بخشی از مقاله
چکیده:
با گسترش روزافزون مهاجرت های روستایی، کاهش درآمد خانوارهای روستایی و افول کشاورزی، نیازی روز افزون به فعالیتی جایگزین و در عین حال مکمل برای کشاورزی، در نواحی روستایی احساس می شود تا در راستای توسعه پایدار روستایی، امکان بهره مندی روستاییان از معیشت پایدار که بهبود کیفیت زندگی و رضایت مندی روستاییان را به همراه دارد، فراهم شود. از سوی دیگر، برنامه ریزی توسعه روستایی نیازمند فرآیند ارزیابی و بازنگری در حوزه اندیشه انتقادی توسعه روستایی است تا امکان بهترین راهکارهای مداخله در نواحی روستایی، برای کارآمدی نتایج حاصل از روند برنامه ریزی توسعه فراهم شود.
امروزه توسعه گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به عنوان یک کاتالیزور موثر برای توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها محسوب می شود که موجب بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی روستاها خواهد شد. اما با توجه به نقش مهم این صنعت در توسعه مناطق روستایی همواره موانعی وجود دارد که مانع از توسعه این صنعت می شود. گردشگری می تواند نقش مهمی در متنوع سازی اقتصاد روستایی داشته باشد و با گسترش آن در نواحی روستایی می توان به پایداری جمعیت و اقتصاد این نواحی کمک نموده و زمینه دست یابی به توسعه پایدار روستایی را فراهم نمود.
گردشگری روستایی یکی از انواع گردشگری است که شکل پایدار آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی، بسترساز دست یابی به توسعه پایدار جوامعمحلّی می شود. از این رو، دست یابی به این مهم، نیازمندطرّاحی، تدوین و به کارگیری الگوی راهبردی، به همراه راهبردهای مناسب و ویژه این نواحی از سوی برنامه ریزان و مدیران گردشگری است. گردشگری روستایی در دنیای امروز یکی از بخش های مهم فعالیت های اقتصادی محسوب می گردد. این فعالیت مهم اقتصادی از دیدگاه های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. بعضی آنرا به عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن را برای توسعه روستایی قلمداد می کنند. سوال این است که گردشگری روستایی چه نقش و اثری در توسعه روستایی و توسعه روستایی پایدار دارد؟
مقدمه:
بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه از فعالیت گردشگری به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار یاد می کنند و در این راستا می کوشند، با شناسایی مزیت ها و محدودیت های روستایی و امکان سنجی فعالیت گردشگری در این گونه محیط ها و نیز برنامه ریزی اصولی و مناسب، نقش موثری در تنوع بخشی به اقتصاد روستایی و توسعه ملی بر عهده گیرند. گردشگری روستایی فعالیتی پیچیده است که با دیگر بخش های جامعه و اقتصاد ارتباط دارد، بدین سان آثار و پیامدهای مختلف گردشگری می باید در فرآیندهای برنامه ریزی به دقت مورد مطالعه قرار گیرد تا از عوامل منفی جلوگیری شود و تاثیرات مثبت عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی مرتبط با آن افزایش یابد گردشگری در قرن 21 با توجه به گسترش زیرساخت های اقتصادی، بهداشتی، امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپدیر بدل گشته است. گردشگری در واقع جریانی را شکل می دهد که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت ملت یافته است.
گردشگری یکی از ابزارهای مهم توسعه در جهان شناخته شده است و در قرن گذشته پیش بینی می گردد که بزرگترین صنعت جهان در قرن 21 میلادی باشد . - Thabet, 2007 : 3 - بطوری که بر اساس پیش بینی های انچام شده توسط سازمان جهانگردی در سال 2020 حدود یک میلیارد و پاننصد و شصت میلیون نفر به گردشگری خواهند پرداخت و درآمدهای ناشی از گردشگری بین المللی در این سال به یک و نیم تریلیون دلار خواهد رسید . - Unwto ,2007 - گردشگری روستایی نیز بخشی از بازار گردشگری بوده و می توان آن را ابزار مهمی برای توسعه اقتصادی-اجتماعی و اکولوژیکی جوامع روستایی قلمداد کرد. . - Szabo, 2005: 81 -
از جمله اثرات مثبت اقتصادی آن می توان به ایجاد اشتغال و درآمد، کمک به فراهم شدن خدمات زیربنایی، تشویق و تحریک رشد سایر بخش ها و تنوع بخشی به فعالیت ها اقتصادی در محیط های کوچک به خصوص روستاها اشاره کرد . - Dwye, 2009: 11 - در بعد اجتماعی نیز اعتقاد بر این است که ورود گردشگران به مناطق روستایی باعث ارتباطات مردمی بومی با این افراد شده و تاثیراتی قابل ملاحظه بر رشد و ارتقای فرهنگی و اجتماعی، بالا رفتن سطح سواد و افزایش میزان مشارکت ساکنان مناطق روستایی خواهد داشت - Slee, .1997:81 - برنامه های توسعه گردشگری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به عنوان یک کاتالیزور برای توسعه اقتصادی-اجتماعی روستاها محسوب می شود که موجب افزایش بهبود شرایط اقتصادیو اجتماعی روستاها خواهد شد.
توسعه گردشگری به عنوان راهبردی برای توسعه روستایی نسبتا تفکر جدیدی است که سیاستگزاران محلی در جوامع روستایی به اهمیت این راهبرد پی برده اند - رکن الدین افتخاری و همکاران، . - 28: 1381 به طوری که این راهبرد در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و نتیجه مثبتی هم به همراه داشته است. بنابراین با توجه به نقش این صنعت، گسترش این صنعت در مناطق روستایی می تواند به عنوان گزینه ای جهت توسعه مناطق روستایی مورد توجه قرار گیرد.
همچنین با توجه به اینکه کشور ایران از لحاظ تنوع جغرافیایی، گستردگی محیط طبیعی، وجو مناطق ییلاقی، تنوع قومی و فرهنگی در مناطق روستایی و عشایری، ارزش و اعتبار تاریخی و مذهبی روستاها، آب و هوای متنوع در روستاهای کشور و همچنین میراث فرهنگی و تاریخی منحصر به فرد همراه با فعالیت های فرهنگی و هنری در نواحی روستایی، دارای پتانسیل های بی شماری است؛ گردشگری روستایی می تواند نقش مهمی در توسعه کشور به طور اعم و توسعه روستایی به طور اخص داشته باشد. اما با توجه به پتانسیل هایی که برخی از روستاها در زمینه توسعه گردشگری دارند، موانعی نیز وجود دارد که مانع از توسعه این صنعت می شود. که شناسایی و رفع این موانع می تواند در جهت توسعه گردشگری در منطقه روستایی موثر باشد.
ایران نیز همانند بسیاری از کشورهای توریسم پذیر مطرح، با برخورداری از شرایط متنوع آب و هوایی و جاذبه های فرهنگی، طبیعی و اقلیمی و گسترش آداب و رسوم محلی، این توانمندی را دارد تا با شناسایی و ارزیابی جایگاه توریسم و شناسایی نقاط قوت و ضعف توسعه توریسم روستایی از دل تهدید های موجود، فرصت هایی را فراهم کند که موجب توسعه روستایی پایدار و برخورداری نسلهای باشنده و آینده روستایی از معیشت پایدار و پتانسیل های موجود در ساختار اقتصادی، اقلیمی و اجتماعی روستایی گردد. در این تحقیق نیز تلاش شده است تا با بررسی، ارزیابی و بازنگری کیفی رویکرد های کارکردی، ساختاری، راهبردی و استراتژیک و با تبیین روند توسعه روستایی پایدار، امکان تعمیم و بکارگیری نتایج این پژوهش برای فرایند برنامه ریزی و ارزیابی توریسم روستایی که فرایندی برای توسعه روستایی فرض شده است، فراهم شود.
مبانی نظری:
امروزه رشد جمعیت در مناطق روستایی بدون سرمایه گذاری نظام مند در راستای تقویت زیرساخت های اقتصادی و متنوع سازی آنها، به گسترش بیش از حد فعالیت های تولیدی و متکی بر منابع طبیعی انجامیده و این گسترش ناپایدار نیز به گونه ای محسوس به تخریب فزاینده منابع طبیعی موجود منجر شده است. گذشته از پیامد منفی، با نرخ پایین بهره وری نیروی کار در نتیجه ماشینی شدن نامناسب، نرخ بالای بیکاری - پنهان و آشکار - در بخش تولیدات روستایی و گسترش فناوری سرمایه بر، ایجاد فرصت های شغلی پایدار در پاسخ به خیل عظیم بیکاران روستایی که بی بهره از سرمایه و مهارت لازمند، تاحدی غیرممکن شده و موجب مهارت به کلان شهرها و گسترش حاشیه نشینی شده,
