بخشی از مقاله
چکیده.
با توجه به اهمیت نتایج سرشماری در برنامه ریزی و دستیابی به توسعه پایدار، لازم است که مرکز آمار ایران به عنوان متولی تهیه آمار، راهکاری با حداقل هزینه ها برای جمع آوری اطلاعات با پوشش کامل در سطح کشور و مطابق با دانش روز دنیا بکار گیرد. به دلیل فقدان پایگاه جامع جمعیت مکان محور، اجرای هر دوره سرشماری مستلزم تهیه نقشه های حوزه بندی جدید برای ماموران آمارگیر می باشد که این امر هزینه های زیادی را به خود اختصاص میدهد.
مراکز آماری کشورهای پیشرو در عرصه های آماری با درک نیاز مبرم به طراحی واحد آماری استاندارد و مکان مرجع، اقدام به حرکت در راستای اجرای سرشماریها با رویکرد ثبتی مبنا نموده اند. نتایج حاصل از مطالعات بیانگر این است که کشورهای استرالیا، آمریکا، دانمارک و بلژیک با بکارگیری تقسیمات آماری استاندارد و مکان محور مانند GNAF، NAC، NAD تحول عظیمی در تغییر رویکرد سرشماریها ایجاد نمودهاند.
این مقاله بر آن است ضمن بررسی تجربیات کشورهای استرالیا و امریکا در زمینه تهیه استانداردهای مکانی آماری، به بررسی قایلیت بکارگیری پایگاههای اطلاعاتی مورد استفاده در دستگاههای اجرایی پرداخته و با در نظر گرفتن پتانسیلهای موجود، مدل پیشنهادی برای تعریف واحد مکانی آماری کارآمد برای اجرای سرشماری آینده با رویکرد ثبتی مبنا ارائه نماید.
-1 مقدمه
مرکز آمار ایران به عنوان متولی سرشماریهای نفوس و مسکن کشور، در سرشماریهای اخیر با معضلاتی همچون کمبود منابع مالی ، استخدام نیروی انسانی به عنوان آمارگیر و عدم همکاری پاسخگویان روبرو بوده و طبیعی است برای حل این مسائل میبایست گامهای اولیه برای شیوه های نوین را برداشته و پس از آزمایش از آنها بهره گیرند. در این میان حرکت در جهت نهادینه کردن سرشماری ثبتی مبنا یکی از مناسبترین راهکارهایی بوده است که در کشورهای دیگر سابقه طولانی دارد. مطالعه تجربیات کشورهای پیشرو در این زمینه نشان میدهد تغییر فرایند اجرای سرشماریها از روش سنتی به روش ثبتی مبنا به یکباره و در یک مرحله مقدور نیست.
به عنوان نمونه کشور نروژ این روال را از طریق استقرار پایگاه ثبت مرکزی جمعیت - CPR - در سال 1964 بر اساس اطلاعات سرشماری 1960آغاز نمود و در سال 2010، اطلاعات - CPR - با اتصال به سیستم های ثبتی سایر دستگاهها بهنگام شده و با انتشار اطلاعات سرشماری، موفق به اجرای کامل این روش شد. دانمارک نمونه موفق دیگری است که از سال 1978 با وضع قوانینی در خصوص ساماندهی و بهنگام سازی ثبت ساختمان و مسکن، تامین اجتماعی و مالیات مقدمات برقراری ارتباط افراد با شماره ملی و شماره مسکن را فراهم نمود. ترکیه، سنگاپور و کویت نیز تجربیات موفقی در این زمینه کسب نموده و موفق به تحقق مقدمات سرشماری ثبتی مبنا بر اساس فایل آدرس شده اند
بررسیهای بعمل آمده بیانگر این مهم است که دستیابی به سرشماری ثبتی مبنا مستلزم ایجاد پایگاه مرکزی ثبت جمعیت و همچنین فایل آدرس استاندارد میباشد. این تحقیق بر آن است ضمن بررسی ساختارهای تقسیمات مکانی آماری مورد استفاده در کشورهای پیشرو در زمینه سرشماری ثبتی مبنا، به بررسی وضع موجود کشور پرداخته و در نهایت واحد تقسیمات مکانی آماری استاندارد با توجه به وضع موجود در کشور ارائه میگردد.
-2شرح مسئله :
اهمیت و نقش داده های مکانی در عرصه های مدیریتی و اجرایی به خوبی مشخص است. با توجه به اهمیت نتایج سرشماری در برنامه ریزی و دستیابی به توسعه پایدار، لازم است که مرکز آمار ایران به عنوان متولی تهیه آمار، راهکاری با حداقل هزینه ها برای جمع آوری اطلاعات با پوشش کامل در سطح کشور و مطابق با دانش روز دنیا بکار گیرد. به دلیل فقدان پایگاه جامع جمعیت مکان محور، اجرای هر دوره سرشماری مستلزم تهیه نقشه محدودههای کاری جدید برای ماموران آمارگیر می باشد که این امر هزینه های زیادی را به خود اختصاص میدهد.
اهمیت ساماندهی فرایند اجرای سرشماریهای نفوس و مسکن در کنار لزوم پوشش کل جمعیت کشور، مجری سرشماری را بر آن می دارد که با تهیه ابزارهای مدیریت مکانی محدوده های مسکونی، این مهم را با کمترین خطا به انجام رساند. اما در کشور ما، به دلیل عدم وجود واحد تقسیمات مکانی آماری استاندارد، این مساله مطرح میشود که قبل از اجرای هر دوره سرشماری، طی عملیاتی موسوم به "حوزه بندی نقشه های آماری شهری و روستایی"، محدوده کار ماموران آمارگیر تعیین میگردد.
از معضلاتی که در این روش پیش روی مجری سرشماری قرار دارد، لزوم حوزه بندی قبل از هر دوره اجرا و همچنین تغییر محدوده حوزهها برای هر دوره سرشماری است. تغییر محدوده حوزه ها برای هر دوره سرشماری تبعاتی به دنبال دارد که از آن جمله می توان هزینه بالای اجرای عملیات حوزهبندی، عدم امکان مقایسه در سطح حوزه میان دورههای سرشماری و بروز خطاهای کم شماری و یا بیششماری را نام برد.
با توجه به مسایل فوق، اتخاذ سیاستهای مناسب و کارآمد به منظور تعریف واحد تقسیمات مکانی آماری استاندارد با توجه به دادههای مکانی موجود در کشور گام مهمی در فرایند تحقق بخشیدن و نهادینه سازی زیرساختهای آمارهای ثبتی از جمله فایل آدرس ژئوکد میباشد. با تحقق آمارهای ثبتی نیاز به اجرای سرشماریها و طرحهای آماری با روشهای فعلی و همچنین پوشش جغرافیایی گسترده تا حد زیادی مرتفع میشود.
