بخشی از مقاله
چکیده
در جامعه سنتی به دلیل تداوم تدریجی و هماهنگ در شکل گیری و حیات جامعه، فرصت انطباق مفاهیم هویتی بر کالبد شهر وجود داشته است. این در حالی است که در جامعه مدرن به دلیل ازدیاد در تنوع و تعدد نیازها و در کنار آن با پیشرفت های حاصله در زمینه تکنولوژی و اصول شهرسازی، به تدریج صور باطنی شهر به فراموشی سپرده شد. فراهم شدن زمینه های مستعد باعث جهش به النسبه سریع در روند شهرسازی شد که از نتایج آن، ایجاد خلاء در زمینه هویت شهری می باشد. مقاله حاضر با استناد به روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخگویی به این فرضیه می باشد که "حفظ تداوم تاریخی در طراحی فضاها باعث افزایش ارزش فضایی می شود." بدین منظور در جهت نیل به هدف " وحدت در هویت در جامعه رو به رشد در مسیر آینده" به شناخت سیر تکوین جامعه سنتی به جامعه مدرن پرداخته شده و پس از اشاره به پیامد های حاصله، اقدام به ارائه راهکار می نماید. نتیجه حاصله این که: جامعه ای که با شناخت همه جانبه بر مسائل شهری و با در نظر گرفتن گذشته و نیز آینده شهر در حرکت است، می تواند انعکاسی از هویت شهر را بر کالبد شهر نمایان سازد.
کلمات کلیدی: هویت، جامعه مدرن، جامعه سنتی، ساختارهای نو
-1 مقدمه
بی تردید زمینه های اجتماعی، اقتصادی، محیطی و فرهنگی باعث شکل گیری هویت فضا می شوند. چون شهر پدیده ای زنده است لذا با گذشت زمان شاهد تغییراتی در هر یک از عوامل مذکور هستیم. در صورتی که این تغیرات حرکتی بطئی داشته باشد و تؤام با آزمایش و اصلاحات تغییرات گذشته باشد، مثبت تلقی می شود. مشکل اساسی زمانی بروز می کند که روند این تغییرات سریع، بدون زمینه سازی و بدون انطباق با شرایط حاکم بر جامعه صورت گیرد. چنین روندی جامعه را به سوی مشکلات جدیدی سوق می دهد که بحران هویت از جمله آنهاست. در جامعه ایران گذر به مدرنیته از حدود یک قرن پیش آغاز شده است و به دلیل عدم وجود زیست ساخت های لازم در روند این گذر و نیز کمبود های موجود در تکنولوژی تنها به تقلید ظاهری پرداخته و بدون منطبق سازی با وضعیت جامعه سعی بر تحمیل خود بر جامعه سنتی برخاسته است.
معماری مدرن با ظاهری فریبنده وارد جامعه سنتی ما شد و باعث ازمحال هویت اصیل ایرانی گردید. اما آنچه که امروزه در جامعه معاصر شاهد آن هستیم آشفتگی های کالبدی است. کالبد مدرن و شکیل که در فضاهای شهری شکل گرفته و می گیرند، مورد نیاز هر شهر و خوشایند شهروندان است. اما ضرورت در توجه به موقعیت فضایی کالبد است. قرارگیری یک کالبد مدرن هرچند بسیار زیبا در کنار یک کالبد تاریخی که هیچ سنخیتی حتی در ظاهر برای هم ندارند، باعث از بین رفتن ارزش هر دو آن ها می شود. این نکته به معنی نفی در احداث ساختارهایی به سبک و سیاق جدید نیست؛ بلکه همانگونه که ذکر شد هر کالبدی نیازمند فضای خاص خود می باشد تا هم خود واجد ارزش گردد و هم ارزش کالبد هم جوار خود را حفظ و حتی ارتقا بخشد.
-2 جامعه سنتی
با نگاهی به بافت های تاریخی، این ن کته مشهود است که شکل گیری و حیات آن ها در تداومی تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و محیطی به صورت هماهنگ و منسجم عیان گردیده است. ساکنان این بافت ها هویت خود را از طریق ارتباطات اجتماعی و مشارکت در ایجاد این فضاهای ماندگار دریافت می نموده اند. تأثیر چنین فضاهای ماندگاری در شکل دهی به هویت فردی و اجتماعی ساکنان، در مقطعی از حیات خود بر اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در نتیجه ورود تکنولوژی های جدید، جهانی شدن و تراکم فضا – زمان، کم رنگ شده است - پورجعفر و همکاران،. - 11 :1390
-3 هویت شهری
ضرورت طرح موضوع شناخت و هویت شهرها از دو نقطه نظر مطرح است. نخست آن که بیتوجهی به هویت شهرها به ویژه شهرهای کهن چه عواقبی ر ا در برداشته است و دیگر آن که با توجه به شرایط کنونی چه روشی میتواند برای ساماندهی و توسعه شهرها، دارای حداکثر کارآیی باشد. گسترش روزافزون شهرها، اقدامات عاجل عمرانی را طلب مینماید و شهر ناگزیر از پذیرفتن تغییرات است. عدم شناخت و درک ساختار و استخوانبندی اصلی شهرها و عدم تلاش در حفظ و احیا و ساماندهی آن موجب بروز لطمات فراوانی به ارزشهای نهفته در شهرها و الگوهای شهرسازی سنتی ایران شده است.
آگاهی و تسلط طراحان و سیاستگذاران بر ساختار گذشته و حال شهرها، امری ضروری است. چنین آگاهی علاوه بر این که به اقدامات عمرانی در شهرها جهت صحیح می دهد، می تواند این امکان را فراهم سازد که با ارزش نهادن به تجارب گذشتگان و حفظ آثار آنان برای تداوم حیات مجموعه های شهری و هویت اصلی شهرها راه های نوینی بررسی شود - بهزادفر، . - 39 :1387
هر جامعه ای با سیر و تکوین در مسیر تاریخی، هویت ویژه خود را تثبیت می کند. همانگونه که در نمودار 1 مشاهده می شود، در صورتی که مسیر حرکت جامعه ایرانی بر اساس ارزش های خودی - تعالیم اسلامی و فرهنگ ایرانی - باشد، باعث تقویت و تثبیت هویت ایرانی می شود در غیر این صورت استحاله هویتی بر جامعه ایرانی را خواهیم داشت.
-1-3 ویژگی های مقوم و مقابل هویت ایرانی فضاهای شهری
هر آنچه که برخاسته از ایده خودی باشد باعث خلق بهترین برای آن مکان می شود. کافی است ویژگی های فضایی را شناخته و طراحی ها در جهت موازی با آن پیش رود. چنین طراحی هایی ضمن نگاشت اثری از خود، باعث حفظ و حتی ارتقاء ارزش فضایی موجود می گردد. البته این بحث به معنی انحداد در خود و نفی در استفاده از ارزش های دیگر نیست، بلکه بحث در لزوم حفظ و ارتقاء هویت می باشد. استفاده از ارزش ها، اندیشه ها و تکنولوژی جوامع دیگر در صورتی مجاز و پسندیده است که پس از منطبق سازی با هویتی خودی بر کالبد شهر نمایان گردد. در جدول شماره 1 ویژگیهای مقوم و مقابل هویت ایرانی فضاهای شهری آورده شده است.
-2-3 زمان و فضا از عوامل هویت ساز
زمان از عوامل هویتساز است. تقریباً بیشتر نظریه پردازان این نکته را می پذیرند که زمان و فضا شرط لازم هویت یابی هستند و بدون آنها ساخت و نگهداری هویت ناممکن است - گل محمدی، . - 236 :1381 هویت بر تداوم استوار است و تداوم هم در چارچوب زمان معنا مییابد، حتی اگر تداوم به معنای منطقی آن باشد. . - Jenkins, 1996: 27در جوامع سنتی، زمان به خوبی از عهده انجام این کار ویژه هویتی خود برمی آمد، چون مکانمند بود. چنان که گیدنز به خوبی تشریح میکند، در چنین جوامعی محاسبه و گستره زمان بسیار محدود بود، زیرا زمان با مکان پیوند داشت. در چنین شرایطی انسان ها به آسانی می توانستند گذشته خود را بازشناسی کنند و با حال پیوند زنند تا به نوعی احساس تداوم و ثابت فرعی و جمعی در طول زمان دست یابند - گل محمدی، . - 237 :1381 بحث هویت به شکل امروزین در جهان اسلام ریشه در سنت های ملی ناشی از فروپاشی و عقبنشینی حکومتها و نظام های اجتماعی در مقابل امواج تجدد و غربی سازی در دو قرن گذشته دارد و ایران نیز بخشی از قلمرو وسیع جهان اسلام
