بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله به بررسی - بررسی مؤلفه های اخلاقی جوانان شایسته ازدیدگاه معصومین - ع - - پرداخته شده،روش تحقیق حال و گذشته ای کتابخانه ای برای جمع آوری مطالب استفاده شده است. ، برهه ی طرح تحقیق طولی ،حجم طرح تحقیقموردی ،سطح طرح تحقیقبیرونیوسوگیری طرح تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد.اسلام دربهره برداری صحیح ازاوقات فراغت ولحظات عمر تأکید فراوان داردوفرصت سوزی رابه هیچ وجه جایزنمی داند لیکن تأکید خاص بردوره جوانی،ازاستعداد وتوانایی بسیار بالایی انسان وفراهم بودن امکانات لازم برای تعالی وپرواز درآسمان معنویت و خرد والبته وجود لغزشگاه ها وخطرهای فروان دراین دوره حکایت دارد.دراین مقاله برخی از مؤلفه های اخلاقی جوانان شایسته از دیدگاه معصومین - ع - بیان شده است.
کلید واژه: جوانان شایسته ،سبک زندگی اسلامی ،مؤلفه های اخلاقی،جوانان شایسته ، معصومین - ع - .
مقدمه
جوانی بهترین و حساس ترین دوره عمر هر موجودی به ویژه انسان به حساب می آید درهمین دوره است . که انسان می تواند سر نوشت خویش را رقم بزند و افق خود را روشن و در خشان و یا آن را تیره وتار سازد . قالب وجودی یک انسان در دوره جوانی شکل می گیرد وآینده او هم بر این اساس رقم می خورد در هر عصری جوانان بیشتری مورد توجه اند و در شکل گیری موضوعات مختلف در جوامع نقش موثری ایفا می کنند و در این میان برخی افراد ، احزاب ، قدرت ها و .... از احساسات پاک ، شور و تحرک و نیروی سازنده جوانان در راستای منابع فردی و گروهی خود سود می برند در این دوران غرور ، هیجان ، احساسات ،شهوت ، ناپختگی عقلی و ... بر شخص سایه می افکند چیزی که می تواند این احساسات را در مسیر هدایت و هیجان و غروررا در طریق مثبت قرار دهد و شهوت را مشروع نماید قانون الهی ، یعنی قرآن و احادیث معصومین - علیهم السلام - است . روایات اسلامی به دوره حساس نوجوانی و جوانی عمر انسان اهمیت ویژه ای داده اند .پژوهشگران در این تحقیق قصد بررسی و مطالعه مؤلفه های اخلاقی جوانان شایسته از دیدگاه معصومین - ع - - را دارد تا افقی روشن از جوانان شایسته در اختیار جامعه قرار دهد .
تاریخچه ی مطالعاتی
درمتون اسلامی توصیه های فراوانی در پاس داشتن و استفاده بهینه ازدوران جوانی و غنیمت شمردن این مرحله از عمربه چشم می خورد این توصیه ها درقالب رهنمود وپندواندرزیکی ازپیشوایان دین - ع - به اصحاب خویش است وگاه درقالب توصیه ای عام وهمگانی.درهرصورت،اسلام دربهره برداری صحیح ازاوقات فراغت ولحظات عمر تأکید فراوان داردوفرصت سوزی رابه هیچ وجه جایزنمی داند لیکن تأکید خاص بردوره جوانی ازاستعداد وتوانایی بسیار بالایی انسان وفراهم بودن امکانات لازم برای تعالی وپرواز درآسمان معنویت و خرد والبته وجود لغزشگاه ها وخطرهای فروان دراین دوره حکایت دارد،به سخن دیگر جوانی یک دوره بااهمیت ودرعین حال پرخطراست.زیرا»قدرت وقوت«که وجه غالب وبارز دوره جوانی است ودر قرآن کریم نیز بدان تصریح شده،برحسب این که درجهت کدام دسته ازاستعدادها وگرایش ها سمت و سو داده شود جلوه مثبت یا منفی می یابد ومی تواند سازنده یامخرب شخصیت انسان باشد.
این قدرت،تنها دراین دوره ازعمرانسان دراوج خود قراردارد وازاین رو،باید اهتمام فراوانی نسبت به آن مبذول داشت . - ده آبادی وحسینی زاده ، 209، - - جوانی - بهاری بهاری لبریز از زیبایی ، هیجان ونشاط است که پس از نوروز - نوجوانی - فرا می رسد و نوجوانی مرز نا پیدای کودکی و جوانی وآغاز فرانشیب های روحی ، جسمی ، تحصیلی ، اجتماعی و فرهنگی خواهد بود نیاز به همدل و همراه در این دوران ضرورتی فراوان داشته تا دغدغه های روانی نسبت به موفقیت یا شکست در تحصیل و دیگر عرصه های اجتماعی را کاهش داده و مسیر شخصیت یابی و ورود آرام آرام به جامعه را با ارائه بینش های روشنگری ، هموار می سازد .در این دوران ، هجوم پرشتاب و رعد آسای پرسش های فکری فرهنگی به چشم می خورد ، نخستین پرسشی که در آینه ی اندیشه نمایان میشود ، سوال از - هدف آفرینش - و - علت خلقت انسان - از سوی خداوند است .
در پی این ایام ، دوران جوانی فرا می رسد که فصلی پرشکوه و با طراوت و همراه با سر زندگی و امید و شادمانی است . در تمام گروهای سنی - به ویژه جوانان که در آستانه ورود جدی به جامعه بوده و بر آنند شخصیت خود را به گونه ای پی ریزی کنند که سریعتر از دیگران مورد توجه قرار گیرند - چشمگیر است . از آن سو نوگرایی ،نوفهمی وتنوع طلبی صفات دیگر جوانان است که گاه متوجه مبانی ارزشی و باورهای حیاتی شده ، ذهن جستجوگر جوان را به دنبال زلال ناب حقایق و سخنان سراسر منطقی و قابل قبول سوق می دهد از این رو همیشه نوعی هم اندیشی فعال ، انتقاد و گفت و گوهای آزاد و شفاف در این قشر بر خروش و خرمند وجود دارد تا امواج متلاطم احساسات وبینش های آنان را جهت داده به پرسش های نهفته در ذهن و اندیشه آنان توجه کرده وبه دور از عوام زدگی ، باروش ضمیری و زیبا بینی ، بحث های تمام عیار و پرسش های جامع ارائه دهد . - لقمانی ، پاییز 192، - 1380
بیان مسئله
جوانان درجوامع ودوره های مختلف ویژگی های شایسته ای دارند وبه این ویژگی ها اهمیت بسیاری داده شده است درادیان ومذاهب مختلف دوران جوانی رامهم ترین دوران برشمرده وویژگی های خاصی برای آن دوران درنظر گرفته ازجمله درفرهنگ اسلامی دوران جوانی رامغتنم شمرده وبرای جوانان شایسته ویژگی های خاص درنظر گرفته است. بیشتراین ویژگی ها درقرآن وسنت آمده است.اگر جوانان شایسته این ویژگی ها را داشته باشند محبوبترین کس نزد خداوند خواهند بود. جوانی دوره منحصر به فردی است که درآن قدرت جسم وروح به هم آمیخته است وکسی که این لحظات راازدست بدهد هرگز قادر به جبران آن نخواهد بود.خداوند صراحتاً به انسان دستورمی دهد که بهره خودراازدنیا فراموش نکند - ولاتنسَ نصیبکَ من الدنیا - یعنی انسان باید ازآنچه که خدا برایش روزی کرده استفاده کند وازآن درجهت آخرت بهره ببرد.
امام علی - ع - درتفسیر این آیه می فرماید - لاتنس صحتک وقوتک وفراغک وشبابک ونشاطک اَن تطلب بها الاخره - انسان باید ازسلامتی،قدرت، اوقات فراغت، جوانی ونشاط خود برای آخرت بهره برداری کند. فرصت های جوانی خیلی سریع می گذرد وهر جوانی باید قدر این دوران شیرین ولی کوتاه رابداند وازآن به عنوان سرمایه ای برای همه عمراستفاده کند .اصولاً انسان های دوراندیش همیشه ازفرصت های پیش آمده بهترین استفاده ها رامی کنند و قبل ازپیری، بیماری، گرفتاری... به فکرسرمایه گذاری برای این دوران می افتندمحققان دراین پژوهش قصد دارند مؤلفه های اخلاقی جوانان شابسته راازدیدگاه معصومین - ع - بررسی کنند تادیدی روشن ازجوانان نمونه، شایسته دراختیارجامعه اسلامی قراردهد.
چارچوب نظری :
جوان به عنوان انسانی که ازمجموع نیروهای مطلوب وکارآمد بهره مند است باسرمایه گذاری صحیح دراین دوران می تواند ذخیره ای عظیم برای همه عمرخود ببیند وزد وتاپایان زندگی ازثمرات وبرکات آن بهره مند شود ودر نقطه مقابل، اگرجوان وظایف خودرا رها کند وبدون هیچ برنامه ریزی عمرخودرا طی کند،قطعاً حسارت های جبران ناپذیری برخود وپیکره اجتماع وارد می سازد. جوان به خاطر غرورش حاضر نیست حرف دل خودرا بابزرگترها،درمیان بگذارد ولی واقعیت این است که به راهنمایی عملی وکمک دیگران نیازمند است،عدم توجه به احساسات وشرایط روحی ونیازهای آنان، موجب هرزه رفتن نیروها واستعدادهایی است که باید منشأ تحرک وپیشرفت جامعه باشند بنابراین شناخت عمیق شخصیت جوانان ونیازهای آنها وتلاش درجهت رفع نیازهای منطقی ومشروع آنان،وظیفه همه اولیاء .مسئولان جامعه است. - مهرجردی،250، - 1381
جوانی که دوران جوانی خویش رابه عبادت خداوند بپردازد هیچ گاه باکسی که درسنین پیری به عبادت مشغول شده است برابر نیست به گونه ای حتی درروایات برتری جوان عابد بر بزرگسالی که درپیری روبه عبادت آورده است مانندبرتری پیامبران برسایر مردم دانسته است همان گونه که پیامبربزرگ اسلام فرموده اند:برتری جوان عابدی که درعنوان جوانی به عبادت پروردگار روی آورده،برپیری که پس ازرسیدن به بزرگسالی عبادت راپیشه خودساخته است،مانند برتری پیامبران برسایر مردم است. - حاجی ده آبادی 209 ، - 1387 روح جوان،پذیرای سخنان تهدیدآمیزومستبدانه نیست واگرچهدرشرایطی جبراً تسلیم می شود ولی هرگز قانع نمی گردد برای تأثیر کلام درجوان ونهادینه شدن آن راهی جز منطق واستدلال توأم بامحبت وجود ندارد وبرای تحقق این امر بابهره بردن ازآراء نسل جوان هم تجارب واطلاعات خودرابه آنها انتقال داد وهم از ذهن خلاق وپویای آنها بهره بردوبدین وسیله بهترین ضمانت اجرایی رابرای تصمیمات اتخاذ شده فراهم نمود درسیره پیامبراسلام - ص - می بینیم بااینکه ایشان متصل به وحی هستند ولی باز ازمشورت اصحاب خودبهره می برند وقرآن دراین زمینه می فرماید:»درکارهابا ایشان مشورت کن«زیرا مشورت باعث می شود که انسان راه درست حل مشکلات رابیابد. - مهرجردی، 250 ، - 1381
پرسش های تحقیق:
-1 مؤلفه های اخلاقی جوانان شایسته ازدیدگاه معصومین - ع - کدامند ؟
روش تحقیق :
برای بررسی اخلاقی جوانان شایسته ازدیدگاه معصومین - ع - از فن کتابخانه ای استفاده شده است.، برهه ی طرح تحقیق طولی ،حجم طرح تحقیق موردی ،سطح طرح تحقیق بیرونی وسوگیری طرح تحقیق توصیفی - تخیلی می باشد.
مؤلفه های اخلاقی جوانان از دیدگاه معصومین - ع -
-تزکیه و تعلیم یا علم آموزی
معصومین - ع - اهمیت خاصی برای تحصیل علم قایل بوده اند تا جایی که پیامبر اکرم - ص - تحصیل دانش را برهر مسلمانی واجب دانسته است - طلب العم فریضه علی کل مسلم ومسلمه - و دانشجویان را مجاهد فی سبیل االله خطاب می کنند و میفرمایند هر کس در طریق تحصیل علم از دینا برود شهید مرده است .امام صادق - ع - : دوست ندارم جوان شما، را جز در دو حال ببینم دانشمند یا دانش آموز زیرا اگر چنین نباشد کوتاهی کرده است و چون کوتاهی کند ضایع گشته و چون ضایع گردد گهنکار باشد و چون گهنکار باشد به آن که محمد - ص - را به حق بر انگیخت در آتش جای بگیرد .
-انتخاب دوست
جوانان به سبب صفای دل و صمیمیتی که دارند علاقه زیادی به ایجاد روابط دوستانه و عمیق دارند و به پیمان هایی که با هم می بندند پایبند هستند .پیامبر اکرم - ص - بنیاد عقل را پس از ایمان به خدا دوستی با مردم معرفی می نمایند : رأس العقل بعد الایمانئ باالله عزوجل التحبب الی الناس - دوست یابی برای جوانان مفید و ضروری است و به سبب اهمیتی که در زندگی انسان دارد باید در انتخاب دوستان دقت بسیار نمود .
-نیکی به پدر و مادر
فرزندان صالح از هر فرصتی برای خیر خواهی و شاد کردن پدر و مادر خویش بهره می گیرند این عمل نتایج مثبت و پرباری را برای آنان به همراه دارد . رسول خدا - ص - فرمود : - استراحت در بستر به خاطر نیکی به والدین که آنان را شاد نمایی و آنان نیز با چهره ای بشاش با تو سخن بگویند بهتر از این است که با شمشیر در راه خدا جهاد کنی و در مقابل اگر کسی والدین خود خشمگین کند نماز او پذیرفته نیست - امام صادق - ع - نیز فرمود : - اگر دوست داری عمری طولانی داشته باشی پدر ومادرت را خوشحال کن. نگاه مهر آمیز به چهره والدین عبادت محسوب می شود .حضرت رسول اکرم - ص - می فرماید : - النظر الی وجه الوالدین عباده - نگاه به صورت والدین عبادت است. و در حدیث دیگری می فرمایند : هیچ شخصی به سیمای پدر ومادر خود نگاه محبت آمیز نمی کند . مگر اینکه خداوند متعال در مقابل هر نگاه او ثواب یک حج فبول شده به وی عطا می کند -
-اهتمام به امرازدواج
ازدواج دراسلام یک امرمقدس وعبادت محسوب می شود.دوزوج جوان باازدواج خویش اولین گام راازخود دوستی به سوی غیردوستی برمی دارند.آنان باامضای پیمان مقدس زناشویی ازدایره خودخواهی بیرون رفته و با وارد شدن به مرحله جدیدی اززندگی،بخشی ازکمبودهای خودراجبران می کنند که ازجمله آن هامی توان به بقای نسل،رسیدن به آرامش وسکون،تکمیل وتکامل،تأمین نیازجنسی،سلامت وامنیت اجتماعی وتأمین نیازهای روحی وروانی اشاره کرد.امام رضا - ع - درگفتاری حکیمانه به بهره های اجتماعی وعقلانی ازدواج پرداخته ومی فرماید:»اگردرموردازدواج ازطرف خداآیه ای نازل نشده بودوازپیامبرهم دستوری به مانرسیده بود همان فوائد وبهره های اجتماعی وفردی که خداونددرآن نهاده ازقبیل نیکی بابستگان نزدیک واستحکام ارتباط باآنان وپیوندبابیگانگان کافی بود که خردمندان ومصلحت اندیشان به آن رغبت نمایند.درفرهنگ متعالی اسلام شایسته است که والدین درمورد ازدواج فرزندانشان اقدام نمایند. خاتم پیامبران - ص - رعایت سه حق اساسی رابرای پدرومادرنسبت به فرزندانشان ضروری می داند.نام نیک،سوادآموزی ویاری درازدواج هنگام بلوغ.همچنین در جای دیگرمی فرمایندهرکه ازدواج کند،پس به واقع نصف دینش رامصون داشته است پس باید درنصف دیگردینش تقوای الهی به خرج دهد.
-امربه معروف ونهی ازمنکر - موعظه وراهنمایی -
ازمهمترین حقوق فرزندان راهنمایی آنان توسط والدین است ازآن جائی که جوانان درمراحل اولیه زندگی هستند وراه زندگی پرفرازونشیب است وراهزنان زیادی درکمین آن نشسته اند،والدینی که راه زندگی راپیموده وسردوگرم روزگارراچشیده اند وتجاربی دراین زمینه اندوخته اند لازم است دراین زمینه بانصیحت ها وراهنمائی های خودفرزندانشان راازپیمودن راه خطا وانحراف جلوگیری نمایند .
حضرت امیرمؤمنان - ع - نیز دریک سفارشی راه گشافرزندگرامی اش امام حسن مجتبی - ع - راراهنمایی کرده واورادرپیمودن راه صحیح زندگی یاری می کند ودرآغازمی فرماید: توراسفارش می کنم به ترس ازخداوپیوسته درفرمان اوبودن ودلت رابه یاداوآباد نمودن وبه ریسمان اطاعتش چنگ درزدن... دلت رابه اندرز زنده دار و به پارسایی بمیران،به یقین نیرو بخش وبه حکمت روشن گردان و به یادمرگ خوار ساز،...و بدان پسرم آنچه بیشتردوست دارم ازوصیتم به کاربندی،ازخدا ترسیدن است وبرآنچه برتوواجب داشته،بسنده کردن،وبدان کسی که گنجینه های آسمان وزمین دردست اوست تورادردعارخصت داده وپذیرفتن دعایت رابرعهده نهاده... واگرگناه کردی ازتوبه ات منع ننموده.. ودرپذیرفتن توبه برتوسخت
