بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم های ذهنی، نقطهی آغازین باورهایی هستند که سرچشمهی شکلگیری رفتارهای انسان است. در صورتی که این مفهومها به صورتی آشکار و در ساختاری سازگار، طراحی و ترسیم شوند، رفتارها با نظمی قابل پیش بینی و با سرعتهای مناسب شکل گرفته و زمینهی شکوفایی، پیشرفت و موفقیت را فراهم میآورند.
حال در اینجا مقصود از این مسأله - مفاهیم ذهنی - »تدبیر در اقتصاد و معیشت خانواده« با محوریت »اندیشه های ائمه اطهار و امام رضا «میباشد، چرا که این بزرگواران بعد از قرآن کریم، به عنوان عالیترین راهنمای حیات بشر هستند و به تعبیری بهترین پاسخگوهایی میباشند که میتوانند ما را در این مسیر، هدایت نمایند.
لذا با چنین بینشی به لحاظ حفظ و انسجام ساختار منطقی پژوهش و نیز رعایت پیش نیازها و زنجیره های بحث پس از شناسایی واژگان اصلی و مرتبط و نیز ناهمگون به گسترهی تدبیر در اقتصاد و معیشت، اهمیت، مبانی، بایستگی و ارزش، معیارها و اهداف در تدبیر اقتصاد و معیشت خانواده با رجوع به رهیافتهای ظریف و ارزشی ائمهی اطهار و امام رضا اشاره گردید. سپس جلوه های تدبیر در اقتصاد و معیشت در دو بُعد کلان و خُرد و در نهایت تأثیر و نقش تربیتی این مسأله باز هم با تکیه بر آراء و اندیشه های این مربیان توانمند مورد واکاوی قرار گرفت.
در پایان چنین نتیجهگیری حاصل شد که، اصول و پارادایمها - مهمترین قاعدههای مکتب هستند که از درون آن باید روش مناسب برای اداره زندگی بشر استخراج شود - پیرامون تدبیر در اقتصاد و معیشت خانواده از منظر ائمه و امام رضا یک گزاره آزمونپذیر یا فرضیهای در حوزهی آزمایش و خطا نیست، بلکه اندیشه های ناب و ارزشی هر یک از این فرهیختگان اصولی حکیمانه، واقعبینانه، تعادلی برای رفاه و سعادت خانواده و جهانشمول و نیز ثابت و تغییر ناپذیر جهت اِعمال شیوه های مدیریتی بخش معیشتی- اقتصادی خانواده میباشد؛ چرا که این اندیشهها خود تأثیر پذیرفته از واپسین کتابی - قرآن کریم - است که تمامی کوشش آن تنظیم مفهومهای ذهنی به لحاظ هدایت بشری است، پس بدین سبب اندیشه های آنان بهترین گزینه ممکن در این راستا جهت تعمیم و الگوبرداری است.
مقدمه
موضوع »اقتصاد و معیشت در حوزهی خانواده« از دیرباز یکی از مهمترین دغدغه های بشری بوده است، چرا که واضح و روشن است که آسایش و آرامش زندگی خانوادگی تا حد فراوانی مرهون موضوع »اقتصاد و معیشت« است و تا این مسأله تأمین نشود، اعضای خانواده روی خوشی و راحتی را نخواهند دید. چه بسیار آشفتگیهای روانی و بروز کینهها که در اثر نابسامانیهای مالی و اقتصادی به ساحت مقدس خانواده راه یافته و حریت و آزادی و توانِ انجام بسیاری از کارها را از آنها گرفته است.
حال اگر بپذیریم خانه با هر محیط دیگر متفاوت است و خانواده متمایز از هر جمع دیگری است و هیچ عاملی نباید امنیت و سکونت آن را آشفته سازد، باید برنامه یا برنامههایی تدوین و طراحی شود تا بر اساس آن بتوان دست کم درباره کاهش معضلات و گرفتاریها در این باره اقدام کرد.
برخی بر این عقیدهاند که در راستای دستیابی به این هدف یعنی تدبیر در اقتصاد و معیشت خانواده، اجبارها و الزامها و بایدها و نبایدها تا اندازهی فراوانی میتواند راهگشا و کارگشا باشد. الزامها و اجبارها یا تهدید و تحمیلهایی که نه تنها زمان زیادی پاسخگوی مسائل و مشکلات بنیادی اقتصاد و معیشت خانواده نیست، بلکه در درازمدت نیز به اصل و کیان خانواده خدشه وارد ساخته و اصل تمرکز و نیروی مثبت اعضای این نهاد را نیزقطعاً به تحلیل و ضعف خواهد برد.
حال بدیهی است که خانواده در این مسیر نیز نیازمند آیین نامه های رفتاری و نیز دایره المعارفهای منسجمی است که حکایتگر تدبیر در موضوع اقتصاد و معیشت زندگی برای وی باشند. بر این اساس، شریعت اسلام و از آن جمله ائمه اطهار و امام رضا همواره به منزلهی یک معلم و مراقب در خانواده نقشی موثر را در این زمینه نیز - تدبیر در اقتصاد و معیشت - ایفا کردهاند که در طی پژوهش به شکل مبسوط و تفصیلی بدان پرداخته خواهد شد.
الف. مفهوم شناسی
جهت تبیین و درک بهتر بحث اصلی نوشتار، نخست به بررسی واژهها پرداخته خواهد شد: اقتصاداصولاً: واژهی »اقتصاد« که از واژهی عربی »قصد« گرفته شده است، به معنای میانه روی و اعتدال است. براین اساس در اصلِ این واژه، توجه به اعتدال و میانه روی مورد تاکید و به شکل تضمین قرار گرفته است. در فرهنگ لغت نیز این واژه را چنین معنا کردهاند: »دانش بررسی تولید ثروت و مصرف کالاها و خدمات و سازمان دادن به ثروت، صنعت و منابع مالی و استفادهی بهینه از اندیشهها، صرفه جویی
در اصطلاح هم اقتصاد علم و روشی است برای استفاده بهینه از منابع با حداکثر فایده و کمترین هزینه، اقتصاد بهترین و ممکنترین راه برای رسیدن به رفاه و منابع مادی است. به تعبیر دیگر، اقتصاد دانشی است که به بررسی رفتارهای اقتصادی افراد در ارتباط با هم و با طبیعت و سایر امکانات اقتصادی و نیز مردم با دولت و برعکس میپردازد. نوع رفتارهای انسان در عرصهی اقتصاد، از باورهای او به جهان، خدای متعال، جهان آخرت، مفهوم سعادت و...ناشی میشود. حال مقصود از اقتصاد در این پژوهش، آن دسته از رفتارهای معتدل و میانه روی است
