بخشی از مقاله
چکیده
در شرایطی که جمهوری اسلامی ایران تنها هدف خود از غنیسازی اورانیوم را تولید سوخت اتمی مورد نیاز برای نیروگاههای اتمی و مصارف صلحآمیز عنوان کرده است، غرب و در صدر آن ایالات متحده آمریکا، هدف از تصویب تحریمها بر علیه ایران را واداشتن این کشور به متوقف ساختن غنیسازی اورانیوم قرار داده است.
آمریکا و متحدانش با صدور قطعنامههای بین المللی خواستار توقف کامل فعالیتهای هستهای ایران از جمله فعالیتهایی که در چارچوب مقررات NPT و پروتکل الحاقی مشروع و قانونی هستند گردیدند، آن ها شرایطی را مهیا نمودند که پرونده هستهای ایران به عنوان اخلالگر عرصه امنیت بینالمللی به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع گردد. اکنون که مذاکرات ایران با 5+1 در حال انجام است نگاه کاملاً راهبردی در فتوای رهبر معظم انقلاب به این موضوع است که داشتن سلاح هسته ای قدرت آفرین نیست و منشأ قدرت جمهوری اسلامی نیز تحت هیچ شرایطی سلاح هسته ای یا سایر سلاح های نامتعارف نمی باشد.
مقدمه
کشورهای برخوردار از فنآوری اتمی که نگران دستیابی سایر کشورهای در حال توسعه به این فنآوری استراتژیک بودند، مبادرت به ایجاد ساختاری در زیر مجموعه سازمان ملل متحد نمودند تا از این طریق به کنترل دیگران بپردازند .در این بین پیمانهای مختلفی از جمله پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای - NPT - ، پیمان منع جامع آزمایشهای هستهای - CTBT - ، معاهده منع سلاحهای شیمیایی - CWC - و … طرح وبه تصویب رسید.
ماهیت تمام پیمانهای فوق به صورتی است که کشورها را به دو دسته داراها - کشورهای دارای سلاحهای هستهای - و ندارها - کشورهای فاقد سلاحهای هستهای - تقسیم میکند. با این حال تعداد قابل توجهی از کشورهای جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران علیرغم ناعادلانه بودن این پیمانها فقط به انگیزه صلحطلبی تلاش کردند تا به تکنولوژی هستهای دست یابند .
از این رو در شرایطی که بند 4 پیمان منع گسترش جنگافزارهای هستهای انپیتی حق امضا کنندگان در برخورداری از فناوری هستهای برای مصارف غیر نظامی را به رسمیت میشناسد، طرح فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی ایران در مجامع بینالمللی و تبدیل آن از مسئلهای فنی و حقوقی به بحران سیاسی، به چالشی مهم مبدل شده است.
با توجه به این مطلب که دستیابی ایران به فناوری هستهای یک پروژه و پرونده ملی و تاریخی است، ایران به دلیل تأمین امنیت و حفظ تمامیت ارضی، تأثیرگذاری بر محیط منطقهای و جهانی، بازدارندگی و موازنه قدرت در منطقه، کسب پرستیژ بینالمللی، کاهش هزینههای نظامی و مزیتهای جانبی فنآوری هستهای، خود را ملزم به دستیابی به چرخه کامل سوخت هسته ای میبیند.
با این حال طی سالهای گذشته فعالیتهای هستهای ایران همواره از سوی کشورهای غربی و سازمانهای بین المللی مورد مخالفت قرار گرفته است و قدرتهای غربی درصدد محروم نمودن ایران از فنآوری هستهای برآمدهاند. از این رو در نوشتار حاضر ضمن بررسی سابقه تاریخی فعالیتهای هستهای در ایران ، به چگونگی طرح پرونده هستهای ایران در مجامع بین المللی و نحوه تغییر روند این پرونده از مسئلهای حقوقی و فنی به بحرانی سیاسی خواهیم پرداخت .
تاریخچه فعالیتهای هسته ای ایران
نخستین تلاشهای بلند پروازانه ایران برای دستیابی به فناوری هستهای به دهه 50 میلادی باز میگردد، در راستای روابط ویژهای که رژیم پهلوی با ایالات متحده برقرار کرده بود، در سال 1958 به عضویت آژانس بینالمللی انرژی اتمی - IAEA - درآمد. همچنین در اول جولای 1968، پیمان عدم تکثیر سلاحهای هستهای - NPT - را پذیرفت و در پنجم مارس 1970،آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.
مرکز تحقیقات هستهای تهران - TNRC - در سال 1967 و سازمان انرژی اتمی ایران - AEOI - در سال 1974 تأسیس شدند. سازمان انرژی اتمی ایران عهدهدار ساخت 4 نیروگاه در بوشهر - و دارخوین - ، ایجاد تأسیسات آب شیرین در بوشهر، تأمین سوخت و پشتیبانی تکنولوژیکی از نیروگاهها و قرارداد ساخت 4 نیروگاه دیگر در اصفهان و استان مرکزی گردید. همزمان با این تحولات، نخست دانشگاه تهران و سپس دانشگاه شیراز نیز در زمینه فناوری هستهای به تربیت دانشجو در رشته مهندسی هستهای پرداختند.
سازمان انرژی هستهای ایران که جهت دستیابی به اهداف مذکور، مذاکره با شرکتهای امریکایی، فرانسوی و آلمانی را از اوایل دهه 70 آغاز کرده بود، در سال 1974، طی قراردادی با بنیاد پژوهشی استنفورد امریکا - Stanford research institute - به توافقی در خصوص تولید 20 هزار مگاوات برق تا سال 1995 از طریق تأسیس نیروگاههای هستهای در ایران دست یافت.
در این دوران که کشورهای غربی برای ارائه چرخه سوخت هستهای به ایران با یکدیگر به رقابت برخواسته بودند، موفق به عقد قراردادهایی از طریق شرکتهایی نظیر زیمنس، یورودیف، کرافت ورک یونیون و … شدند؛ اما در نهایت با وقوع انقلاب و سرنگونی شاه، تحقیقات و فعالیتهای هسته ایران با تغییرات بسیار مواجه شد. گر چه در جریان انقلاب اسلامی عضویت ایران در آژانس و پایبندی به - NPT - و قرارداد پادمان همچنان حفظ شد، اما برنامههای هستهای به دلایلی همچون عدم تمایل دولت به ادامه فعالیتها، سرباز زدن شرکتهای خارجی از تکمیل نیروگاهها بر مبنای قراردادها، آغاز جنگ تحمیلی و … به دست فراموشی سپرده شد.
پس از پایان جنگ تحمیلی در سالهای 1987 و 1988 بازسازی رآکتورهای سایت یک و دو بوشهر که در جریان حملات هوایی عراق آسیب دیده بود، از سرگرفته شد. هنگامی که شرکت کرافت ورک - Kraftwerk - زیر فشارهای امریکا از اتمام نیروگاه بوشهر سرباز زد، کنسرسیومی مرکب از شرکتهای آرژانتینی، آلمانی و اسپانیایی در اواخر 1980 آمادگی خود را برای اتمام نیروگاه بوشهر اعلام نمودند که طرح آن ها نیز با فشارهای آمریکا ناموفق ماند.
در تمامی این ایام آژانس بین المللی انرژی هستهای بر فعالیتهای ایران نظارت کامل داشت و حتی آمادگی خود را جهت تبدیل »کیک زرد« به سوخت رآکتور به ایران نیز اعلام کرد که البته این طرح نیز تحت فشار ایالات متحده در حد یک پیشنهاد باقی ماند. در شرایطی که ایران به فعالیتهای هستهای خود تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی ادامه میداد، منابع غربی بارها به انتشار خبرهای ضد و نقیضی درباره فعالیتهای هستهای ایران پرداختند.
آنها یک بار در سال 1984 خبرهای مبتنی بر مذاکرات ایران با نیجریه جهت خرید اورانیوم را به خبرهای مبتنی بر تولید بمب اتمی از سوی ایران مبدل کردند و بار دیگر در سال 1991 ایران را متهم به خریداری چهار کلاهک هستهای از کشور قزاقستان و …نمودند. به هر روی پس از کش و قوسهای بسیار میان تهران، شرکتهای اروپایی و حتی چین برای اتمام نیروگاه هستهای بوشهر، سرانجام ایران در سال 1995 به توافقی با روسیه برای تکمیل این نیروگاه دست یافت.
اگرچه در سال 1995 دولت کلینتون، روسیه را تحت فشار قرار داد تا قرارداد ساخت سانتریفوژگازی اورانیوم غنیشده را به هم بزند و همکاریهای دیگر خودرا در زمینه ساخت مجتمع هستهای بوشهر محدود کند، اما نه تنها موفق به تغییر رفتار روسیه و بازداشتن این کشور از ادامه همکاریها با ایران نشد، بلکه روسیه به اضافه نمودن 5 رآکتور دیگر به نیروگاه هستهای بوشهر گامی فراتر از خواسته های واشنگتن نیز برداشت.
در این بین جمهوری اسلامی ایران نیز در فوریه 2001 و در پی گزارشی که از سوی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران به آژانس بینالمللی انرژی اتمی ارسال شد، رسماً به همکاریهای بیشتر با آژانس بینالمللی انرژی اتمی سازمان ملل متحد، پاسخ مثبت داد. در شرایطی که در سال 1992، بازرسان آژانس از معادن اورانیوم ایران دیدن میکردند و در جریان کامل فعالیتهای ایران در مورد پایهگذاری یک چرخه کامل سوخت هستهای قرار داشتند، فرافکنیهای غرب سرانجام در 14 آگوست 2002 ، نتیجه داد.
در این زمان دو تن از افراد گروهک منافقین در واشنگتن در یک کنفرانس مطبوعاتی به انتشار اخبار و عکسهایی مبنی بر تأسیس دو سایت هستهای از سوی ایران با قابلیت تولید سلاحهای شیمیایی و بیولوژیکی پرداختند و تأسیسات هستهای نطنز و اراک را طرحی برای غنیسازی اورانیوم و پلوتونیوم معرفی نمودند.تأسیسات آب سنگین اراک و غنیسازی اورانیوم نطنز به عنوان صحت ادعای کاخ سفید مبنی بر پیروی تهران از سیاستی در جهت دستیابی به تسلیحات اتمی تلقی گردید.
اگر چه از آن زمان تاکنون تهران همواره بر صلحآمیز بودن برنامههای هستهای خود با هدف کسب انرژی تأکید داشته، اما از سوی آمریکا و متحدان آن، همواره متهم به غیر صلحآمیز بودن برنامههای هستهایاش شده است. ایالات متحده و متحدانش با طرح مسائلی همچون پنهان کاری ایران از فعالیت های هستهای در اراک و نطنز، وجود منابع سرشار انرژی در ایران و تعهد روسیه به تأمین سوخت نیروگاه هستهای بوشهر، تلاشهای ایران را در جهت گسترش و ادامه فعالیتهای هستهای، غیر صلحآمیز خواندند.
امریکا که خواستار ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل بود، با نرمش سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان جهت حل و فصل دیپلماتیک مسئله روبرو شد. از این رو مذاکرات دیپلماتیک میان تهران و سه کشور اروپایی آغاز شد و ایران در 21 نوامبر سال 2003 اعلام به امضای پروتکل الحاقی نمود. اما انتقال جریان مذاکرات از چارچوب حقوقی و فنی به میدان مشاجرات سیاسی پس از موافقتنامههای پاریس و سعدآباد حاکی ازآن بود که عملاً جنبهی حقوقی موضوع به سایه رانده شده است و ایفای تعهدات پیشبینی شده در موافقت نامهی پاریس اولویت خاص خود را پیدا نموده و نقض این تعهدات، دلایل کافی را برای ارجاع پرونده به شورای امنیت فراهم خواهد ساخت.
اروپاییها که پیش از این امضای پروتکل الحاقی از سوی ایران را تضمینی محکم محسوب میکردند، عملاً درتوافقنامه پاریس نشان دادند که تنها به تعلیق تمامی فعالیتهای اتمی ایران از جمله فعالیتهای تحقیقاتی رضایت خواهند
