلی نظریه هاي مربوط به برنامه ریزي مراکز روستائی 19 و در قالب عام تر برنامه ریزي منطقه اي 20تلقی می گردد.
بطور کلی تمامی تئوریهاي مکان مرکزي بر چهار مبنا استوارند:
1. یکسانی چشم انداز فرهنگی، فیزیکی
2. نواحی نامحدود
3. قابلیت دسترسی یکسان مکانهاي مرکزي در تمام جهات
4. رفتار منطقی مصرف کننده
البته چنین شرایطی در زندگی واقعی وجود ندارد، به طوري که می توان انتظار داشت انحرافهاي مهمی از الگوي آرمانی مکرراً پدید اید. افراد دیگري چون لوش، گالپین و لاشمن به بسط و توسعه این نظریه در ابعاد گوناگون پرداخته اند.
برنامه ریزي فیزیکی مرکز21 یکی از آخرین حلقه هاي زنجیره برنامه ریزي مراکز روستائی محسوب می گردد و بر مبناي آن به ساماندهی وضعیت خدمات طراحی شده در داخل محدوده مرکز روستایی پرداخته و مواردي چون سهولت دسترسی به خدمات، کارایی، امنیت و ... در آن مد نظر می گیرد. طراحی و اصلاح خیابانهاي درون روستا بخشی از این برنامه ریزي فیزیکی است
سالیان درازي است که طرحهاي برنامه ریزي مراکز روستایی در کشورهاي در حال توسعه بخصوص در کشورهاي آسیاي جنوب شرقی و عضو اسکاپ اجرا می گردد. ولی طرحهاي اجرا شده ماهیتاً با آنچه تحت عنوان طرحهاي بهسازي روستایی انجام می پذیرد متفاوت می باشد. از آنرو که طرحهاي برنامه ریزي مراکز روستایی در سطوحی به مراتب وسیع تر و جامع تراز طرحهاي بهسازي روستایی انجام پذیرفته است. یکی زا نزدیکترین طرحهاي به لحاظ اهداف مطرح شده و نحوه اجرا به بهسازي را می توان طرحهاي اجرا شده در کره جنوبی در دهه 1970 نام برد.
این طرح ها که اصطلاح محلی آن saemaul kakkugi undong به معنی حرکت به سوي ساختن روستاهاي زیبا می باشد.22که اولین بار توسط رئیس جمهوري وقت کره آقاي پارك در سال 1970 عنوان گردیده است و شعارهاي اساسی آن هم با مشارکت مردم و تلاش سخت و مداوم براي نیل به این هدف بوده است در حالیکه این پروژه ها در زمینه هاي گوناگونی نظیر طرحهاي زهکشی، تامین آب آشامیدنی و افزایش تولید کشاورزي اجرا گردیده است، بهبود وضعیت جاده هاي روستائی و بهبود کیفیت و وضعیت ظاهري مساکن روستائی نیز به عنوان بخشی از این پروژه ها اجرا گردیده است.
