بخشی از مقاله
چكيده
تدوين مؤلفه‌هاي طراحي فضاهاي زندگي سالمندان بر اساس آموزه‌هاي معصومين بر اين پيش فرض استوار است كه اين آموزه‌ها مي‌توانند در طراحي فضاهاي زندگي سالمندان به‌عنوان مؤلفه‌هاي اساسي مطرح باشند و كليه نيازهاي مادي و معنوي سالمندان را پاسخ‌گو باشند چه آموزه‌هاي ائمه‌ی اطهار غايتمندانه است و مسايل انسان را از مبدأ تا انتها در نظر مي‌گيرد و از فضاي تنگ طبيعت فراتر مي رود. لذا هدف اصلي پژوهش حاضر تدوين مؤلفه‌هاي فضاهاي زندگي سالمندان براي آموزه‌هاي ائمه‌ی اطهار است كه از طرفي بتواند پيوندهاي عاطفي، معنوي و خانوادگي را پاسخ گويد و از طرفي با توجه به غايتمندانه بودن حيات انسان پاسخگوي گزاره‌هاي واقعي انسان باشد.
روش تحقيق كمي، كيفي است كه در دو مرحله انجام مي‌گيرد كه در مرحله اول با مطالعه متون ديني به طريق استنباطي پيش‌فرض‌هاي مبتني بر ديدگاه ائمه استخراج مي‌شود و در مرحله دوم آن آموزه‌هاي مستخرج شده به روش كمّي به ارتباط آموزه‌ها با رضايت‌مندي پرداخته مي‌شود. جامعه آماري 165 نفر از سالمندان 60 تا 70 سال بودند كه با توجه به چك ليست محقق ساخته به ميزان كارآيي آموزه‌ها در فضاي زندگي سالمندان با رضايت‌مندي پاسخ دادند. نتايج نشان داد كه پيش فرضهاي مبتني بر آموزه‌هاي معصومين در فضاي زندگي مي‌تواند تا حد بااليي به نيازهاي مادي و معنوي و رضايت‌مندي سالمندان پاسخ دهد.
.1 مقدمه
سالمند به‌عنوان انساني كه سال‌ها عمر خود را در فضاي اجتماعي طي كرده از ديرباز از تنهايي گريزان بوده و در قالب زندگي در نهادها با هم زيستن را تجربه كرده و در بزرگ‌سالی نيز زندگي اجتماعي و مفيد بودن را دوست دارد. او مي‌خواهد در فضاي اجتماعي زندگي كند و از تنهايي و خود درماندگي هراسان است. احساس تنهايي سالمندان و طرد آن‌ها از ديگران، تجربه‌ي عاطفي ناخوشايندي را به دنبال دارد و احساس پريشاني روحي مضاعفي را به وجود می‌آورد كه بعضاً غير قابل تحمل است.
- هوروتيز و فرنچ، . - 1979 از طرف ديگر احساس تنهايي با مشكالت جسمي و روان شناختي بسياري چون افسردگي، اضطراب، ناشادي و غيره همراه مي‌شود كه اختالالت رواني بنيان‌كني را در شخصيت افراد به دنبال دارد و مرگ زودرس را به همراه خواهد داشت - نصرآبادي، . - 1385 پژوهش‌هاي انجام شده در خصوص پيش‌آيندها و عوامل مرتبط با احساس تنهايي در دوران سالمندي بر نقش اطرافيان و ارتباطات با آنان تكيه دارد، به‌طوري‌كه عده‌اي از آن به‌عنوان موفقيت - سوال، - 1987، و گروهي ديگر به‌عنوان افزايش عزت نفس ياد كرده و نبود اين ارتباط را موجب بروز درون‌گرايي، روان‌رنجوري و نقص در مهارت‌هاي اجتماعي و ديگر موارد تلقي مي‌كنند - فارو و الكسن‌تون، . - 2003 از آن‌جا كه در دوره‌ي سالمندي باور فرد به كارآمدي خويش، كاهش مي‌يابد. هنگامي كه نگاه به معيارهاي شخصيتي در ارتباط با شايستگي، لياقت و خودكارآمدي كاهش يابد، فرد دچار بي‌ارزشي، افسردگي و اضطراب مي‌شود. بديهي است اين مسأله وقتي شدت مي‌يابد كه فرد حمايت اجتماعي اطرافيان را از دست مي‌دهد.
از اين حيث، فرد مستعد آسيب‌هاي اجتماعي رواني‌اي مي‌شود و ممكن است حتي به اختالالت نروتيك نيز دچار شوند - فارو و الكس‌تون، . - 2003 تحقيقات نشان مي‌دهد، ادراك و وابستگي غير ايمن به خداوند و اطرافيان پيش‌بيني كننده‌ي خوبي در ميزان احساسات تنهايي و افسردگي است. احساس تنهايي با دلبستگي و روابط با اطرافيان ارتباط منفي دارد، به‌طوري‌كه دلبستگي ناايمن با اطرافيان باعث ايجاد افسردگي و احساس تنهايي و يا حتي خود انتقادي مي‌شود - سي‌ليكالت، . - 2006 در مورد سبب‌شناسي عدم خودكارآيي سالمندان نظريه‌هاي مختلفي ارائه شده است.
خود اثرمندي، عامليتي از توانمندي ارائه مي‌دهد كه در آن فرد به‌جاي آن‌كه دست‌خوش تأثير استرس‌هاي محيطي شود، مي‌تواند تا حد زيادي با آن مبارزه كند و بين خودارزشي و خودكارآمدي توازن برقرار نمايد. به اين نحو، خود ارزشي در سالمند مي‌تواند به‌جاي خودارزشي بدني به خود ارزشي عقالني تغييري يابد. اين اتفاق، سالمند را از خود ارزشي منفي و نامطلوب دور كند - نصرآبادي،1392 و ماس كافا و همكاران، - 2010 خودارزشي افراد معموالً با نگاه مشخص به هستي انسان و جهان ارتباط دارد.
در جهان‌بيني مسلمانان مبدأ و غايت انسان مشخص است و خودكارآمديِ گذشته و حال انسان، با غايت الهي ارزيابي مي‌شود. بنابراين در طيف‌بندي ارزش‌ها با مالكي كه او را به غايت الهي نزديك مي‌كند تصميم مي‌گيرند و رفتار مي‌كنند. لذا مالك برتري انسان‌ها تقواي الهي است و نژاد، رنگ و قبيله كارآمدي الزم را ندارد. بنابراين در اينجا مدل ارزشي براي رفتار سالمند بر اساس تقوا ارائه مي‌شود.
تحليلي بر ارتباط رضايت‌مندي با مؤلفه‌هاي فضاهاي زندگي سالمندان ... كه مي‌تواند در آن مايه‌هاي انگيزشي پويا براي زندگي ايجاد نمايد و به‌صورتي باشد كه ارزش‌ها و نگرش‌ها او بر اساس آن آموزه بتواند مشخص‌كننده نيازهاي واقعي و رضايت‌مندي او باشد. البته اين مقوله تا حد زيادي بستگي به نگرش اطرافيان سالمند دارد - نصرآبادي، . - 1392 در نگاه انسان مسلمان، در عالم بينش «شاهد و مشهودي» بر قرار است. در اين بينش خدا محاط بر كل هستي است، همه چيز در محضر خداست، او با انسان است، انسان را مي‌بيند و به او ياري مي‌رساند.
انسان در سيطره‌ي خداوند است؛ در اين حالت مرگ براي او وحشتناك نيست، بلكه يك نوع پيوستگي به غايت و ادامه‌ي مسير است - همان، . - 1392 در بينش اسالمي هويت اجتماعي تنها محدود به حضور افراد در روابط انسان و محيط نيست، بلكه حيات جامعه در پيوند با غايت الهي رقم مي‌خورد و بنابراين در بعضي موارد انسان ارتباط با ديگران را ترك مي‌كند و در بعضي موارد به آن مي‌پيوندد. امروزه در گروهي از جوامع سالمندان ارزش و احترام خود را از دست داده‌اند. اين مسأله باعث به وجود آمدن اختالالتي براي ايشان شده است. به‌طوري‌كه هر روز شاهد بعضي حركات ناصحيح در مراكز سالمندي هستيم؛ در مسير رفع اين دشواري‌ها،پرسش‌هاي زير مطرح مي‌شود:
1. چه اصول و مؤلفه‌هايي از آموزه‌هاي ائمه‌ی اطهار در مورد فضاي زندگي سالمندان استخراج مي‌شود؟
2. از نظر كارشناسان اصول مستخرج از آموزه‌ها تا چه حدي كارآيي دارد.
.2 روش تحقيق
با توجه به ماهیت موضوع و اهداف طرح، تحقيق در دو مرحله انجام شد. در مرحله‌ي نخست محقق با نظر به آيات قرآن مجيد و آموزه‌هاي ائمه‌ی اطهار در متون روايي اقدام به گزينش موارد مربوط به موضوع پژوهش نمود و در مرحله‌ي دوم اين مؤلفه‌ها در معرض پرسش قرار گرفت. در آزمون مرحله‌ي دوم 165 نمونه به‌صورت تصادفي به عنوان جامعه‌ي هدف برگزيده شد. جهت برآورد حجم نمونه به دلیل در دسترس نبودن واریانس جامعه پس از اجرای مقدماتی پرسش‌نامه روی 35 نفر - فراهاني و عريضي، - 1384 به‌صورت تصادفی در دسترس و به دست آوردن واریانس در حد 0/96 و دقت احتمالی 1/68 و سطح اطمینان 1/96 نمونه در حد الزم، برآورد گردید که به روش تصادفی در دسترس، انتخاب شدند.
.3 ابزار اندازه‌گيري
ابزار اجراي مرحله‌ي دوم پرسش‌نامه است. به‌اين‌صورت که پژوهش‌گر براي استفاده از تجارب كارشناسان با هر يک به‌صورت حضوري به مصاحبه پرداخته است. متناسب با آموزه‌هاي ائمه‌ی اطهار پرسش‌نامه‌ي اين پژوهش داراي پنج مقوله و 35 سؤال است. مقوله ي نخست به بررسي پيشينه‌ي مذهبي سالمندان مي‌پردازد، مقوله‌ي دوم، خودكارآمدي را در معرض توجه قرار داده است، مقوله‌ي سوم، به غني‌سازي روابط پرداخته است، مقوله‌ي چهارم احترام و تكريم آنان مورد توجه قرار داده است و در مقوله‌ي پنجم زندگي با اطرافيان سنجيده شده است.
