بخشی از مقاله
چکیده:
افزایش روزافزون جمعیت باتوجه به جوان بودن بافت نیروی انسانی کشور، فزونی نیاز به زیرساختهای عمرانی را سبب شده است. از طرفی استهلاک سریع قسمتی از آنها به واسطه کیفیت ضعیف ساخت و لزوم مقاومسازی، باعث شده تا مصالح ساختمانی موجود در کنار روشهای سنتی و موجود ساخت به تنهایی جوابگوی »بههنگام« و »بهمیزان« نیازهای مذکور نباشد.
بر این اساس، روند استفاده از سیستمها و مصالح نوین سرعت گرفته و ورود آنها به پروژهها و کارگاههای عمرانی در صورتی که دارای پیشبینیهای حساب شده نباشد، چالشهایی عمیق و اثرگذار را بر پیکره پروژه وارد خواهد کرد. بر این اساس، هدف اصلی از انجام این پژوهش؛ ارزیابی چالش های بکارگیری مصالح نوین در بروز دعاوی پیمانکاران پروژه عمرانی و مدیریت آنها می باشد. در این راستا در مطالعه حاضر به شناسایی مصالح نوین در پروژه های عمرانی، شناسایی انواع دعاوی پیمانکاری پروژه های عمرانی و دسته بندی چالش های بکارگیری مصالح نوین در پروژه های عمرانی پرداخته شده است و در انتها راهکارهای مدیریتی جهت حذف یا کاهش این عوامل و اثرات نامطلوب ناشی از آن ارائه گردیده است.
در مطالعه حاضر، بر اساس بررسی چالش های پیش رو در صورت لزوم و اصرار بهکارگیری مصالح نوین در مرحله ساخت کارفرما می بایست هرگونه درخواست تغییر،صرفاً در صورت احراز شرایط: »رسمی و کتبی و منضم به آنالیز قیمت و مقایسه« مورد بررسی قرار گیرد. درغیر این صورتسریعاً رسماًو درخواست، عودت و مختوم اعلام شود.
.1 مقدمه
عدم توافق بین طرفین قرارداد و بروز اختلافات، اثرات مخربی بر پروژه خواهد گذاشت که از جمله آنها می توان به وقفه در انجام کارها، کم شدن انگیزه گروههای درگیر در پروژه، خدشه دار شدن روابط کارفرما و پیمانکار، صرف هزینه،زمان و انرژی زیاد طرفین برای حل ادعا، نادیده گرفتن برخی مستندات، اختلافات عمیق تر و دخالت افرادگاهاً غیر پروژهای اشاره کرد. اگر از این اختلافات پرهیز شود یا به گونه ای کاهش یابد صرفه جویی های اقتصادی چشمگیری در پروژه ها به دنبال خواهد داشت.
در حال حاضر دعاوی به بخش تفکیک ناپذیر پروژه های ساخت، تبدیل گشته که این دعاوی ترکیب منحصر به فردی از مباحث فنی و حقوقی است. تهیه و تنظیم اصولی قرارداد، یکی از مهمترین عوامل موفقیت پروژه ها محسوب می شود. انعقاد یک قرارداد مبهم، غیرجامع و توأم با ریسک غیرمعقول برای طرفین پیمان، مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.
بر این اساس" مدیریت ادعا در پروژه ها "را می توان به عنوان یکی از حائز اهمیت ترین مراحل اجرای طرح های عمرانی تلقی نمود. قدر مسلم مدیریت و پیشگیری از بروز اختلافات به مراتب ساده تر و کم هزینه تر از حل اختلافات می باشد لذا جهت تقلیل اختلافات طرفین پیمان ضروری است تا به شناخت عوامل بروز اختلافات و چگونگی حل و فصل آن ها پرداخته شود
در اینجا لازم است تفاوت ادعا و اختلاف مورد توجه قرار گیرد. ادعا تقاضای پیمانکار جهت افزایش مدت انجام کار یا پرداخت اضافی می باشد در حالیکه اختلاف عدم توافق بین طرفین قرارداد در خصوص ادعاهای مطرح شده و یا سایر جنبه های اجرایی قرارداد می باشد.
ساساً بکارگیری کلمه ادعا نوعی واکنش احساسی را به دنبال دارد که در بیشتر مواقع با مفاهیم اتهام و تلافی همراه است. این مفهوم هم چنین با نتایجی از قبیل درهم شکستن روابط، تضاد دیدگاه ها و نیاز به حکمیت یا تعقیب قضایی همراه است. که مجموعاً این موارد به بروز تاخیر در انجام کار و پرداخت هزینه های گزاف می انجامد.
در آخرین بررسی که در سال 1995 بر روی داوری ها انجام گرفت، آشکار شد که مستندسازی درست فعالیت های پروژه، نقش به سزایی در حل منازعات دارد. از سوی دیگر، موسسه صنعت ساخت که حامی تحقیقاتی از این دست در ایالات متحده آمریکا است، در سال 1995 گزارش داد که در پیدایش منازعات، نقش مدیریت ارشد در زمان انعقاد و امضای قرارداد بسیار مهمتر از سایر مشخصه های پروژه است.
در سال 1993 نتایج بررسی های انجام شده نشان داد که ضروری است یک مشاور در بستن قرارداد، مدیریت ادعا را در اولویت کاری خود قرادهد، مقصود از این توجه و اولویت گذاری، لزوماً ارائه مستندات حجیم در پایان پروژه و درخواست هزینه های اضافی نیست، بلکه به صورت محتاطانه ای پیشگیری از رخداد ادعا می باشد.[6] همچنین در سال 2006 میلادی زانلدین در تحقیقی به بررسی و مطالعه ادعاها در قراردادهای ساختمانی امارات متحده عربی پرداخته و 124 ادعای متداول از پروژه های مختلف ساختمانی را از نظر نوع ادعا، دلایل و میزان آنها مورد بررسی قرار داده است.
مولایی و همکاران - 1388 - ، در پژوهش خود، به بررسی علل تاخیرات در پروژه های ساخت، با مروری بر مطالعه موردی داخلی و خارجی پرداختند. مطالعات انجام شده نشان می دهد که اغلب پروژه های بزرگ ستخت در دنیا، با حدود بیش از 50 درصد افزایشدرمدت زمان اولیه پیشبینی شده، داشته اند که سبب افزایش هزینه های مربوطه شده است. بررسی علل تاخیر در پروژه های ساخت و اندیشیدن تدابیری در جهت کاهش آنها، مسئله ای جدی است که در تمام دنیا مورد توجه است. در کشورهای مختلف بسته به مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، مدیریتی و ...دلایل تاخیر متفاوت و متنوعند. پس از، شناسایی تاخیرات، بکارگیری روشی مناسب برای تحلیل تاخیرات لازم و ضروری است.
کومار - 2016 - در تحقیق خود به بررسی علل و اثرات تاخیر در پروژه های ساخت و ساز در هند پرداخت. نتایج تحقیق وی بیان گر آن بود که، دلیل اصلی در ایجاد تاخیر و ایجاد چالش ها در ساخت، عدم تعهد و هماهنگی پیمانکاران و کارگران در پروژه است. و این عدم تعهد به شدت بر کیفیت و پیشرفت پروژه تاثیر می گذارد.
کمینگ و همکارانش در تحقیقی که در زمینه علل تاخیر در پروژه های ساخت و ساز در کشور اندونزی صورت داده اند اشاره نموده اند: البته نباید از نظر دور داشت که تاخیر در پروژه های عمرانی، نه به دوره حاضر بر می گردد و نه اینکه خاص کشور ما می باشد، به طوری که در بسیاری از کشورهای دیگر نیز درگیر این عامل مهم می باشند. منتها فاکتورها و اثرات آن در کشورهای مختلف بسته به نوع فرهنگ، منابع اعتباری، میزان توسعه یافتگی آنها متفاوت می باشد. در ادامه محقق تاکید نموده: هر چند تحقیق فوق مخصوص کشور اندونزی می باشد، در عین حال نتایج حاصله انعکاس دهنده مشکلات مدیریت ساخت و ساز در کل کشورهای در حال توسعه می باشد.
مانسفیلد و همکارانش در تحقیقی که در کشور نیجریه انجام شد کمبود اعتبار و عدم پرداخت صورت پیمانکاران و عوامل نیروی کار را به عنوان عوامل مهم تاخیر معرفی نموده اند.
-2 روش انجام پژوهش
این مطالعه در گروه پژوهش های کاربردی قرار می گیرد زیرا جنبه علمی داشته و در راستای شناسایی چالش های بکارگیری مصالح نوین به عوامل موثر بر بروز دعاوی پیمانکاران پروژه عمرانی، می پردازد. از نظر روش گردآوری داده ها، توصیفی –تحلیلی و در دسته پیمایشی است به دلیل اینکه درآن پارامترهای جامعه بررسی شده و با انتخاب نمونه با استفاده از پرسشنامه به بررسی متغیرهای تحقیق می پردازد.
گرد آوری داده ها در این مطالعه بصورت میدانی و به شیوه کتابخانه ای صورت خواهد پذیرفت. در پایان نیز راهکارهایی ضابطهمند جهت کاهش وقوع دعاوی پیمانکاران، طراحی و ارایه میشود.برای بررسی ادبیات موضوعی تحقیق به طور عمده از کتب، مقالات، منابع، بانک های اطلاعاتی و کتابخانه استفاده شده است.به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نظر از طریق مصاحبه با مدیران و مستندات مکتوب سازمان استفاده گردید. همچنین جهت تکمیل اطلاعات لازم، از ابزار مصاحبه و پرسشنامه با صاحبنظران فعال و عوامل درگیر در پروژههای مورد بررسی، استفاده شده است.
-3 مدیریت پروژه
مدیریت پروژه برنامه ریزی و هدایت پروژه در چهارچوب زمان، هزینه و کیفیت مشخص به سوی ایجاد نتایج مشخص آن است. مدیریتپروژه فعالیتهای برنامهریزی، سازماندهی، نظارت بر اجرا و هدایت اجرا را در بر میگیرد و سعی دارد تا با استفاده درست از منابع، نتایج مشخص و موردانتظار را با هزینه توافقشده قبلی در موعد درست خود تحویل دهد. به بیان دیگر مدیریت پروژه به کارگیری دانش، مهارت ها، ابزار و تکنیک های لازم در اداره جریان اجرای فعالیت ها، به منظور رفع نیازها و انتظارات متولیان از اجرای پروژه است. مدیریت پروژه در اجرای این مهم از دو بازوی قدرتمند برنامهریزی و کنترل پروژه بهره میگیرد.
مدیریت یک پروژه شامل این موارد می باشد:
- شناخت نیازها
- ایجاد اهداف روشن و قابل دستیابی
- ایجاد توازن میان درخواست های متناقض در مورد کیفیت، محدوده کاری، زمان و هزینه پذیرش مشخصات، برنامهها و روش ها در مورد انتظارات متفاوت دینفعان مختلف
* عوامل ذینفع در پروژه:
-1 پیمانکار -2کارفرما -3مهندسین مشاور -4بهره برداران -5سرمایه گذاران -6شرکتهای تأمین کننده ماشین آلات -7شرکت های بیمه
-4 انواع رایج پیمانکاری:
با مصالح
در پیمانکاری با مصالح کلیه خرید مصالح از صفر تا صد آن معمولا با پیمانکار است البته این بسته به نوع قراردادی است که بین کارفرما و پیمانکار نوشته شده است در هر صورت این نوع قرارداد اگر کلیه مصالح در آن ذکر شده باشد
